garanter
GARANT
randir 1255; Flines 1277, ard. warendir 13e -
14es. BrunEt) ♦ 1° v.a. ou abs. “assurer qch.
sous sa responsabilité, se porter garant de qch.”
[p.ex. d’un jugement, d’un serment, d’une
charte, d’une convention d’échange, d’une rente,
d’un héritage, d’un domaine, etc.] (dep. Roi
3836 [A ceste espee... Mun jugement voelsempres
guarantir]; SThomGuern 5304; OgDan 11000;
Sone 12872; BeaumCout; doc. Flines 1245;
1246; 1288; 1290 Ewald; doc. lorr. 1234; 1243;
1246; Oise 1270 SchwanBehrens 3,4; Moselle
1298 ib. 41; Vosges 1286 ib. 46; doc. champ.
Rethel 1248; 1253; 1255; Mézières 1329; doc.
wall. 12e - 13es. Tailliar; doc. frcomt. 1287; etc.,
GdfC 9,683b; TL 4,105; FEW 17,563b; Morlet
76); ♦ garentir qn “être garant de qn lors d’un
procès” (MarieLanvR 464 [Al chevalier... unt dit
e nuntié Que s’amie face venir Pur lui tencer e
garentir]) ou “... lors d’un combat” (ContPerc
59 ms.T); ♦ garantir que [+ verbe au subj.]
(Ambroise, TL 4,105). 2° v.a. “protéger qn ou
qch., mettre à l’abri, en sûreté” (Roi 1864;3277;
GormB 192;598; CourLouisL1 1697; Brut 1347;
Rou II 51; Erec 3609; Yvain 2421; SThomGuern
226; Alise 41; ContPerc ms.R 524; ms.T 7561
[por qu'ele l'en puist garandir = pour qu’elle
puisse l’en protéger, “la lui épargner” gloss.
Foulet]; RenclCar; Narb; Bueve2S; Ferg; Com-
tePoit; Mousket; Rethel 1264; BeaumCout;
CPont 222; etc., GdfC 9,683b; TL 4,105-106;
FEW 17,563b; KellerWace 246a; Morlet 286);
♦ garandir l’onneur sa dame AdHaleLexM;
♦ tenser et guarantir “soutenir et protéger”
(CourLouisL1 1498); ♦ warandir et deffendre
(1259 CoutFland 1,3,661; Indre 1287 Schwan-
Behrens 3,77); ♦ “sauver” (EpJér 676 [Loth qui
fu... en la montaigne guarantis, trad. du 1t.
Loth... in monte salvatus Gen. 19; dans cet ex., le
sens “sauver” paraît évident, mais il peut conve-
nir aussi à plusieurs ex. cités ci-dessus sous “pro-
téger qn”, ainsi GormB 192;598]); ♦ v.pron. “se
protéger, s’abriter, se sauver” (Erec 968;
SThomGuern 704; BrunLat; Narb; Ferg; Per-
cef, GdfC 9,683c; TL 4,106) [dans FEW 17,
563b, les sens 1° et 2° ne sont pas distingués].
+ 3° v.a. “défendre qn contre une demande,
l’indemniser du tort qu’il souffre par une évic-
tion, une condamnation” (dep. BeaumCout,
FEW 17,563b-564a). 4° s.m. “garantie”
(doc. Rethel 1253 [je seroie tenus au warantir et
au restaublir), Morlet 76).
® garanter v.a. [Formes latinisées: garantare
13es. JugEchlnd; garandare Liège 1237, Cart-
ValSLamb 382; warandare 1308, warendare
1288, werendare 1278, varentare 1193, DC
8,403a-404a] (ca. 1180 garander Jerus; garenter
Aiquin; AnsCart; Asprem; Entrée, garanter
MirNDChartrD; doc. Maine 1265; doc. Sarthe
1296; CoutBretP; GirRossAl; guarent (?) Ie
pers. ind. KarletoR; wairenter doc. Meurthe
1274) 0 “garantir, protéger” (Aiquin; Jerus;
CroisBaudri; MirNDChartrD; AnsCart BN
fr. 1598 ZrP 9,640 [L'oit garenté de mort],
Asprem BN fr. 1598 ZrP 10,37 [garenter, asso-
nance en -er]; GirRossAl; KarletoR 2673
[Et eo se le guarent <■. -ent>] Entrée; doc.
Maine 1265; Meurthe 1274; Sarthe 1296; Cout-
BretP, Gdf 4,218c;9,683c; TL 4,103-104; FEW
17,564a; deux ex. comm. par G.Holtus, Mar-
burg).
O garantier v.a. [formes latinisées: garantiare,
garandiare doc. s.d., DC 4,26b-26c] “garantir
(un héritage)” (doc. norm. 1317, Gdf 4,218c;
FEW 17,564b); ♦ “garantir, conserver (un
royaume à qn)” (ca. 1380, Berin, TL 4,104; FEW
17,564b).
