DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0045
drat znacznie mniejszy, wpisany w pierwszy pod
kątem 45° (metodą ad quadratum); zbudowane
nad nim sklepienie krzyżowe, gwiaździste czy zło-
żone w dwu przęseł trójkątnych posiada żebra
krzyżowe o rozpiętości mniejszej o 41,4% od po-
przednich. Wynika to z obliczenia matematycznego
(ryc. 23)93. Dalszy proces i korzyści są te same, co
w sklepieniu o pięciu podporach ustawionych na
obwodzie prostokąta; zwiększenie ilości żeber,
rozdrabnianie wysklepek oraz zmniejszanie nie-
jednokrotnie strzałki całego sklepienia, co nie jest
bez znaczenia dla sklepień wznoszonych w stosun-
kowo niskich pomieszczeniach.
Sklepienie trójpadporowe w wielu przypadkach
jest elementem pod względem konstrukcyjnym
wprost nie zastąpionym (np. w trójkątnych apsydach
kaplic wschodnich pocysterskiego kościoła w Vyssim
Brodę, ryc. 24; w północnej kruchcie katedry
w Erfurcie, w zakrystii kościoła w Biskupcu) albo
rozwiązaniem najbardziej racjonalnym, swego ro-
dzaju naturalną koniecznością, jak: w przejściach
z wnętrz jednonawowych do dwunawowych (kościoły
w Chybicach^ Kurzelowie, Szydłowie, Wiślicy, Szań-
cu ryc. 25 itd.), w pomieszczeniach dwunawowych
wielobocznie zamkniętych (kościół jakobinów w Tu-
luzie, ryc. 8; kaplica dolna katedry w Kwidzyniu,
ryc. 26; itd.), we wnętrzach założonych na rzucie
wieloboku z jedną podporą w środku (krypta
kościoła parafialnego w Świdnicy, korpus kościoła
w Gosławicach, angielskie kapitularze w Worcester,
Lincoln, Salisbury, ryc. 27, Westminster, Wells),
w kryptach trzynawowych zakończonych półko-
liście lub wielobocznie (w kościołach: w Trzebnicy,
w Tfebić, ryc. 28, i w wielu innych), w różnych
wielobocznie ukształtowanych obejściach kościołów
(katedra w Le Mans, kościoły Cystersów w Zwettl,
Kaisheim i w Oliwie, kościół Św. Bartłomieja
w Kolinie, ryc. 29; fara NPMarii w Stargardzie,
ryc. 30; św. Jakuba w Nysie, ryc. 1; itd.).
Użycie przęseł trójkątnych determinowały, jak
wiadomo, podpory. Czasem drobne zmiany w rzucie
mogły były stworzyć warunki do przekreślenia
wnętrza sposobem bardziej powszechnym i trady-
93 Rozpiętość żebra dłuższego równa się przekątnej kwa-
dratu większego, rozpiętość żebra krótszego równa się prze-
kątnej kwadratu mniejszego, wpisanego pod kątem 45 0 w kwa-
drat większy, czyli jest równa bokowi kwadratu większego.
Oznaczając bok kwadratu dużego przez „a", na podstawie
29. Kolin, sklepienie obejścia kościoła Św. Bartłomieja (według
Swobody).
cyjnym, ale o kompozycji architektury, a więc
i planów, nie zawsze stanowiły prawidła uświęcone,
klasyczne, racjonalne. Omawiając znaczenie kon-
strukcyjne przęseł trójpodporowych, nie sposób
nie zauważyć, że w wielu przypadkach o zastoso-
waniu sklepień trójkątnych decydowały odmienne
czynniki niż techniczne; wznoszono je nawet tam,
gdzie racjonalniej tłumaczyłyby się sklepienia krzy-
żowe albo gwiaździste (krużganek pierwszego piętra
zamku w Lidzbarku, ryc. 31; nawy boczne prezbi-
terium w Oliwie; środkowe przęsła korpusu kole-
giaty w Wiślicy, krużganek kościoła pofranciszkań-
skiego w Elblągu, ryc. 32). W takich przypadkach
z pewnością przeważały szalę na swą stronę inne
pierwiastki stylotwórcze, duchowe, irracjonalne.
znanego wzoru c = a|/2 oraz po podstawieniu za j/2 jego war-
tości 1,41... i po przyjęciu a = 1, otrzymamy, że przekątna
kwadratu dużego „c", czyli rozpiętość dłuższego żebra dia-
gonalnego równa się 1,41... Stąd wniosek, że rozpiętość żebra
diagonalnego kwadratu mniejszego jest o 41,1% krótsza.
