DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Pałac Krasińskich w Warszawie (1677 - 1699)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19943#0162
pałacu w Puławach (1671—77) począwszy216 przy-
czyniły się do rozpowszechnienia tego schematu.
Również ryzality boczne, uważane często za motyw
specyficznie polski217, w rzeczywistości wywodzą się
także z włoskich budowli willowych, by wymienić
tylko willę Farnesinę w Rzymie (1509—20) Baldas-
sara Peruzziego218, czy projekty will opublikowane
przez Serlia219 i Palladia220. Ta włoska zasada akcen-
towania ryzalitami naroży budynku, przeszczepiona
na północ od Alp, trafiła na szczególnie podatny
grunt w postaci starych, średniowiecznych tradycji
podobnego usytuowania baszt obronnych. Różno-
rodne formy ryzalitów, alkierzy, a nawet wież, jakie
występują od w. XVI w pałacach i dworach Francji,
Niemiec, Polski i innych krajów europejskich, po-
wstały zatem ze skrzyżowania form architektury
włoskiej z rodzimymi tradycjami budowlanymi.
W pałacu Krasińskich ryzality boczne, nawiązujące
przede wszystkim do architektury włoskiej, mają do-
datkowo swoich poprzedników w podobnych ryza-
litach wcześniejszych pałaców warszawskich, wzno-
szonych na skarpie wiślanej w pierwszej połowie
stulecia221.
W ogólnym charakterze włoski jest również rzut
i układ wnętrz pałacu. Jego zasadniczy schemat,
w którym od reprezentacyjnych sal usytuowanych
pośrpdku rozchodzą się mniejsze pokoje apartamen-
tów mieszkalnych umieszczone w narożnych ryzali-
tach, nawiązuje bowiem do układu wnętrz występu-
jącego w jednym z projektów B. Peruzziego, który
został opublikowany i rozpowszechniony przez
Serlia, jako tzw. wariant willi Poggio-Reale (ryc.
33)222_ Natomiast szczególna modyfikacja planu
nung, Na śladach działalności artystów francuskich w Polsce >
Teka Komisji Historii Sztuki I, Toruń 1959, s. 252).
216 Por. M. Kwiatkowski, Pałac puławski w XVII wieku
(Teka Konserwatorska, zeszyt 5, Warszawa 1962, s. 11—27),
który datuje pałac na lata między 1670 a 1677 (s. 11). Dokład-
niejsze datowanie pałacu umożliwia zapiska archiwalna, zna-
leziona przez dr K. Targosz-Kretową, podająca datę poło-
żenia kamienia węgielnego tego pałacu w dniu 15 maja 1671.
217 Por. np. Sztuka polska czasów nowożytnych, cz. II,
1650—1764, praca zbiorowa. Łódź—Warszawa 1955, s. 21—
22.
218 Por. Ch. L. Frommel, Die Farnesina und Peruzzis
architektonisches Fruhwerk (Neue Miinchner Beitrage zur
Kunstgeschichte I, Berlin 1961, s. 25—33). Willa Farnesina
znana była w w. XVII chociażby ze sztychu w cytowanym
dziele P. Ferreria.
219 Serlio, o.c., ks. VII.
220 Palladio, o.c., ks. II.
33. B. Peruzzi i S. Serlio, projekt willi Pogio-Reale rzut po-
ziomy (według Serlia, fot. W. Gumuła)
Peruzziego-Serlia, polegająca na słabszym wysunię-
ciu ryzalitów, a przede wszystkim na umieszczeniu
w ich końcowych partiach małych narożnych gabi-
netów, jest wzorowana, jak sądzę, na ogrodowej
części pałacu Vaux-le-Vicomte (1656—60), który
mógł być znany Tylmanowi chociażby z rycin
Marota223.
O wiele rzadszym motywem są natomiast usytuo-
wane po bokach środkowych salonów dwa wydłużone
pomieszczenia, przechodzące w poprzek pałacu
przez całą jego szerokość. Pierwsze, znane mi, zbli-
żone rozwiązanie występuje u Serlia w projekcie
221 Np. pałac Kazimierzowski (1637-—40) i pałac Koniec-
polskiego (1640—43). Por. Miłobędzki, o.c., fig. 5, 30, 31.
222 Por. Serlio, o.c., ks. III, k. 122—123. Plan Serlia
jest powtórzeniem jednego z projektów B. Perruzziego (por.
H. Egger, Entwurfe Baldassare Peruzzis, (Jahrbuch der Kunst-
historischen Sammlungen des ałlerhóchsten Kaiserhauses
XXIII, 1902, fig. 26 na s. 35), który wzorował się z kolei na
planie willi Poggio a Caiano Giuliana da Sangallo (por. P. G.
Ha mb erg, The Villa of Lor enzo il Magnifico at Poggio a Caiano
and the Origin of Palladianism, Idea and Form, Studies
in the History of Art, Stockholm 1959, s. 76—87, fig. na s. 81).
Ten schemat układu wnętrz został podjęty później w całym
szeregu pałaców francuskich począwszy od projektów J. A. Du
Cerceau (por. F. Schreiber, Die franzósische Renaissance-
Architektur und die Poggio Reale-Variationen des Sebastiano
Serlio, Halle 1938, s. 3—68).
