DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Pałac Krasińskich w Warszawie (1677 - 1699)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19943#0151
18. Pałac Krasińskich, portal fasady, projekt. Rys. Tylmana
z Gameren, Gabinet Rycin Bibl. UW, sygn. 135 (fot. ze zbiorów
Instytutu Urbanistyki i Architektury)
kartusz herbowy177. Dekorację ryzalitu stanowiła
jednak przede wszystkim płaskorzeźba wieńczą-
cego całość przyczółka, a także ozdobne obramienia
okien, podobne do występujących na fasadzie.
Ogrodowy charakter elewacji miały wreszcie akcento-
wać rzeźbione popiersia, ustawione na konsolach
między oknami parteru.
Zmienione, bardziej uwysmuklone proporcje
otrzymał ryzalit środkowy na rysunku nr 160
(ryc. 20) przedstawiającym jego wąską ścianę
boczną178. Dostarcza on prócz pierwotnego kształtu
parterowych tarasów, znanych z planu pałacu
z r. 1737 (ryc. 1) i z inwentarza z r. 1765179, również
wiadomość, że w pewnym stadium projektu istniał
zamiar podzielenia ryzalitów elewacji ogrodowej
przy pomocy rustykowanych lizen, które na piętrze
miały być zwieńczone wisiorami ozdobionymi przez
rzeźbione maski180. Skromne obramienie prosto-
kątnego okienka mezzaninu miało być wzbogacone
zwisającą girlandą, obramienie ślepego okna sali
na piętrze wypełniać miała nisza z alegoryczną
postacią, a na parterze obramienie drzwi prowa-
dzących na taras miało otrzymać bogate zwieńczenie
w formie tonda flankowanego przez podtrzymujące
gzyms putta. Proporcje całości ściany oraz forma
okienka mezzaninu pozwalają zaliczyć ten rysunek
do tej samej prawdopodobnie fazy projektu pałacu,
co rysunek nr 152.
Proces dalszego kształtowania się dekoracji
ryzalitu, a przede wszystkim jego osi środkowej,
przynoszą następne trzy rysunki. Pierwszy z nich,
oznaczony numerem 572 (ryc. 21)181, zbliżony jest
bardzo do projektu wykonanego. Obramienia okien
parteru i pierwszego piętra otrzymały tu swoją
ostateczną formę, środkowe porte fenetre zostało
poszerzone, a nad portalem umieszczono balkon.
Odmienne od wykonanych są jedynie kolumnowy
portal ze stiukowymi dekoracjami i obramienie
otworu wejściowego, a także bardziej bogaty kartusz
z herbami Krasińskich (Ślepowron) i Jabłonowskich
(Prus III), unoszony przez skrzydlate postacie
dmące w trąby182. Modyfikację portalu i obramienia
otworu wejściowego przeprowadził Tylman na
szkicowym rysunku nr 595 verso oraz na bardziej
wykończonym rysunku nr 139 (ryc. 22), gdzie
zamiast kolumn umieszczone są lizeny, a balkon
177 Na kartuszu widnieje herb Jastrzębiec, a nie Ślepowron
czy Korwin Krasińskich. Ta pomyłka, możliwa tylko z powodu
podobieństwa obu herbów mających w tarczy podkowę i krzyż,
stanowi jeszcze jeden dowód, że rysunek pochodzi z wczesnego
okresu projektowania, kiedy to Tylman nie był jeszcze do-
statecznie zorientowany w heraldyczno-genealogicznym pro-
gramie treściowym, jaki w pałacu chciał wyrazić jego fundator.
178 Rysunek ten opublikowałem już wcześniej (por. Mos-
sakowski, o.c., fig. 10 na s. 12). Wysokość ściany ryzalitu
wynosi tutaj już ok. 26 łokci.
179 Por. przypis 159.
180 Takie rozwiązanie podziałów podkreślałoby silniej
ogrodowy charakter elewacji.
181 Rysunek ten nie był dotychczas łączony z pałacem
Krasińskich.
