DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Malowidła ścienne z XVI wieku w Czchowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19943#0008
JERZY GADOMSKI
MALOWIDŁA ŚCIENNE Z XIV WIEKU W CZCHOWIE*
Malowidła ścienne w kościele parafialnym
w Czchowie nad Dunajcem należą do niewielkiej
grupy zachowanych w Małopolsce dekoracji malar-
skich z XIV wieku, związanych z architekturą sa-
kralną. Ocalałe zespoły, chociaż tylko fragmenta-
rycznie ukazujące obraz małopolskiego malarstwa
monumentalnego epoki Kazimierza Wielkiego, re-
prezentują jednak różnorodny poziom ówczesnej
produkcji malarskiej, od ludowych, prowincjonal-
nych prób dekoracji kościoła w Mieronicach, po-
przez bardziej ambitne cykle w Czchowie i leżącym
na pograniczu Śląska Starym Bielsku, do malowideł
w Niepołomicach, opartych na zdobyczach włoskiego
trecenta. Polichromia w Czchowie, obok niedocenia-
nych wartości artystycznych, zawiera wyjątkowe
wątki ikonograficzne, będące odbiciem aktualnych
wydarzeń religijno-politycznych o znaczeniu ogólno-
europejskim. Głównym celem niniejszego opraco-
wania jest próba wyjaśnienia wątków tematycznych
jednego z dwóch cyklów malarskich, jakie składają
się na dekorację prezbiterium kościoła czchowskiego.
* Opracowanie niniejsze jest zmienioną wersją pracy
magisterskiej, napisanej pod kierunkiem prof. dra Lecha
Kalinowskiego i przyjętej w r. 1962 na Wydziale Filozoficzno-
Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Prof. drowi Lechowi Kalinowskiemu składam wyrazy głębokiej
wdzięczności za uwagi i wskazówki bibliograficzne, decydu-
jące o kierunku poszukiwań. Panu Rudolfowi Kozłowskiemu
dziękuję serdecznie za udostępnienie mi zdjęć, a drowi Zygmun-
towi Łakocińskiemu za łaskawe wypożyczenie swojej nie
publikowanej pracy.
1 Pominął ją W. Podlacha w Historii malarstwa polskiego,
Lwów 1914, a także S. Tomkowicz w artykule Zachowane
PRZEGLĄD LITERATURY TEMATU
Malowidła w Czchowie, odkryte w ostatnich la-
tach ubiegłego stulecia, nie od razu zainteresowały
badaczy; przeciwnie, przez lat z górą 25 pozostały
w literaturze nie znane1. Opracowania i wzmianki
dotyczące zabytku pojawiały się w latach 1925—38
oraz częściowo w okresie ostatnich lat, po roku 1950.
Po raz pierwszy omówił polichromię czchowską
inicjator jej zabezpieczenia, F. Kopera2. Autor Dzie-
jów malarstwa w Polsce dokonał pierwszego opisu
scen i podjął ostrożną próbę wyjaśnienia treści sceny
głównej, określając ją hipotetycznie jako gloryfikację
Trójcy św. z aniołami, niosącymi symboliczne wy-
obrażenia sfery niebieskiej i ziemskiej oraz krzyż,
będący łącznikiem obydwu tych sfer. Kopera trak-
tował malowidła jako całość jednolitą czasowo, wy-
dzielając jedynie słabszy artystycznie cykl pasyjny.
Polichromia powstała — jego zdaniem — w czasach
Kazimierza Wielkiego, po roku 1349, jako produkt
kultury mieszczańskiej, zdradzający w szczegółach
„freski“ w Polsce (Czas z 15 i 16. XI. 1923) i N. Pajz-
derski w przeglądzie malarstwa polskiego z XIV wieku,
powstałego pod wpływem czeskim (Kościół św. Jana w Gnieźnie
i jego dekoracje z XIV wieku, Prace KHS III, Kraków 1923,
s. 98—104).
