DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Pałac Krasińskich w Warszawie (1677 - 1699)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19943#0173
43. A. Palladio, willa Rotonda pod Yicenzą, przekrój (według O. Bertottiego-Scamozziego, fot. W. Gumuła)
z tekstu Witruwiusza, otwory takie były stosowane
w atriach starożytnych domów rzymskich297. W na-
wiązaniu do starożytnego atrium otwór w sklepieniu
sali zastosował po raz pierwszy w czasach nowożyt-
nych znakomity malarz i badacz antyku Andrea
Mantegna. Dzięki pracy E. Rosenthala wiemy bo-
wiem, że projektowany przez niego własny dom
w Mantui (od r. 1476) posiadał pośrodku obszerną
salę, w której kopulastym sklepieniu znajdował się
otwarty na zewnątrz oculus298. Po Mantegni motyw
ten podjął w budowli świeckiej dopiero Palladio, rów-
nież nawiązując do architektury starożytnego atrium,
o czym świadczy między innymi zaprojektowane przez
niego atrium korynckie w konwencie szarytek w We-
297 Por. Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć,
przekład K. Kumanieckiego, Warszawa 1956, ks. VI, rozdz. 3,
s. 105.
298 Por. Rosenthal, o.c., s. 327—348 i fig. 18 na s. 344.
Koliste sale z podobnymi okulusami (atria) występują również
w teoretycznych planach pałaców w traktacie Francesca di
Giorgio Martiniego (po r. 1482; Biblioteka Narodowa we Flo-
' rencji, rkp. II, I, 141, k. 20 recto. — por. m. in. Langen-
skióld, o.c., fig. 92 na s. 189). Antyczną genezę posiadają
necji, mające taki właśnie oculus otoczony balustradą
(ryc. 42)299. Z kolei Palladio pierwszy zaadaptował
oculus do zamkniętych przestrzeni wewnętrznych
w projektowanych przez siebie willach, gdzie wystę-
puje on przeważnie jako mniej lub więcej szeroka
galeria, obiegająca wysoką salę i dzieląca ją wyraźnie
na dwa wnętrza połączone środkowym otworem.
Taką kompozycję posiadają sale will: Trissino
w Meledo300, Thiene w Cicogna301, a także w słynnej
Villa Rotonda pod Vicenzą (ryc. 4-3)302. Natomiast
w formie otworu w suficie łączącego pokoje różnych
kondygnacji motyw ten pojawia się w dwóch pro-
jektach pałaców miejskich Palladia (ryc. 44), które
wprawdzie nie zostały wykonane, lecz były znane
także malowane, iluzjonistyczne okulusy, z których najwcześ-
niejszy znajduje się w pałacu Gonzagów w Mantui (1473—74)
i jest również dziełem A. Mantegni.
299 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 28—29.
300 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 60.
301 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 62.
302 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 18—19, oraz zdjęcie
w pracy R. Cevese, Ville Yicentine, Milano 1957, fig. 19.
168
z tekstu Witruwiusza, otwory takie były stosowane
w atriach starożytnych domów rzymskich297. W na-
wiązaniu do starożytnego atrium otwór w sklepieniu
sali zastosował po raz pierwszy w czasach nowożyt-
nych znakomity malarz i badacz antyku Andrea
Mantegna. Dzięki pracy E. Rosenthala wiemy bo-
wiem, że projektowany przez niego własny dom
w Mantui (od r. 1476) posiadał pośrodku obszerną
salę, w której kopulastym sklepieniu znajdował się
otwarty na zewnątrz oculus298. Po Mantegni motyw
ten podjął w budowli świeckiej dopiero Palladio, rów-
nież nawiązując do architektury starożytnego atrium,
o czym świadczy między innymi zaprojektowane przez
niego atrium korynckie w konwencie szarytek w We-
297 Por. Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć,
przekład K. Kumanieckiego, Warszawa 1956, ks. VI, rozdz. 3,
s. 105.
298 Por. Rosenthal, o.c., s. 327—348 i fig. 18 na s. 344.
Koliste sale z podobnymi okulusami (atria) występują również
w teoretycznych planach pałaców w traktacie Francesca di
Giorgio Martiniego (po r. 1482; Biblioteka Narodowa we Flo-
' rencji, rkp. II, I, 141, k. 20 recto. — por. m. in. Langen-
skióld, o.c., fig. 92 na s. 189). Antyczną genezę posiadają
necji, mające taki właśnie oculus otoczony balustradą
(ryc. 42)299. Z kolei Palladio pierwszy zaadaptował
oculus do zamkniętych przestrzeni wewnętrznych
w projektowanych przez siebie willach, gdzie wystę-
puje on przeważnie jako mniej lub więcej szeroka
galeria, obiegająca wysoką salę i dzieląca ją wyraźnie
na dwa wnętrza połączone środkowym otworem.
Taką kompozycję posiadają sale will: Trissino
w Meledo300, Thiene w Cicogna301, a także w słynnej
Villa Rotonda pod Vicenzą (ryc. 4-3)302. Natomiast
w formie otworu w suficie łączącego pokoje różnych
kondygnacji motyw ten pojawia się w dwóch pro-
jektach pałaców miejskich Palladia (ryc. 44), które
wprawdzie nie zostały wykonane, lecz były znane
także malowane, iluzjonistyczne okulusy, z których najwcześ-
niejszy znajduje się w pałacu Gonzagów w Mantui (1473—74)
i jest również dziełem A. Mantegni.
299 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 28—29.
300 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 60.
301 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 62.
302 Por. Palladio, o.c., ks. II, s. 18—19, oraz zdjęcie
w pracy R. Cevese, Ville Yicentine, Milano 1957, fig. 19.
168