DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Malowidła ścienne z XVI wieku w Czchowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19943#0033
18. Czchów, scena główna — część lewa, stan po konserwacji
(fot. W. Gumuła)
22)96. Całą tę grupę wyróżnia brak chusty w tle;
w przedstawieniach malarskich głowa Salwatora oto-
96 Datowanie głów Chrystusa jako elementów wystroju
kościoła według następujących opracowań: Malowidło augu-
stiańskie: Z. Ameisenówna, Średniowieczne malarstwo
ścienne w Krakowie (Rocznik Krakowski XIX, Kraków 1923,
s. 70, 72); Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce I, s. 92. —
Sandomierz: Szydłowski, o.c., s. 155; Katalog zabytków
sztuki w Polsce III, zesz. 11, s. 53, 55. — Kościół Mariacki:
J. Lepiarczyk, Fazy budowy kościoła Mariackiego w Kra-
kowie, wieki XIII—XV (Rocznik Krakowski XXXIV, zesz. 3,
Wrocław—Kraków 1959, s. 205). — Skotniki: Katalog za-
bytków sztuki w Polsce III, zesz. 11, s. 102—103 (konsekracja
kościoła w r. 1370). — Niepołomice: K. Sinko-Popielowa,
Kościół w Niepołomicach (Rocznik Krakowski XXX, Kraków
1938, s. 56, 59). — Wiślica: T. Szydłowski, O Wiślicy i jej
zabytkach (Prace KHS II, Kraków 1922, s. XXIX—XXX,
ryc. 25c); A. Misiąg-Bocheńska, Ze studiów nad gotycką
rzeźbą architektoniczną w Polsce (Biuletyn Historii Sztuki
i Kultury III, 3, Warszawa 1934/35, s. 200). — Z pierwszej
czona jest gładkim kręgiem nimbu unoszonego przez
anioły (Czchów, klasztor augustianów w Krakowie),
w rzeźbie — plastycznym nimbem krzyżowym
w kluczach sklepienia (Sandomierz, Skotniki, Nie-
połomice, Wiślica), czasem również adorowanym
przez parę aniołów (klucz okna w kościele Mariac-
kim).
Drugą cechą małopolskich głów Chrystusa jest
ich usytuowanie — zawsze na dużej wysokości,
przeważnie we wschodniej części kościoła: u szczytu
wschodniego okna lub wschodniej ściany, na wschod-
nim zworniku prezbiterium, nawy albo zakrystii.
Sposób umieszczania wizerunków Salwatora na ele-
mentach architektonicznych, pojmowanych jako
symboliczny obraz nieba (sklepienie) lub jako
przejście od sfery ziemskiej do niebieskiej (partie
ściany sąsiadujące ze sklepieniem), był zapewne wy-
razem mistycznego symbolizmu, jako swoista, pla-
styczna interpretacja dogmatu o inkarnacji; umie-
szczenie wizerunku Chrystusa w miejscu zetknięcia
się dwóch sfer miało unaocznić wiernym jego dwo-
istą, boską i ludzką naturę97.
Trzecia cecha małopolskich głów Chrystusa —
to różnorodność formalna wizerunków, od wytwor-
nego oblicza w oknie kościoła Mariackiego, do pry-
mitywnej rzeźby w Skotnikach i brutalnej, zbarbary-
zowanej maski w Wiślicy. Różnorodność artystycz-
nego kształtowania wizerunków, będąca miarą talentu
ich twórców, jest cechą większości powtórzeń obli-
cza w sztuce zachodnio- i wschodnioeuropejskiej;
w tej ostatniej pewną rolę miała odegrać tradycja
antycznej głowy Gorgony98. Przy powstawaniu wize-
połowy w. XV pochodzi zwornik z głową Chrystusa w prezbi-
terium kościoła parafialnego we wsi Wrzos w pow. radomskim
(.Katalog zabytków sztuki w Polsce III, zesz. 10, s. 58).
97 Podobne usytuowanie prawosławnych „ubrusow“ w cer-
kwiach bałkańskich w kopule, bębnie lub na ścianie wschodniej
nad apsydą ołtarzową tłumaczy Grabar symbolicznym znacze-
niem tych części cerkwi lub sąsiedztwem ołtarza, w którym
przechowywano często „nierukotworiennyje obrazy Spasitiela“
(Grabar, o.c., s. 23—27). — O symbolice wschodniej części
kościoła oraz kopuły: J. Sauer, Symbolik des Kirchengebaudes
und seiner Ausstattung in der Aujfassung des Mittelalters, Freiburg
i.B. 1902, s. 88, 97. —L. Hautecoeur, Mystiąue et Archi-
tecture. Symbolisme du cercie et de la coupole, Paris 1954.
98 Dobschiitz, o.c., s. 226—228. — Grabar, o.c., s. 30—
33. Por. także J. Carcopino, De Pythagore aux Apótres.
Ftudes sur la comersion du Monde Romain, Paris (1956), tabl.