2 F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce I, Kraków 1925,
s. 76—81, tabl. VIII—IX, fig. 66—71. Autor oparł swoje
spostrzeżenia na notatkach, poczynionych w r. 1913 i na nie-
kompletnych zdjęciach przemalowanych w tymże roku scen,
co pociągnęło za sobą niedokładności i luki w opisie. Zamieszczo-
na w Dziejach tablica barwna oraz zdjęcia, zwłaszcza scen
strefy górnej, odbiegają od pierwotnego stanu malowideł
5
MALOWIDŁA ŚCIENNE Z XIV WIEKU W CZCHOWIE*
Malowidła ścienne w kościele parafialnym
w Czchowie nad Dunajcem należą do niewielkiej
grupy zachowanych w Małopolsce dekoracji malar-
skich z XIV wieku, związanych z architekturą sa-
kralną. Ocalałe zespoły, chociaż tylko fragmenta-
rycznie ukazujące obraz małopolskiego malarstwa
monumentalnego epoki Kazimierza Wielkiego, re-
prezentują jednak różnorodny poziom ówczesnej
produkcji malarskiej, od ludowych, prowincjonal-
nych prób dekoracji kościoła w Mieronicach, po-
przez bardziej ambitne cykle w Czchowie i leżącym
na pograniczu Śląska Starym Bielsku, do malowideł
w Niepołomicach, opartych na zdobyczach włoskiego
trecenta. Polichromia w Czchowie, obok niedocenia-
nych wartości artystycznych, zawiera wyjątkowe
wątki ikonograficzne, będące odbiciem aktualnych
wydarzeń religijno-politycznych o znaczeniu ogólno-
europejskim. Głównym celem niniejszego opraco-
wania jest próba wyjaśnienia wątków tematycznych
jednego z dwóch cyklów malarskich, jakie składają
się na dekorację prezbiterium kościoła czchowskiego.
* Opracowanie niniejsze jest zmienioną wersją pracy
magisterskiej, napisanej pod kierunkiem prof. dra Lecha
Kalinowskiego i przyjętej w r. 1962 na Wydziale Filozoficzno-
Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Prof. drowi Lechowi Kalinowskiemu składam wyrazy głębokiej
wdzięczności za uwagi i wskazówki bibliograficzne, decydu-
jące o kierunku poszukiwań. Panu Rudolfowi Kozłowskiemu
dziękuję serdecznie za udostępnienie mi zdjęć, a drowi Zygmun-
towi Łakocińskiemu za łaskawe wypożyczenie swojej nie
publikowanej pracy.
1 Pominął ją W. Podlacha w Historii malarstwa polskiego,
Lwów 1914, a także S. Tomkowicz w artykule Zachowane
PRZEGLĄD LITERATURY TEMATU
Malowidła w Czchowie, odkryte w ostatnich la-
tach ubiegłego stulecia, nie od razu zainteresowały
badaczy; przeciwnie, przez lat z górą 25 pozostały
w literaturze nie znane1. Opracowania i wzmianki
dotyczące zabytku pojawiały się w latach 1925—38
oraz częściowo w okresie ostatnich lat, po roku 1950.
Po raz pierwszy omówił polichromię czchowską
inicjator jej zabezpieczenia, F. Kopera2. Autor Dzie-
jów malarstwa w Polsce dokonał pierwszego opisu
scen i podjął ostrożną próbę wyjaśnienia treści sceny
głównej, określając ją hipotetycznie jako gloryfikację
Trójcy św. z aniołami, niosącymi symboliczne wy-
obrażenia sfery niebieskiej i ziemskiej oraz krzyż,
będący łącznikiem obydwu tych sfer. Kopera trak-
tował malowidła jako całość jednolitą czasowo, wy-
dzielając jedynie słabszy artystycznie cykl pasyjny.
Polichromia powstała — jego zdaniem — w czasach
Kazimierza Wielkiego, po roku 1349, jako produkt
kultury mieszczańskiej, zdradzający w szczegółach
„freski“ w Polsce (Czas z 15 i 16. XI. 1923) i N. Pajz-
derski w przeglądzie malarstwa polskiego z XIV wieku,
powstałego pod wpływem czeskim (Kościół św. Jana w Gnieźnie
i jego dekoracje z XIV wieku, Prace KHS III, Kraków 1923,
s. 98—104).
2 F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce I, Kraków 1925,
s. 76—81, tabl. VIII—IX, fig. 66—71. Autor oparł swoje
spostrzeżenia na notatkach, poczynionych w r. 1913 i na nie-
kompletnych zdjęciach przemalowanych w tymże roku scen,
co pociągnęło za sobą niedokładności i luki w opisie. Zamieszczo-
na w Dziejach tablica barwna oraz zdjęcia, zwłaszcza scen
strefy górnej, odbiegają od pierwotnego stanu malowideł
5