DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0021
5; w Lądzie — 6; w Wiślicy — 5 i 8; w krypcie
w Świdnicy — 12), tak samo jak i zewnętrzne
podpory (np. w kaplicy Mariackiej na Wawelu
od 3—5). Kąty wierzchołkowe wahają się w miarę
potrzeb od rozwartych (w obejściu kościoła NPMarii
w Stargardzie) do bardzo ostrych (w Lądzie, Stop-
nicy, Malborku). I stąd właśnie pochodzi rozmaitość
tzw. dotąd u nas sklepień „piastowskich", które
cechuje przede wszystkim wspólna zasada: po-
sługują się one zawsze trójkątnym przę-
słem gotyckim o trzech podporach. Przęsła
owe, wchodząc w kombinacje z własnymi warianta-
mi40, bądź też łącząc się w zespoły z innymi skle-
pieniami żebrowymi: krzyżowymi, gwiaździstymi,
w końcu z sieciowymi, stanowią ciekawe zjawisko
w gotyckiej architekturze. Pozwalają one rozwią-
zywać różne koncepcje statyczne, planistyczne
i kompozycyjne. Powstałe w ten sposób układy są
rozmaite.
Podstawowymi elementami, które decydują bez-
pośrednio o addycji przęseł trójkątnych lub o po-
dziale całego wnętrza na takie przęsła, są podpory
ustawione w pewnym systemie. System ów jest
wynikiem wielu czynników: funkcjonalnych, kon-
strukcyjnych, estetycznych (a więc tym samym
stylistycznych), a nie wyłączone, że i ideowo-
programowych. Działanie ich w poszczególnych
zabytkach przedstawia się różnie, tak jak różny
jest wynik tego działania. On to wyłącznie będzie
nas interesował w dalszych rozważaniach formal-
nych.
Polska w swych obecnych granicach jest krajem,
który pod tym względem może szczycić się naj-
większym bogactwem rozwiązań (ryc. 7). System
podpór, występujący w naszych zabytkach, można
ująć w trzy zasadnicze grupy: I. Układ podpór
wyłącznie na obwodzie rzutu, posiadającego kształt
prostokąta ewentualnie kwadratu; II. Układ podpór
na obwodzie sklepionej przestrzeni i w jej wnętrzu;
III. Układ podpór w ambitach kościelnych, a więc
na ścianach przestrzeni, otaczającej pewne wnętrze.
W pierwszej grupie da się wyodrębnić obiekty:
a) o układzie podpór nieparzystych, w których
np. dwom punktom podparcia jednej strony od-
powiadają trzy punkty przeciwległej strony (Wroc-
ław, nawy boczne kościoła Św. Krzyża) albo trzem
punktom z jednej strony, cztery punkty z drugiej
40 Wyjątek stanowi sklepienie słynnej, północnej kruchty,
tzw. Triangel, katedry w Erfurcie.
6. Szydłów, kościół parafialny, rzut, schemat analityczny
sklepień (rys. R. Frazikowa).
strony (Kraków, zach. część kaplicy Mariackiej
na Wawelu); b) o układzie podpór parzystych
korespondujących ze sobą (Stargard, zakrystia koś-
cioła NPMarii); c) o układzie podpór mijających
się na przemian (układ zygzakowy; Lidzbark,
zamek, krużganek pierwszego piętra); d) o swobod-
nym układzie podpór na dwu równoległych ścia-
nach (Wrocław, nawy boczne kościoła Bożego
Ciała).
W obiektach o podporach wewnętrznych da się
wyróżnić: a) układy centralne (Gosławice, korpus
kościoła); b) o tendencjach centralnych (Ląd,
kapitularz opactwa cysterskiego); c) dwunawowe;
a wśród ostatnich: z jednym filarem (Stróżyska,
korpus kościoła)41; z dwoma filarami (Stopnica,
korpus kościoła); z trzema i więcej (Wiślica, korpus
kolegiaty). We wnętrzach dwunawowych podpory
zewnętrzne mogą korespondować z wewnętrznymi
albo je mijać.
Trzeba zaznaczyć, że przeprowadzona ogólna
systematyka formalna jest przydatna tylko w ograni-
czonym zakresie, a mianowicie z powodu wielkiego
zindywidualizowania dzieł, w związku z tym na
poparcie owego zdania należy dokonać w dalszej
kolejności szczegółowego przeglądu schematów wy-
stępujących u nas układów (por. ryc. 7).
Jedną z najczęściej spotykanych u nas koncepcji
jest system pięciu podpór ustawionych na obwodzie
prostokąta w taki sam sposób, jak to ma miejsce
w sklepieniu pięciodzielnym (Racibórz, kaplica
zamkowa; Praga, Staronova synagoga); cztery z nich
wznoszą się w narożach, piąta pośrodku jednego
41 Za kryterium dwunawowości dla tego rodzaju obiektów
przyjęto układ sklepienia, a nie organizację przestrzeni wnętrza.
