DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0036
nabiera sześć pierwszych części Compedio de Arąui-
tectura Simona Garcii73. Napisał je w w. XVI Ro-
drigo Gil de Hontanon (ok. 1500—1577). Traktują
o proporcjach, metodach i rachunkach konstrukcyj-
nych74. Wiele stron zostało poświęconych sklepie-
niom żebrowym.
Z działalności Rodriga Gila wynika, że, dzięki
tradycji rodzinnej i ogólnym tendencjom otoczenia,
tkwił on korzeniami w architekturze gotyckiej75.
Teoretyczną i praktyczną wiedzę o niej przekazał
we wspomnianym podręczniku, który jest unikatem
wśród klasycznych rozpraw o sklepieniach. Według
|fef'«WtMr«n on ca jnwT bu ir^im Rodriga podstawowymi elementami sklepienia gwiaź-
b«f a oni foU fni ntft- mj<«C ft m eon j dzistego (bo takie rozpatruje), są żebra: poprzeczne
(gurty) — ar cos pripianos; krzyżowe — ar cos cru-
ceros; trójpromienne — terceletes oraz przyścienne —
arcos de forma. Analizując ich funkcję, określa żebra
,„ „ , ,, . . . . ,, . , poprzeczne jako przenoszące największe siły, a dia-
12. Rzut sklepienia wspartego pośrodku na jednym filarze, * > r t i t j?
rysunek z tzw. szkicownika Villarda de Honnecourt (według gonalne jako przenoszące siły ukośne, mniejsze;
Hahnlosera). trójpromienne pracują podobnie jak krzyżowe,
Deutsch Hansa Hóscha (1472?), publikowana przez Heide-
loffa (Bauhutte des Mittelalters, Niirnberg 1844, s. 95—113)
oraz z komentarzem przez S. Giinthera (Zeitschrift fiir Ma-
thematik und Physik, Historisch-literarische Abteilung XX,
1875, s. 1 i n.). — 2. Matthaus Roriczer, Buechlein der
Fialen Gerechtigkeit, Regensburg 1486 (publikował ponownie
Heideloff, o.c, facsimile zaś wydał w Regensburgu w r. 1923
K. Schottenloher). — Geometria Schmuttermeyera, napisana
prawdopodobnie po r. 1486, wydana przez A. Essenweina
(Hans Schmuttermeyers Fialenbiichlein, Anzeiger fiir Kunde der
deutschen Vorzeit XXVIII, Niirnberg 1881, s. 65 i n.). —
4. Unterweisung an seinen Sohn Lorenza Lacłiera z r. 1516
publikował A. Reichensperger, Des Meisters Lorenz Lacher
Unterweisung, Yermische Schriften iiber christliche Kunst, Leip-
zig 1856, s. 122 i ri.). — Te problemy interesowały również
Ranischa; por. B. Ranisch, Beschreibung alter Kirchen-
Gebdude der Stadt Danzig, Danzig 1695.
73 S. Garcia, Compedio de Arąuitectura, wydał R. de
Mariategui (Arte en Espańa VII, 1868). — J. Camon, La
Interoention de Rodrigo Gil de Hontanon en el Manuscripto de
Simon Garcia (Archiyo Espafiol de Arte XLV, 1941, s. 300—
305).
74 Należy przypomnieć, że w warsztacie twórczym mistrzów
Wieków Średnich próżno doszukiwać się, choćby w przybliże-
niu, tych sposobów, które stosowane są dziś przy projektowaniu
konstrukcji. Świadczy o tym ówczesny, absolutnie niewystarcza-
jący poziom wiedzy matematycznej (zachowały się testy mate-
matyczne z w. XV z uniwersytetu w (Mordzie i z Sorbony),
oraz nikły jeszcze zakres znajomości teoretycznej praw mecha-
niki budowli. Początki rozważań nad pewnymi zjawiskami me-
chaniki zawdzięczamy starożytnym Grekom. Po upadku Grecji
następuje zahamowanie nauk ścisłych w Europie na przeciąg
przeszło tysiąclecia. Rzymianie byli wprawdzie wspaniałymi
inżynierami, jednak ich wiedza miała charakter ściśie praktyczny
i empiryczny, co w dużej mierze było wynikiem ustroju poli-
tyczno-społeczno-gospodarczego; podobnie przedstawiała się
wiedza budowniczych w całym średniowieczu. Ale filozofia
scholastyczna, która do wyjaśnienia problemów wiary powołała
dialektykę i intelekt, a więc instrumenty racjonalistycznej filo-
zofia Arystotelesa, dzięki subtelnej logice rozumowania i sta-
łemu ćwiczeniu umysłów dała impuls do rozwoju matematyki
i nauk ścisłych. Pierwsze średniowieczne dzieło traktujące
m. in. o statyce nosi tytuł: Elementa Jordani de ponderibus.