39
kątem 45° (metodą ad quadratum); zbudowane
nad nim sklepienie krzyżowe, gwiaździste czy zło-
żone w dwu przęseł trójkątnych posiada żebra
krzyżowe o rozpiętości mniejszej o 41,4% od po-
przednich. Wynika to z obliczenia matematycznego
(ryc. 23)93. Dalszy proces i korzyści są te same, co
w sklepieniu o pięciu podporach ustawionych na
obwodzie prostokąta; zwiększenie ilości żeber,
rozdrabnianie wysklepek oraz zmniejszanie nie-
jednokrotnie strzałki całego sklepienia, co nie jest
bez znaczenia dla sklepień wznoszonych w stosun-
kowo niskich pomieszczeniach.
Sklepienie trójpadporowe w wielu przypadkach
jest elementem pod względem konstrukcyjnym
wprost nie zastąpionym (np. w trójkątnych apsydach
kaplic wschodnich pocysterskiego kościoła w Vyssim
Brodę, ryc. 24; w północnej kruchcie katedry
w Erfurcie, w zakrystii kościoła w Biskupcu) albo
rozwiązaniem najbardziej racjonalnym, swego ro-
dzaju naturalną koniecznością, jak: w przejściach
z wnętrz jednonawowych do dwunawowych (kościoły
w Chybicach^ Kurzelowie, Szydłowie, Wiślicy, Szań-
cu ryc. 25 itd.), w pomieszczeniach dwunawowych
wielobocznie zamkniętych (kościół jakobinów w Tu-
luzie, ryc. 8; kaplica dolna katedry w Kwidzyniu,
ryc. 26; itd.), we wnętrzach założonych na rzucie
wieloboku z jedną podporą w środku (krypta
kościoła parafialnego w Świdnicy, korpus kościoła
w Gosławicach, angielskie kapitularze w Worcester,
Lincoln, Salisbury, ryc. 27, Westminster, Wells),
w kryptach trzynawowych zakończonych półko-
liście lub wielobocznie (w kościołach: w Trzebnicy,
w Tfebić, ryc. 28, i w wielu innych), w różnych
wielobocznie ukształtowanych obejściach kościołów
(katedra w Le Mans, kościoły Cystersów w Zwettl,
Kaisheim i w Oliwie, kościół Św. Bartłomieja
w Kolinie, ryc. 29; fara NPMarii w Stargardzie,
ryc. 30; św. Jakuba w Nysie, ryc. 1; itd.).
Użycie przęseł trójkątnych determinowały, jak
wiadomo, podpory. Czasem drobne zmiany w rzucie
mogły były stworzyć warunki do przekreślenia
wnętrza sposobem bardziej powszechnym i trady-
93 Rozpiętość żebra dłuższego równa się przekątnej kwa-
dratu większego, rozpiętość żebra krótszego równa się prze-
kątnej kwadratu mniejszego, wpisanego pod kątem 45 0 w kwa-
drat większy, czyli jest równa bokowi kwadratu większego.
Oznaczając bok kwadratu dużego przez „a", na podstawie
29. Kolin, sklepienie obejścia kościoła Św. Bartłomieja (według
Swobody).
cyjnym, ale o kompozycji architektury, a więc
i planów, nie zawsze stanowiły prawidła uświęcone,
klasyczne, racjonalne. Omawiając znaczenie kon-
strukcyjne przęseł trójpodporowych, nie sposób
nie zauważyć, że w wielu przypadkach o zastoso-
waniu sklepień trójkątnych decydowały odmienne
czynniki niż techniczne; wznoszono je nawet tam,
gdzie racjonalniej tłumaczyłyby się sklepienia krzy-
żowe albo gwiaździste (krużganek pierwszego piętra
zamku w Lidzbarku, ryc. 31; nawy boczne prezbi-
terium w Oliwie; środkowe przęsła korpusu kole-
giaty w Wiślicy, krużganek kościoła pofranciszkań-
skiego w Elblągu, ryc. 32). W takich przypadkach
z pewnością przeważały szalę na swą stronę inne
pierwiastki stylotwórcze, duchowe, irracjonalne.
znanego wzoru c = a|/2 oraz po podstawieniu za j/2 jego war-
tości 1,41... i po przyjęciu a = 1, otrzymamy, że przekątna
kwadratu dużego „c", czyli rozpiętość dłuższego żebra dia-
gonalnego równa się 1,41... Stąd wniosek, że rozpiętość żebra
diagonalnego kwadratu mniejszego jest o 41,1% krótsza.
39