• garendre v.a. “garentir” (Sarthe doc. 1296,
Gdf 4,226c).
• garantie f. [Formes latinisées: warantia 1130,
warandia 1225; 1259; 1363; guarantia doc. s.d.;
guarandia ca. 1180 CPont 180, garantia 1183;
1204, garandia 1197; 1202; 1252, DC
4,26a,c;4,124a;8,403c;8,404a; id. doc. 1208; 1236
VarinAdm l,2,466;620; garrandia 1226 Cart-
ValSLamb 216; ad garandiam et testimonium
veritatis 1235 CartOrvalNouvD 1,8] (norm.gwa-
rantie Eneas, fr. garantie Raschi; etc.; garentie
doc. Vienne 1229; guarandie doc. Seine-et-Oise
1296; garandie AnsCartA; Bueve2S; Aimeri;
Mousket; doc. champ. Rethel 1275; lorr. waran-
tie doc. 13es., warentie 1239, weirantie 1311;
champ, warandie doc. Rethel 1247, warenie Re-
thel 1246 [prob. interférence avec la famille de
-> garir, cp. garir 11°, gariment 2° et garior])
• 1° “engagement de celui qui se porte garant
de qch., caution” (dep. fin 1 les., Raschi; Ph-
NovAges; doc. Rethel 13es.; BeaumCout; JJour;
doc. champ, lorr. dauph. 13es., GdfC 9,683b;
TL 4,104; FEW 17,564a; Morlet 76); ♦ waran-
die de vérité (1258 CPont 566); ♦ en tesmoi-
gnage de veritei et de garandie (1298
CartOrvalNouvD 1,16); ♦ porter warandie
(ou garandie) “donner une caution” (doc.
champ. Rethel 1247; Porcien 1254; 1271 Morlet
76-77); ♦ rendre warenie “rendre une caution”
(doc. champ. Rethel 1246, Morlet 76); ♦ en
traire a garantie “garantir, assurer qch.” (Joufr
3794, TL 4,104); ♦ en avoir a garantie “avoir la
certitude, être sûr de qch.” (HerbCandS 11796,
TL 4,104). 2° “protection, défense” (ca.1160
- Wid 1675, Eneas 1335; MortAym; Saisn;
AnsCartA; Aimeri; Mousket; AdenBuev, GdfC
9,683b; TL 4,104; FEW 17,564a); ♦ fairegaran-
die “protéger” (Bueve2S 14277); ♦ avoir a ga-
05
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
141
142
GARANT
randir 1255; Flines 1277, ard. warendir 13e -
14es. BrunEt) ♦ 1° v.a. ou abs. “assurer qch.
sous sa responsabilité, se porter garant de qch.”
[p.ex. d’un jugement, d’un serment, d’une
charte, d’une convention d’échange, d’une rente,
d’un héritage, d’un domaine, etc.] (dep. Roi
3836 [A ceste espee... Mun jugement voelsempres
guarantir]; SThomGuern 5304; OgDan 11000;
Sone 12872; BeaumCout; doc. Flines 1245;
1246; 1288; 1290 Ewald; doc. lorr. 1234; 1243;
1246; Oise 1270 SchwanBehrens 3,4; Moselle
1298 ib. 41; Vosges 1286 ib. 46; doc. champ.
Rethel 1248; 1253; 1255; Mézières 1329; doc.
wall. 12e - 13es. Tailliar; doc. frcomt. 1287; etc.,
GdfC 9,683b; TL 4,105; FEW 17,563b; Morlet
76); ♦ garentir qn “être garant de qn lors d’un
procès” (MarieLanvR 464 [Al chevalier... unt dit
e nuntié Que s’amie face venir Pur lui tencer e
garentir]) ou “... lors d’un combat” (ContPerc
59 ms.T); ♦ garantir que [+ verbe au subj.]
(Ambroise, TL 4,105). 2° v.a. “protéger qn ou
qch., mettre à l’abri, en sûreté” (Roi 1864;3277;
GormB 192;598; CourLouisL1 1697; Brut 1347;
Rou II 51; Erec 3609; Yvain 2421; SThomGuern
226; Alise 41; ContPerc ms.R 524; ms.T 7561
[por qu'ele l'en puist garandir = pour qu’elle
puisse l’en protéger, “la lui épargner” gloss.
Foulet]; RenclCar; Narb; Bueve2S; Ferg; Com-
tePoit; Mousket; Rethel 1264; BeaumCout;
CPont 222; etc., GdfC 9,683b; TL 4,105-106;
FEW 17,563b; KellerWace 246a; Morlet 286);
♦ garandir l’onneur sa dame AdHaleLexM;
♦ tenser et guarantir “soutenir et protéger”
(CourLouisL1 1498); ♦ warandir et deffendre
(1259 CoutFland 1,3,661; Indre 1287 Schwan-
Behrens 3,77); ♦ “sauver” (EpJér 676 [Loth qui
fu... en la montaigne guarantis, trad. du 1t.