Autorem jego jest dwunastowieczny mnich Jordanus de
Nemore. Nawiązał on do prac Euklidesa, Archimedesa i Ary-
stotelesa. Po raz pierwszy spotykamy się tu z pojęciem siły
działającej nie pionowo: „gravitas secundum situm" — z po-
jęciem ciężaru zależnego od położenia, czyli składowej siły
ciężkości równoległej do kierunku ruchu; im tor jest mniej
nachylony do poziomu, tym mniejsza jest „gravitas secundum
situm". Jordanes formułuje intuicyjnie prawo dźwigni nierówno-
ramiennej (w przypadku równowagi wysokości podniesienia
i obniżenia są odwrotnie proporcjonalne do ciężarów). Specjalnie
duży wpływ na rozwój mechaniki wywarło XIII-wieczne dzieło
Liber Jordani de ratione ponderibus nieznanego autora, zwanego
„poprzednikiem Leonarda"; ten poprawił, uzupełnił i znacznie
rozszerzył rozważania Jordanusa. Jednak ta wiedza teoretyczna
była zbyt nikła, zresztą pozostawała nią jeszcze długo, mimo
ogromnego wkładu Leonarda, Galileo Galilei, Roberta Hooka
i następców, by można ją było wyzyskać w znaczeniu nam
współczesnym.
75 U. Thieme und F. Becker, Allgemeines Lexikon der
bildenden Kimstler von der Antike bis zur Gegenwart XIV,
Leipzig 1921, s. 19—20. — F. Jimenez-Placer y Suarez
de Lezo, Historia del arte espańol, Barcelona-Madrid 1955,
I, s. 367—369, 488, 492, 496—498.
30
tectura Simona Garcii73. Napisał je w w. XVI Ro-
drigo Gil de Hontanon (ok. 1500—1577). Traktują
o proporcjach, metodach i rachunkach konstrukcyj-
nych74. Wiele stron zostało poświęconych sklepie-
niom żebrowym.
Z działalności Rodriga Gila wynika, że, dzięki
tradycji rodzinnej i ogólnym tendencjom otoczenia,
tkwił on korzeniami w architekturze gotyckiej75.
Teoretyczną i praktyczną wiedzę o niej przekazał
we wspomnianym podręczniku, który jest unikatem
wśród klasycznych rozpraw o sklepieniach. Według
|fef'«WtMr«n on ca jnwT bu ir^im Rodriga podstawowymi elementami sklepienia gwiaź-
b«f a oni foU fni ntft- mj<«C ft m eon j dzistego (bo takie rozpatruje), są żebra: poprzeczne
(gurty) — ar cos pripianos; krzyżowe — ar cos cru-
ceros; trójpromienne — terceletes oraz przyścienne —
arcos de forma. Analizując ich funkcję, określa żebra
,„ „ , ,, . . . . ,, . , poprzeczne jako przenoszące największe siły, a dia-
12. Rzut sklepienia wspartego pośrodku na jednym filarze, * > r t i t j?
rysunek z tzw. szkicownika Villarda de Honnecourt (według gonalne jako przenoszące siły ukośne, mniejsze;
Hahnlosera). trójpromienne pracują podobnie jak krzyżowe,
Deutsch Hansa Hóscha (1472?), publikowana przez Heide-
loffa (Bauhutte des Mittelalters, Niirnberg 1844, s. 95—113)
oraz z komentarzem przez S. Giinthera (Zeitschrift fiir Ma-
thematik und Physik, Historisch-literarische Abteilung XX,
1875, s. 1 i n.). — 2. Matthaus Roriczer, Buechlein der
Fialen Gerechtigkeit, Regensburg 1486 (publikował ponownie
Heideloff, o.c, facsimile zaś wydał w Regensburgu w r. 1923
K. Schottenloher). — Geometria Schmuttermeyera, napisana
prawdopodobnie po r. 1486, wydana przez A. Essenweina
(Hans Schmuttermeyers Fialenbiichlein, Anzeiger fiir Kunde der
deutschen Vorzeit XXVIII, Niirnberg 1881, s. 65 i n.). —
4. Unterweisung an seinen Sohn Lorenza Lacłiera z r. 1516
publikował A. Reichensperger, Des Meisters Lorenz Lacher
Unterweisung, Yermische Schriften iiber christliche Kunst, Leip-
zig 1856, s. 122 i ri.). — Te problemy interesowały również
Ranischa; por. B. Ranisch, Beschreibung alter Kirchen-
Gebdude der Stadt Danzig, Danzig 1695.