XX, 2, do tekstu na s. 335.
30
(fot. W. Gumuła)
22)96. Całą tę grupę wyróżnia brak chusty w tle;
w przedstawieniach malarskich głowa Salwatora oto-
96 Datowanie głów Chrystusa jako elementów wystroju
kościoła według następujących opracowań: Malowidło augu-
stiańskie: Z. Ameisenówna, Średniowieczne malarstwo
ścienne w Krakowie (Rocznik Krakowski XIX, Kraków 1923,
s. 70, 72); Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce I, s. 92. —
Sandomierz: Szydłowski, o.c., s. 155; Katalog zabytków
sztuki w Polsce III, zesz. 11, s. 53, 55. — Kościół Mariacki:
J. Lepiarczyk, Fazy budowy kościoła Mariackiego w Kra-
kowie, wieki XIII—XV (Rocznik Krakowski XXXIV, zesz. 3,
Wrocław—Kraków 1959, s. 205). — Skotniki: Katalog za-
bytków sztuki w Polsce III, zesz. 11, s. 102—103 (konsekracja
kościoła w r. 1370). — Niepołomice: K. Sinko-Popielowa,
Kościół w Niepołomicach (Rocznik Krakowski XXX, Kraków
1938, s. 56, 59). — Wiślica: T. Szydłowski, O Wiślicy i jej
zabytkach (Prace KHS II, Kraków 1922, s. XXIX—XXX,
ryc. 25c); A. Misiąg-Bocheńska, Ze studiów nad gotycką
rzeźbą architektoniczną w Polsce (Biuletyn Historii Sztuki
i Kultury III, 3, Warszawa 1934/35, s. 200). — Z pierwszej
czona jest gładkim kręgiem nimbu unoszonego przez
anioły (Czchów, klasztor augustianów w Krakowie),
w rzeźbie — plastycznym nimbem krzyżowym
w kluczach sklepienia (Sandomierz, Skotniki, Nie-
połomice, Wiślica), czasem również adorowanym
przez parę aniołów (klucz okna w kościele Mariac-
kim).
Drugą cechą małopolskich głów Chrystusa jest
ich usytuowanie — zawsze na dużej wysokości,
przeważnie we wschodniej części kościoła: u szczytu
wschodniego okna lub wschodniej ściany, na wschod-
nim zworniku prezbiterium, nawy albo zakrystii.
Sposób umieszczania wizerunków Salwatora na ele-
mentach architektonicznych, pojmowanych jako
symboliczny obraz nieba (sklepienie) lub jako
przejście od sfery ziemskiej do niebieskiej (partie
ściany sąsiadujące ze sklepieniem), był zapewne wy-
razem mistycznego symbolizmu, jako swoista, pla-
styczna interpretacja dogmatu o inkarnacji; umie-
szczenie wizerunku Chrystusa w miejscu zetknięcia
się dwóch sfer miało unaocznić wiernym jego dwo-
istą, boską i ludzką naturę97.
Trzecia cecha małopolskich głów Chrystusa —
to różnorodność formalna wizerunków, od wytwor-
nego oblicza w oknie kościoła Mariackiego, do pry-
mitywnej rzeźby w Skotnikach i brutalnej, zbarbary-
zowanej maski w Wiślicy. Różnorodność artystycz-
nego kształtowania wizerunków, będąca miarą talentu
ich twórców, jest cechą większości powtórzeń obli-
cza w sztuce zachodnio- i wschodnioeuropejskiej;
w tej ostatniej pewną rolę miała odegrać tradycja
antycznej głowy Gorgony98. Przy powstawaniu wize-
połowy w. XV pochodzi zwornik z głową Chrystusa w prezbi-
terium kościoła parafialnego we wsi Wrzos w pow. radomskim
(.Katalog zabytków sztuki w Polsce III, zesz. 10, s. 58).
97 Podobne usytuowanie prawosławnych „ubrusow“ w cer-
kwiach bałkańskich w kopule, bębnie lub na ścianie wschodniej
nad apsydą ołtarzową tłumaczy Grabar symbolicznym znacze-
niem tych części cerkwi lub sąsiedztwem ołtarza, w którym
przechowywano często „nierukotworiennyje obrazy Spasitiela“
(Grabar, o.c., s. 23—27). — O symbolice wschodniej części
kościoła oraz kopuły: J. Sauer, Symbolik des Kirchengebaudes
und seiner Ausstattung in der Aujfassung des Mittelalters, Freiburg
i.B. 1902, s. 88, 97. —L. Hautecoeur, Mystiąue et Archi-
tecture. Symbolisme du cercie et de la coupole, Paris 1954.
98 Dobschiitz, o.c., s. 226—228. — Grabar, o.c., s. 30—
33. Por. także J. Carcopino, De Pythagore aux Apótres.
Ftudes sur la comersion du Monde Romain, Paris (1956), tabl.
XX, 2, do tekstu na s. 335.
30