Loth... in monte salvatus Gen. 19; dans cet ex., le
sens “sauver” paraît évident, mais il peut conve-
nir aussi à plusieurs ex. cités ci-dessus sous “pro-
téger qn”, ainsi GormB 192;598]); ♦ v.pron. “se
protéger, s’abriter, se sauver” (Erec 968;
SThomGuern 704; BrunLat; Narb; Ferg; Per-
cef, GdfC 9,683c; TL 4,106) [dans FEW 17,
563b, les sens 1° et 2° ne sont pas distingués].
+ 3° v.a. “défendre qn contre une demande,
l’indemniser du tort qu’il souffre par une évic-
tion, une condamnation” (dep. BeaumCout,
FEW 17,563b-564a). 4° s.m. “garantie”
(doc. Rethel 1253 [je seroie tenus au warantir et
au restaublir), Morlet 76).
® garanter v.a. [Formes latinisées: garantare
13es. JugEchlnd; garandare Liège 1237, Cart-
ValSLamb 382; warandare 1308, warendare
1288, werendare 1278, varentare 1193, DC
8,403a-404a] (ca. 1180 garander Jerus; garenter
Aiquin; AnsCart; Asprem; Entrée, garanter
MirNDChartrD; doc. Maine 1265; doc. Sarthe
1296; CoutBretP; GirRossAl; guarent (?) Ie
pers. ind. KarletoR; wairenter doc. Meurthe
1274) 0 “garantir, protéger” (Aiquin; Jerus;
CroisBaudri; MirNDChartrD; AnsCart BN
fr. 1598 ZrP 9,640 [L'oit garenté de mort],
Asprem BN fr. 1598 ZrP 10,37 [garenter, asso-
nance en -er]; GirRossAl; KarletoR 2673
[Et eo se le guarent <■. -ent>] Entrée; doc.
Maine 1265; Meurthe 1274; Sarthe 1296; Cout-
BretP, Gdf 4,218c;9,683c; TL 4,103-104; FEW
17,564a; deux ex. comm. par G.Holtus, Mar-
burg).
O garantier v.a. [formes latinisées: garantiare,
garandiare doc. s.d., DC 4,26b-26c] “garantir
(un héritage)” (doc. norm. 1317, Gdf 4,218c;
FEW 17,564b); ♦ “garantir, conserver (un
royaume à qn)” (ca. 1380, Berin, TL 4,104; FEW
17,564b).
• garendre v.a. “garentir” (Sarthe doc. 1296,
Gdf 4,226c).
• garantie f. [Formes latinisées: warantia 1130,
warandia 1225; 1259; 1363; guarantia doc. s.d.;
guarandia ca. 1180 CPont 180, garantia 1183;
1204, garandia 1197; 1202; 1252, DC
4,26a,c;4,124a;8,403c;8,404a; id. doc. 1208; 1236
VarinAdm l,2,466;620; garrandia 1226 Cart-
ValSLamb 216; ad garandiam et testimonium
veritatis 1235 CartOrvalNouvD 1,8] (norm.gwa-
rantie Eneas, fr. garantie Raschi; etc.; garentie
doc. Vienne 1229; guarandie doc. Seine-et-Oise
1296; garandie AnsCartA; Bueve2S; Aimeri;
Mousket; doc. champ. Rethel 1275; lorr. waran-
tie doc. 13es., warentie 1239, weirantie 1311;
champ, warandie doc. Rethel 1247, warenie Re-
thel 1246 [prob. interférence avec la famille de
-> garir, cp. garir 11°, gariment 2° et garior])
• 1° “engagement de celui qui se porte garant
de qch., caution” (dep. fin 1 les., Raschi; Ph-
NovAges; doc. Rethel 13es.; BeaumCout; JJour;
doc. champ, lorr. dauph. 13es., GdfC 9,683b;
TL 4,104; FEW 17,564a; Morlet 76); ♦ waran-
die de vérité (1258 CPont 566); ♦ en tesmoi-
gnage de veritei et de garandie (1298
CartOrvalNouvD 1,16); ♦ porter warandie
(ou garandie) “donner une caution” (doc.
champ. Rethel 1247; Porcien 1254; 1271 Morlet
76-77); ♦ rendre warenie “rendre une caution”
(doc. champ. Rethel 1246, Morlet 76); ♦ en
traire a garantie “garantir, assurer qch.” (Joufr
3794, TL 4,104); ♦ en avoir a garantie “avoir la
certitude, être sûr de qch.” (HerbCandS 11796,
TL 4,104). 2° “protection, défense” (ca.1160
- Wid 1675, Eneas 1335; MortAym; Saisn;
AnsCartA; Aimeri; Mousket; AdenBuev, GdfC
9,683b; TL 4,104; FEW 17,564a); ♦ fairegaran-
die “protéger” (Bueve2S 14277); ♦ avoir a ga-
05
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
141
142