DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0145
nie jak próby określenia stosunku antyku do renesansu, należałoby rozważać w ka-
tegoriach imitacji lub asymilacji *9".
Sprawa nawrotu do koncepcji średniowiecznych w sztuce środkowej Europy
około roku 1600 wydaje mi się zagadnieniem o zasadniczej wadze dla zrozumienia
manieryzmu w jego północnej odmianie. Dość powszechne stwierdzenie tego faktu
pociągnęło za sobą obfitą literaturę, która najwcześniej zajęła się architekturą *9i
i rzemiosłem artystycznym*^, a w końcu zaczęła się starać o syntetyczne ujęcie
zagadnienia *9". Jednakże nadal aktualny pozostał problem, wyrażający się w pyta-
niu: „odżycie czy tradycja?" *9*
Wydaje mi się jednak, że pytanie to postawione zostało niewłaściwie. Bowiem
zjawiska występujące około r. 1600 w swej istocie należą niewątpliwie do tradycji,
i to niezależnie czy od ostatnich tryptyków i gotyckich budowli dzieli je przerwa
włoskiego renesansu, czy też trwają obok, równolegle do tego epizodu. Dlatego też
właściwsze wydaje mi się rozpatrywanie nawrotu do gotyku jako asymilacji lub
imitacji. Asymilacją będzie więc recepcja duchowej spuścizny gotyku, a przede
wszystkim scholastycznego, tzn. racjonalistycznego, ale na abstrakcyjnych przesłan-
kach opartego sposobu myślenia, a co za tym idzie — również kształtowania plas-
tycznego. Elementy te znajdujemy przede wszystkim w samej dekoracji, w owej
północnej ornamentyce *9^, dalej — w przekształcaniu proporcji oraz w sposobie
rozdrabniania, mnożenia i dzielenia struktur wyjściowych *93, a wreszcie w odrzuce-
niu iluzyjności na rzecz symboliki. W tym sensie „gotycki" jest w swej istocie orna-
ment kartuszowy i okuciowy, a nawet małżowinowy; w tym sensie „gotyckie" są
wysmukłe lub na odwrót — rozciągnięte wszerz epitafia czy ołtarze. W takim więc
rozumieniu najbardziej „gotycka" wśród wszystkich omówionych powyżej zabytków
*90 T. Chrzanowski „Neogofyk okoio roka 7600" — próńa interpretacji. W: óztaka okoio
roka 7600. Warszawa 1974, s. 7$ nn.
191 Spośród licznych opracowań do najciekawszych zaliczyłbym: A. Stange Die Godk i u
der deatycńen Tłaakanyt anz 7600. „Repertorium fur Kunstwissenschaft" R. 49: 1928; —
E. Kirschbaum Deatycńe Nac/tgodk. Augsburg 1930; — K. Clark F/ze Godne Feviva/.* Au
Fyyay on dze Tiiyfory o/ Fayte. London 1950. Mimo dość już dawnej daty wydania i zwięzło-
ści nadal charakter podstawowej syntezy posiada studium H. Tietze'a Day Fordeóen der Gotik
darc/z die Neazeit. „Mitteilungen der K. K. Zentral-Kommission fur Denkmalpflege" R. 13:
1914, passim.
192 O. von Falkę Die Neagodk in deatyc/zen Kazzytgewerńe der Spafrenaiyyance. „Jahr-
buch der Kgl. Preussischen Kunstsammlungen" R. 40: 1919.
193 \y sposób interesujący, opierając się nie tylko na sztuce, lecz i na literaturze, rozważał
ten problem O. Benesch F/ze /trt o/ t/ze Renaiyyance in Nort/zern Europę. Cambridge (Mass)
1947, s. 12 nn.
i9i Kirschbaum (op.cit.) oraz E. Panofsky (F/ze Firyt Page o/ Gicz*gio Eayari'y „Fi&ro".
A ótady on t/ze Godne óty/e in t/ze Jadgznezzt o/ f/ze 7fa/iazz Pezzaiyyance, widz an Fxcaryiozz
on Fwo Facade Deyigne óy Donzenico Pecca/azni. W: Meannzg ńz d!e Eiyaa/ Arfy. Garden
City N.Y. 1957, s. 169 nn.) wypowiadają się przeciwko „odżyciu". W polskiej literaturze
ostatnio zagadnieniu temu poświęcił uwagę J. Samek (Nawrót do gofyka w yzface Krakowa
pierwyzej ponowy NE77 wieka. „Folia Historiae Artium" nr 5, 1968, passim). Obszerny wykaz
literatury w: Chrzanowski „Neogofyk oko/o roka 7600"..., passim.
195 Deri, op.cit., s. 10, 20; — Zulch, op.cit., s. 52.
i99 Rudolph Die Bezie/zangen..., podsumowanie.