15
w Świdnicy — 12), tak samo jak i zewnętrzne
podpory (np. w kaplicy Mariackiej na Wawelu
od 3—5). Kąty wierzchołkowe wahają się w miarę
potrzeb od rozwartych (w obejściu kościoła NPMarii
w Stargardzie) do bardzo ostrych (w Lądzie, Stop-
nicy, Malborku). I stąd właśnie pochodzi rozmaitość
tzw. dotąd u nas sklepień „piastowskich", które
cechuje przede wszystkim wspólna zasada: po-
sługują się one zawsze trójkątnym przę-
słem gotyckim o trzech podporach. Przęsła
owe, wchodząc w kombinacje z własnymi warianta-
mi40, bądź też łącząc się w zespoły z innymi skle-
pieniami żebrowymi: krzyżowymi, gwiaździstymi,
w końcu z sieciowymi, stanowią ciekawe zjawisko
w gotyckiej architekturze. Pozwalają one rozwią-
zywać różne koncepcje statyczne, planistyczne
i kompozycyjne. Powstałe w ten sposób układy są
rozmaite.
Podstawowymi elementami, które decydują bez-
pośrednio o addycji przęseł trójkątnych lub o po-
dziale całego wnętrza na takie przęsła, są podpory
ustawione w pewnym systemie. System ów jest
wynikiem wielu czynników: funkcjonalnych, kon-
strukcyjnych, estetycznych (a więc tym samym
stylistycznych), a nie wyłączone, że i ideowo-
programowych. Działanie ich w poszczególnych
zabytkach przedstawia się różnie, tak jak różny
jest wynik tego działania. On to wyłącznie będzie
nas interesował w dalszych rozważaniach formal-
nych.
Polska w swych obecnych granicach jest krajem,
który pod tym względem może szczycić się naj-
większym bogactwem rozwiązań (ryc. 7). System
podpór, występujący w naszych zabytkach, można
ująć w trzy zasadnicze grupy: I. Układ podpór
wyłącznie na obwodzie rzutu, posiadającego kształt
prostokąta ewentualnie kwadratu; II. Układ podpór
na obwodzie sklepionej przestrzeni i w jej wnętrzu;
III. Układ podpór w ambitach kościelnych, a więc
na ścianach przestrzeni, otaczającej pewne wnętrze.
W pierwszej grupie da się wyodrębnić obiekty:
a) o układzie podpór nieparzystych, w których
np. dwom punktom podparcia jednej strony od-
powiadają trzy punkty przeciwległej strony (Wroc-
ław, nawy boczne kościoła Św. Krzyża) albo trzem
punktom z jednej strony, cztery punkty z drugiej
40 Wyjątek stanowi sklepienie słynnej, północnej kruchty,
tzw. Triangel, katedry w Erfurcie.
6. Szydłów, kościół parafialny, rzut, schemat analityczny
sklepień (rys. R. Frazikowa).
strony (Kraków, zach. część kaplicy Mariackiej
na Wawelu); b) o układzie podpór parzystych
korespondujących ze sobą (Stargard, zakrystia koś-
cioła NPMarii); c) o układzie podpór mijających
się na przemian (układ zygzakowy; Lidzbark,
zamek, krużganek pierwszego piętra); d) o swobod-
nym układzie podpór na dwu równoległych ścia-
nach (Wrocław, nawy boczne kościoła Bożego
Ciała).
W obiektach o podporach wewnętrznych da się
wyróżnić: a) układy centralne (Gosławice, korpus
kościoła); b) o tendencjach centralnych (Ląd,
kapitularz opactwa cysterskiego); c) dwunawowe;
a wśród ostatnich: z jednym filarem (Stróżyska,
korpus kościoła)41; z dwoma filarami (Stopnica,
korpus kościoła); z trzema i więcej (Wiślica, korpus
kolegiaty). We wnętrzach dwunawowych podpory
zewnętrzne mogą korespondować z wewnętrznymi
albo je mijać.
Trzeba zaznaczyć, że przeprowadzona ogólna
systematyka formalna jest przydatna tylko w ograni-
czonym zakresie, a mianowicie z powodu wielkiego
zindywidualizowania dzieł, w związku z tym na
poparcie owego zdania należy dokonać w dalszej
kolejności szczegółowego przeglądu schematów wy-
stępujących u nas układów (por. ryc. 7).
Jedną z najczęściej spotykanych u nas koncepcji
jest system pięciu podpór ustawionych na obwodzie
prostokąta w taki sam sposób, jak to ma miejsce
w sklepieniu pięciodzielnym (Racibórz, kaplica
zamkowa; Praga, Staronova synagoga); cztery z nich
wznoszą się w narożach, piąta pośrodku jednego
41 Za kryterium dwunawowości dla tego rodzaju obiektów
przyjęto układ sklepienia, a nie organizację przestrzeni wnętrza.
15