DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0029
obu naw; sklepienie kapitularza w Malborku jest
sumą przęseł trójpodporowych-trójdzielnych, a skle-
pienie kapitularza w Pelplinie stanowi kompilację
bardziej złożoną. W całości dominuje przęsło gwiaź-
dziste ośmioramienne zbudowane na kanwie skle-
pienia sześciodzielnego z żebrem przewodnim; do
przęsła tego od strony wschodniej i zachodniej (obiekt
jest orientowany) przylegają połowy sklepienia
gwiaździstego, wzniesionego na rzucie sześcioboku,
naroża zaś wypełnione są przez niewielkie przęsła
trójpodporowe-trójdzielne (por. ryc. 9 i 10).
Różnice między sklepieniami o przęsłach trój-
podporowych a sklepieniem palmowym są nader
oczywiste, ostatnie bowiem jest tylko i wyłącznie
szczególnym przypadkiem sklepienia wachlarzo-
wego.
W wyniku analizy formalnej i konstrukcyjnej
interesujących nas sklepień słusznie będzie przyjąć
dla nich terminologię opartą na kryteriach morfolo-
gicznych, strukturalnych; mianowicie: „sklepienie
o przęsłach trójpodporowych" z prawem użycia ter-
minu-synonimu: „o przęsłach trójkątnych". W ko-
lejności proponuje się dodać do przęsła dalsze okreś-
lenie: „trójdzielne", „gwiaździste", „sieciowe", „dwu-
dzielne", a przy bardziej skomplikowanych objaś-
nienie o charakterze opisowym. Ze względu na
pewną, stosunkowo znikomą ilość przęseł trójpodpo-
rowych niegotyckich, będzie wskazane oznaczać te
ostatnie: „bez żeber". Uniknie się w ten sposób
nieporozumień, które mogłyby zaistnieć, oraz zbyt
częstego powtarzania wyrazu „żebrowe" przy wię-
kszej ilości sklepień gotyckich tego typu; nie używa
się go do określenia sklepień gwiaździstych i siecio-
wi. Pelplin, kapitularz w klasztorze Cystersów, rzut, rysunek
analityczny sklepienia (rys. R. Frazikowa).
10. Malbork, kapitularz, rzut, rysunek analityczny sklepienia
(rys. R. Frazikowa).
wych, choć żebra są tam podstawowym elementem.
Natomiast układy z przęseł trójpodporowych
w większości są zindywidualizowane, więc, jeśli
werbalnie mają być określone jednoznacznie, muszą
być objaśnione opisowo. Nie wydaje się, by było
celowe tworzenie odrębnej sztucznej terminologii,
która wymagałaby specjalnego wtajemniczenia.
V. PROBLEM KONSTRUKCYJNOŚCI SKLEPIEŃ
O PRZĘSŁACH TRÓJPODPOROWYCH
(TECHNICZNA FUNKCJA ŻEBRA)
W związku z praktykowanym często podziałem
sklepień gotyckich na konstrukcyjne i dekoracyjne
zachodzi teraz pytanie, do jakiej grupy należy za-
szeregować sklepienia o przęsłach trójpodporowych.
Jak wiadomo, zwolennicy tej systematyki do pier-
wszej zaliczają krzyżowo-żebrowe, pięciodzielne,
sześciodzielne i ośmiodzielne, do drugiej pozostałe,
a między nimi sieciowe i gwiaździste. Ponieważ
z ostatnimi prawie z reguły, choć błędnie, utożsa-
miało się sklepienia o przęsłach trójpodporowych,
a przynajmniej większość ich układów, pytanie to
nabiera szczególnego znaczenia.
