Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (4.1967)

gwiaździste z żebrami grzbietowymi; albo „E" —
przęsło trójpodporowe (trójkątne) trójdzielne z parą
żeber wplecionych.

Równocześnie proponuje się, by można było
termin „przęsło trójpodporowe" zastępować uży-
wanym czasem w literaturze synonimem „przęsło
trójkątne", ponieważ wznoszone jest ono nad polem
tworzącym trójkąt. Termin ten miałby swą analogię
w określeniach „przęsło prostokątne", „trapezowe",
„kwadratowe".

Nie będzie też błędem, jeśli zredukuje się nazwę
przęsła „C" wyłącznie do stosowanego określenia:
„przęsło trójdzielne", z zastrzeżeniem że przez
nie rozumie się formę i konstrukcję przęsła wznie-
sionego nad trójkątem o trzech punktach pod-
parcia, umieszczonych w narożach figury i niosą-
cych sklepienie o trzech wysklepkach, a nie
podział przęsła prostokątnego na trzy przęsła trój-
kątne (trójpodporowe), zwane przez Sas-Zubrzyc-
kiego „polami", które z kolei dzielił on na „tarcze"
(wysklepki). Termin: przęsło trójdzielne miałoby
swą analogię w określeniach: przęsło sklepienia
pięcio-, sześcio-, siedmio-, ośmiodzielnego.

III. PRZĘSŁA TRÓJPODPOROWE JAKO ELEMENT
ADDYCJI, PRZEGLĄD I ANALIZA UKŁADÓW

Przy jasnej analogii, zachodzącej między skle-
pieniem krzyżowożebrowym a klasycznym, gotyckim
przęsłem trój podporowym — trójdzielnym i dwu-
dzielnym (a co za tym idzie, między ich pochodny-
mi), istnieją zasadnicze różnice w możliwości
tworzenia zespołów za pomocą przęseł jednych albo
drugich, zespołów, które otrzymuje się w drodze
dodawania do siebie przęseł (addycji) lub dzielenia
wnętrza na szereg przęseł (dywizjonizmu). Skle-
pienie krzyżowo-żebrowe cechuje duża sztywność
kompozycji, a warunki addycji są niewielkie;
istnieją tylko w dwu kierunkach, wzdłuż osi longi-
tudinalnej i poprzecznej (ryc. 5). Podpory ze wzglę-
dów konstrukcyjnych i estetycznych ustawia się na
pasach modularnych, których ilość jest ograniczona.
W kierunku podłużnym przeważają pasy o dwu
interwałach39, rzadziej o trzech, w kierunku zaś
poprzecznym, w budowlach chronologicznie jedno-
litych, pasy o jednym interwale, z wyjątkiem tran-

39 W statyce rozpiętość między podporami oznaczana przez

„1".

ł—i

>-'

1 j

1-i

'—ł



























J1

1 2

4

2 i

\ 1 t

|



4

i

3

i 4

W

1



f 1 '



5. Schemat addycji przęseł prostokątnych i kwadratowych
(rys. R. Frazikowa).

septu w kościołach, gdzie powtarza się rytm prze-
kroju poprzecznego. Funkcja podpór jest również
w pewnym sensie zawężona. Narożna podpora
obsługuje jedno przęsło, każda zewnętrzna dwa,
a wewnętrzna cztery (ryc. 5). Kąty wierzchołkowe
przy podporach wynoszą teoretycznie 90 °, praktycz-
nie niewiele się różnią. Od tej reguły nie ma od-
stępstw. Linia szkarp zewnętrznych przebiega
wzdłuż prostych prostopadłych, wyjątek stanowią
szkarpy narożne i apsydy, otoczonej nawet w więk-
szych obiektach sakralnych obejściem i wieńcem
kaplic, ale tu do głosu, względnie z pomocą muszą
przyjść sklepienia innego typu, np. założone na
trapezie, wieloboku i tym podobne.

Zupełnie inaczej przedstawia się to zagadnienie
w sklepieniach komponowanych z przęseł trój-
podporowych. Boki trójkąta mogą być różne, więc
trzy elementy sąsiednie również odmienne, układ
podpór dość swobodny, a zewnętrzny zarys bu-
dynku teoterycznie mógłby być zupełnie dowolnym
wielobokiem. Używając tego przęsła architekt jest
w stanie wyjść daleko poza pasy modularne i prosto-
kątny układ podpór. Musi tylko trzymać się ogól-
nych zasad harmonii, prawideł estetyki bynajmniej
nie klasycznej, a subiektywnej, oraz unikać kątów
bardzo ostrych, w których napotyka trudność
wpisania trójpromienia; jeśli do tego dopuszcza,
wprowadza sklepienie dwudzielne jak w Szydłowie
w kościele parafialnym (ryc. 6). Filary wewnętrzne
są w stanie przejąć na siebie obciążenia stosunkowo
dużej ilości przęseł trójkątnych (np. w Szydłowie —

14