73 S. Garcia, Compedio de Arąuitectura, wydał R. de
Mariategui (Arte en Espańa VII, 1868). — J. Camon, La
Interoention de Rodrigo Gil de Hontanon en el Manuscripto de
Simon Garcia (Archiyo Espafiol de Arte XLV, 1941, s. 300—
305).
74 Należy przypomnieć, że w warsztacie twórczym mistrzów
Wieków Średnich próżno doszukiwać się, choćby w przybliże-
niu, tych sposobów, które stosowane są dziś przy projektowaniu
konstrukcji. Świadczy o tym ówczesny, absolutnie niewystarcza-
jący poziom wiedzy matematycznej (zachowały się testy mate-
matyczne z w. XV z uniwersytetu w (Mordzie i z Sorbony),
oraz nikły jeszcze zakres znajomości teoretycznej praw mecha-
niki budowli. Początki rozważań nad pewnymi zjawiskami me-
chaniki zawdzięczamy starożytnym Grekom. Po upadku Grecji
następuje zahamowanie nauk ścisłych w Europie na przeciąg
przeszło tysiąclecia. Rzymianie byli wprawdzie wspaniałymi
inżynierami, jednak ich wiedza miała charakter ściśie praktyczny
i empiryczny, co w dużej mierze było wynikiem ustroju poli-
tyczno-społeczno-gospodarczego; podobnie przedstawiała się
wiedza budowniczych w całym średniowieczu. Ale filozofia
scholastyczna, która do wyjaśnienia problemów wiary powołała
dialektykę i intelekt, a więc instrumenty racjonalistycznej filo-
zofia Arystotelesa, dzięki subtelnej logice rozumowania i sta-
łemu ćwiczeniu umysłów dała impuls do rozwoju matematyki
i nauk ścisłych. Pierwsze średniowieczne dzieło traktujące
m. in. o statyce nosi tytuł: Elementa Jordani de ponderibus.
Autorem jego jest dwunastowieczny mnich Jordanus de
Nemore. Nawiązał on do prac Euklidesa, Archimedesa i Ary-
stotelesa. Po raz pierwszy spotykamy się tu z pojęciem siły
działającej nie pionowo: „gravitas secundum situm" — z po-
jęciem ciężaru zależnego od położenia, czyli składowej siły
ciężkości równoległej do kierunku ruchu; im tor jest mniej
nachylony do poziomu, tym mniejsza jest „gravitas secundum
situm". Jordanes formułuje intuicyjnie prawo dźwigni nierówno-
ramiennej (w przypadku równowagi wysokości podniesienia
i obniżenia są odwrotnie proporcjonalne do ciężarów). Specjalnie
duży wpływ na rozwój mechaniki wywarło XIII-wieczne dzieło
Liber Jordani de ratione ponderibus nieznanego autora, zwanego
„poprzednikiem Leonarda"; ten poprawił, uzupełnił i znacznie
rozszerzył rozważania Jordanusa. Jednak ta wiedza teoretyczna
była zbyt nikła, zresztą pozostawała nią jeszcze długo, mimo
ogromnego wkładu Leonarda, Galileo Galilei, Roberta Hooka
i następców, by można ją było wyzyskać w znaczeniu nam
współczesnym.
75 U. Thieme und F. Becker, Allgemeines Lexikon der
bildenden Kimstler von der Antike bis zur Gegenwart XIV,
Leipzig 1921, s. 19—20. — F. Jimenez-Placer y Suarez
de Lezo, Historia del arte espańol, Barcelona-Madrid 1955,
I, s. 367—369, 488, 492, 496—498.
30