182 Umieszczenie herbu drugiej żony Jana Dobrogosta
146
z Gameren, Gabinet Rycin Bibl. UW, sygn. 135 (fot. ze zbiorów
Instytutu Urbanistyki i Architektury)
kartusz herbowy177. Dekorację ryzalitu stanowiła
jednak przede wszystkim płaskorzeźba wieńczą-
cego całość przyczółka, a także ozdobne obramienia
okien, podobne do występujących na fasadzie.
Ogrodowy charakter elewacji miały wreszcie akcento-
wać rzeźbione popiersia, ustawione na konsolach
między oknami parteru.
Zmienione, bardziej uwysmuklone proporcje
otrzymał ryzalit środkowy na rysunku nr 160
(ryc. 20) przedstawiającym jego wąską ścianę
boczną178. Dostarcza on prócz pierwotnego kształtu
parterowych tarasów, znanych z planu pałacu
z r. 1737 (ryc. 1) i z inwentarza z r. 1765179, również
wiadomość, że w pewnym stadium projektu istniał
zamiar podzielenia ryzalitów elewacji ogrodowej
przy pomocy rustykowanych lizen, które na piętrze
miały być zwieńczone wisiorami ozdobionymi przez
rzeźbione maski180. Skromne obramienie prosto-
kątnego okienka mezzaninu miało być wzbogacone
zwisającą girlandą, obramienie ślepego okna sali
na piętrze wypełniać miała nisza z alegoryczną
postacią, a na parterze obramienie drzwi prowa-
dzących na taras miało otrzymać bogate zwieńczenie
w formie tonda flankowanego przez podtrzymujące
gzyms putta. Proporcje całości ściany oraz forma
okienka mezzaninu pozwalają zaliczyć ten rysunek
do tej samej prawdopodobnie fazy projektu pałacu,
co rysunek nr 152.
Proces dalszego kształtowania się dekoracji
ryzalitu, a przede wszystkim jego osi środkowej,
przynoszą następne trzy rysunki. Pierwszy z nich,
oznaczony numerem 572 (ryc. 21)181, zbliżony jest
bardzo do projektu wykonanego. Obramienia okien
parteru i pierwszego piętra otrzymały tu swoją
ostateczną formę, środkowe porte fenetre zostało
poszerzone, a nad portalem umieszczono balkon.
Odmienne od wykonanych są jedynie kolumnowy
portal ze stiukowymi dekoracjami i obramienie
otworu wejściowego, a także bardziej bogaty kartusz
z herbami Krasińskich (Ślepowron) i Jabłonowskich
(Prus III), unoszony przez skrzydlate postacie
dmące w trąby182. Modyfikację portalu i obramienia
otworu wejściowego przeprowadził Tylman na
szkicowym rysunku nr 595 verso oraz na bardziej
wykończonym rysunku nr 139 (ryc. 22), gdzie
zamiast kolumn umieszczone są lizeny, a balkon
177 Na kartuszu widnieje herb Jastrzębiec, a nie Ślepowron
czy Korwin Krasińskich. Ta pomyłka, możliwa tylko z powodu
podobieństwa obu herbów mających w tarczy podkowę i krzyż,
stanowi jeszcze jeden dowód, że rysunek pochodzi z wczesnego
okresu projektowania, kiedy to Tylman nie był jeszcze do-
statecznie zorientowany w heraldyczno-genealogicznym pro-
gramie treściowym, jaki w pałacu chciał wyrazić jego fundator.
178 Rysunek ten opublikowałem już wcześniej (por. Mos-
sakowski, o.c., fig. 10 na s. 12). Wysokość ściany ryzalitu
wynosi tutaj już ok. 26 łokci.
179 Por. przypis 159.
180 Takie rozwiązanie podziałów podkreślałoby silniej
ogrodowy charakter elewacji.
181 Rysunek ten nie był dotychczas łączony z pałacem
Krasińskich.
182 Umieszczenie herbu drugiej żony Jana Dobrogosta
146