223 Zob. album: UArchitecture franęoise, Paris ok. 1670,
tabl. nlb.
157
czyniły się do rozpowszechnienia tego schematu.
Również ryzality boczne, uważane często za motyw
specyficznie polski217, w rzeczywistości wywodzą się
także z włoskich budowli willowych, by wymienić
tylko willę Farnesinę w Rzymie (1509—20) Baldas-
sara Peruzziego218, czy projekty will opublikowane
przez Serlia219 i Palladia220. Ta włoska zasada akcen-
towania ryzalitami naroży budynku, przeszczepiona
na północ od Alp, trafiła na szczególnie podatny
grunt w postaci starych, średniowiecznych tradycji
podobnego usytuowania baszt obronnych. Różno-
rodne formy ryzalitów, alkierzy, a nawet wież, jakie
występują od w. XVI w pałacach i dworach Francji,
Niemiec, Polski i innych krajów europejskich, po-
wstały zatem ze skrzyżowania form architektury
włoskiej z rodzimymi tradycjami budowlanymi.
W pałacu Krasińskich ryzality boczne, nawiązujące
przede wszystkim do architektury włoskiej, mają do-
datkowo swoich poprzedników w podobnych ryza-
litach wcześniejszych pałaców warszawskich, wzno-
szonych na skarpie wiślanej w pierwszej połowie
stulecia221.
W ogólnym charakterze włoski jest również rzut
i układ wnętrz pałacu. Jego zasadniczy schemat,
w którym od reprezentacyjnych sal usytuowanych
pośrpdku rozchodzą się mniejsze pokoje apartamen-
tów mieszkalnych umieszczone w narożnych ryzali-
tach, nawiązuje bowiem do układu wnętrz występu-
jącego w jednym z projektów B. Peruzziego, który
został opublikowany i rozpowszechniony przez
Serlia, jako tzw. wariant willi Poggio-Reale (ryc.
33)222_ Natomiast szczególna modyfikacja planu
nung, Na śladach działalności artystów francuskich w Polsce >
Teka Komisji Historii Sztuki I, Toruń 1959, s. 252).
216 Por. M. Kwiatkowski, Pałac puławski w XVII wieku
(Teka Konserwatorska, zeszyt 5, Warszawa 1962, s. 11—27),
który datuje pałac na lata między 1670 a 1677 (s. 11). Dokład-
niejsze datowanie pałacu umożliwia zapiska archiwalna, zna-
leziona przez dr K. Targosz-Kretową, podająca datę poło-
żenia kamienia węgielnego tego pałacu w dniu 15 maja 1671.
217 Por. np. Sztuka polska czasów nowożytnych, cz. II,
1650—1764, praca zbiorowa. Łódź—Warszawa 1955, s. 21—
22.
218 Por. Ch. L. Frommel, Die Farnesina und Peruzzis
architektonisches Fruhwerk (Neue Miinchner Beitrage zur
Kunstgeschichte I, Berlin 1961, s. 25—33). Willa Farnesina
znana była w w. XVII chociażby ze sztychu w cytowanym
dziele P. Ferreria.
219 Serlio, o.c., ks. VII.
220 Palladio, o.c., ks. II.
33. B. Peruzzi i S. Serlio, projekt willi Pogio-Reale rzut po-
ziomy (według Serlia, fot. W. Gumuła)
Peruzziego-Serlia, polegająca na słabszym wysunię-
ciu ryzalitów, a przede wszystkim na umieszczeniu
w ich końcowych partiach małych narożnych gabi-
netów, jest wzorowana, jak sądzę, na ogrodowej
części pałacu Vaux-le-Vicomte (1656—60), który
mógł być znany Tylmanowi chociażby z rycin
Marota223.
O wiele rzadszym motywem są natomiast usytuo-
wane po bokach środkowych salonów dwa wydłużone
pomieszczenia, przechodzące w poprzek pałacu
przez całą jego szerokość. Pierwsze, znane mi, zbli-
żone rozwiązanie występuje u Serlia w projekcie
221 Np. pałac Kazimierzowski (1637-—40) i pałac Koniec-
polskiego (1640—43). Por. Miłobędzki, o.c., fig. 5, 30, 31.
222 Por. Serlio, o.c., ks. III, k. 122—123. Plan Serlia
jest powtórzeniem jednego z projektów B. Perruzziego (por.
H. Egger, Entwurfe Baldassare Peruzzis, (Jahrbuch der Kunst-
historischen Sammlungen des ałlerhóchsten Kaiserhauses
XXIII, 1902, fig. 26 na s. 35), który wzorował się z kolei na
planie willi Poggio a Caiano Giuliana da Sangallo (por. P. G.
Ha mb erg, The Villa of Lor enzo il Magnifico at Poggio a Caiano
and the Origin of Palladianism, Idea and Form, Studies
in the History of Art, Stockholm 1959, s. 76—87, fig. na s. 81).
Ten schemat układu wnętrz został podjęty później w całym
szeregu pałaców francuskich począwszy od projektów J. A. Du
Cerceau (por. F. Schreiber, Die franzósische Renaissance-
Architektur und die Poggio Reale-Variationen des Sebastiano
Serlio, Halle 1938, s. 3—68).
223 Zob. album: UArchitecture franęoise, Paris ok. 1670,
tabl. nlb.
157