Z góry jednak należy stwierdzić, że podział taki
jest mylny lub źle sformułowany. Dla każdego tech-
nika jasne jest, że wszystkie sklepienia, wykonane
z cegły lub kamienia, bez względu na swe ukształto-
wanie przestrzenne, muszą spełniać funkcję kon-
strukcyjną, dźwigając choćby swój własny ciężar,
ciężar materiału, z którego zostały wzniesione. Mo-
żna natomiast mówić o sklepieniach mniej lub bar-
dziej dekorowanych, a w konsekwencji o przydat-
ności technicznej poszczególnych elementów znaj-
dujących się w stosunkowo skomplikowanym i bo-
23
sumą przęseł trójpodporowych-trójdzielnych, a skle-
pienie kapitularza w Pelplinie stanowi kompilację
bardziej złożoną. W całości dominuje przęsło gwiaź-
dziste ośmioramienne zbudowane na kanwie skle-
pienia sześciodzielnego z żebrem przewodnim; do
przęsła tego od strony wschodniej i zachodniej (obiekt
jest orientowany) przylegają połowy sklepienia
gwiaździstego, wzniesionego na rzucie sześcioboku,
naroża zaś wypełnione są przez niewielkie przęsła
trójpodporowe-trójdzielne (por. ryc. 9 i 10).
Różnice między sklepieniami o przęsłach trój-
podporowych a sklepieniem palmowym są nader
oczywiste, ostatnie bowiem jest tylko i wyłącznie
szczególnym przypadkiem sklepienia wachlarzo-
wego.
W wyniku analizy formalnej i konstrukcyjnej
interesujących nas sklepień słusznie będzie przyjąć
dla nich terminologię opartą na kryteriach morfolo-
gicznych, strukturalnych; mianowicie: „sklepienie
o przęsłach trójpodporowych" z prawem użycia ter-
minu-synonimu: „o przęsłach trójkątnych". W ko-
lejności proponuje się dodać do przęsła dalsze okreś-
lenie: „trójdzielne", „gwiaździste", „sieciowe", „dwu-
dzielne", a przy bardziej skomplikowanych objaś-
nienie o charakterze opisowym. Ze względu na
pewną, stosunkowo znikomą ilość przęseł trójpodpo-
rowych niegotyckich, będzie wskazane oznaczać te
ostatnie: „bez żeber". Uniknie się w ten sposób
nieporozumień, które mogłyby zaistnieć, oraz zbyt
częstego powtarzania wyrazu „żebrowe" przy wię-
kszej ilości sklepień gotyckich tego typu; nie używa
się go do określenia sklepień gwiaździstych i siecio-
wi. Pelplin, kapitularz w klasztorze Cystersów, rzut, rysunek
analityczny sklepienia (rys. R. Frazikowa).
10. Malbork, kapitularz, rzut, rysunek analityczny sklepienia
(rys. R. Frazikowa).
wych, choć żebra są tam podstawowym elementem.
Natomiast układy z przęseł trójpodporowych
w większości są zindywidualizowane, więc, jeśli
werbalnie mają być określone jednoznacznie, muszą
być objaśnione opisowo. Nie wydaje się, by było
celowe tworzenie odrębnej sztucznej terminologii,
która wymagałaby specjalnego wtajemniczenia.
V. PROBLEM KONSTRUKCYJNOŚCI SKLEPIEŃ
O PRZĘSŁACH TRÓJPODPOROWYCH
(TECHNICZNA FUNKCJA ŻEBRA)
W związku z praktykowanym często podziałem
sklepień gotyckich na konstrukcyjne i dekoracyjne
zachodzi teraz pytanie, do jakiej grupy należy za-
szeregować sklepienia o przęsłach trójpodporowych.
Jak wiadomo, zwolennicy tej systematyki do pier-
wszej zaliczają krzyżowo-żebrowe, pięciodzielne,
sześciodzielne i ośmiodzielne, do drugiej pozostałe,
a między nimi sieciowe i gwiaździste. Ponieważ
z ostatnimi prawie z reguły, choć błędnie, utożsa-
miało się sklepienia o przęsłach trójpodporowych,
a przynajmniej większość ich układów, pytanie to
nabiera szczególnego znaczenia.
Z góry jednak należy stwierdzić, że podział taki
jest mylny lub źle sformułowany. Dla każdego tech-
nika jasne jest, że wszystkie sklepienia, wykonane
z cegły lub kamienia, bez względu na swe ukształto-
wanie przestrzenne, muszą spełniać funkcję kon-
strukcyjną, dźwigając choćby swój własny ciężar,
ciężar materiału, z którego zostały wzniesione. Mo-
żna natomiast mówić o sklepieniach mniej lub bar-
dziej dekorowanych, a w konsekwencji o przydat-
ności technicznej poszczególnych elementów znaj-
dujących się w stosunkowo skomplikowanym i bo-
23