137
tegoriach imitacji lub asymilacji *9".
Sprawa nawrotu do koncepcji średniowiecznych w sztuce środkowej Europy
około roku 1600 wydaje mi się zagadnieniem o zasadniczej wadze dla zrozumienia
manieryzmu w jego północnej odmianie. Dość powszechne stwierdzenie tego faktu
pociągnęło za sobą obfitą literaturę, która najwcześniej zajęła się architekturą *9i
i rzemiosłem artystycznym*^, a w końcu zaczęła się starać o syntetyczne ujęcie
zagadnienia *9". Jednakże nadal aktualny pozostał problem, wyrażający się w pyta-
niu: „odżycie czy tradycja?" *9*
Wydaje mi się jednak, że pytanie to postawione zostało niewłaściwie. Bowiem
zjawiska występujące około r. 1600 w swej istocie należą niewątpliwie do tradycji,
i to niezależnie czy od ostatnich tryptyków i gotyckich budowli dzieli je przerwa
włoskiego renesansu, czy też trwają obok, równolegle do tego epizodu. Dlatego też
właściwsze wydaje mi się rozpatrywanie nawrotu do gotyku jako asymilacji lub
imitacji. Asymilacją będzie więc recepcja duchowej spuścizny gotyku, a przede
wszystkim scholastycznego, tzn. racjonalistycznego, ale na abstrakcyjnych przesłan-
kach opartego sposobu myślenia, a co za tym idzie — również kształtowania plas-
tycznego. Elementy te znajdujemy przede wszystkim w samej dekoracji, w owej
północnej ornamentyce *9^, dalej — w przekształcaniu proporcji oraz w sposobie
rozdrabniania, mnożenia i dzielenia struktur wyjściowych *93, a wreszcie w odrzuce-
niu iluzyjności na rzecz symboliki. W tym sensie „gotycki" jest w swej istocie orna-
ment kartuszowy i okuciowy, a nawet małżowinowy; w tym sensie „gotyckie" są
wysmukłe lub na odwrót — rozciągnięte wszerz epitafia czy ołtarze. W takim więc
rozumieniu najbardziej „gotycka" wśród wszystkich omówionych powyżej zabytków
*90 T. Chrzanowski „Neogofyk okoio roka 7600" — próńa interpretacji. W: óztaka okoio
roka 7600. Warszawa 1974, s. 7$ nn.
191 Spośród licznych opracowań do najciekawszych zaliczyłbym: A. Stange Die Godk i u
der deatycńen Tłaakanyt anz 7600. „Repertorium fur Kunstwissenschaft" R. 49: 1928; —
E. Kirschbaum Deatycńe Nac/tgodk. Augsburg 1930; — K. Clark F/ze Godne Feviva/.* Au
Fyyay on dze Tiiyfory o/ Fayte. London 1950. Mimo dość już dawnej daty wydania i zwięzło-
ści nadal charakter podstawowej syntezy posiada studium H. Tietze'a Day Fordeóen der Gotik
darc/z die Neazeit. „Mitteilungen der K. K. Zentral-Kommission fur Denkmalpflege" R. 13:
1914, passim.
192 O. von Falkę Die Neagodk in deatyc/zen Kazzytgewerńe der Spafrenaiyyance. „Jahr-
buch der Kgl. Preussischen Kunstsammlungen" R. 40: 1919.
193 \y sposób interesujący, opierając się nie tylko na sztuce, lecz i na literaturze, rozważał
ten problem O. Benesch F/ze /trt o/ t/ze Renaiyyance in Nort/zern Europę. Cambridge (Mass)
1947, s. 12 nn.
i9i Kirschbaum (op.cit.) oraz E. Panofsky (F/ze Firyt Page o/ Gicz*gio Eayari'y „Fi&ro".
A ótady on t/ze Godne óty/e in t/ze Jadgznezzt o/ f/ze 7fa/iazz Pezzaiyyance, widz an Fxcaryiozz
on Fwo Facade Deyigne óy Donzenico Pecca/azni. W: Meannzg ńz d!e Eiyaa/ Arfy. Garden
City N.Y. 1957, s. 169 nn.) wypowiadają się przeciwko „odżyciu". W polskiej literaturze
ostatnio zagadnieniu temu poświęcił uwagę J. Samek (Nawrót do gofyka w yzface Krakowa
pierwyzej ponowy NE77 wieka. „Folia Historiae Artium" nr 5, 1968, passim). Obszerny wykaz
literatury w: Chrzanowski „Neogofyk oko/o roka 7600"..., passim.
195 Deri, op.cit., s. 10, 20; — Zulch, op.cit., s. 52.
i99 Rudolph Die Bezie/zangen..., podsumowanie.
137