DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0047
Karola swego rodzaju legitymacją potrzebną do
osiągnięcia ambitnych planów politycznych, a orien-
tacja pretendenta do tronu cezarów musiała być
szczególnie silna właśnie na południe, na staro-
żytny Rzym. Budowla jest oktogonem ujętym wokół
szesnastobocznym obejściem z emporami. Nie-
wielkie, prostokątne prezbiterium od wschodu
i tzw. Westwerk od zachodu nie wpływają zbytnio
na jej centralny układ, którego ciekawą cechą jest
użyty tu system sklepień. Oktogon przykryty został
ośmioma płatami okazałego sklepienia klasztornego.
Wynikające stąd duże obciążenia są rozkładane
i przenoszone za pomocą ośmiu par łęków, spływają-
cych z narożników części środkowej ponad dachami
empor na szesnaście narożników muru zewnętrznego.
W emporach mijają się na zmianę wznoszące się
ku górze w kierunku oktogonu poprzeczne kolebki,
z wycinkami stożka. Również pod emporami za-
stosowano sklepienia dojrzałe, pełne racjonalnej
funkcji; tu mijają się przęsła krzyżowe, położone
przy ścianach ośmioboku, z trójkątnymi, rozpiętymi
między narożnikami oktogonu a każdą przeciw-
ległą im ścianą obejścia. Przęsła trójkątne posiadają
szwy w kształcie trójpromieni, ale rzecz charaktery-
styczna, pozbawione są jakichkolwiek gurtów jarz-
mowych (ryc. 33).
Plan mauzoleum Karola Wielkiego, a tym samym
i system sklepień, został powtórzony niewolniczo
z początkiem w. X w Nymwegen, w kaplicy pała-
cowej, którą przypuszczalnie fundował król Swenti-
bold95, oraz w kaplicy Św. Jana w Leodium, po-
święconej w r. 99296, i w końcu w. X w kościele
Św. Lamberta w Muinzen w Brabancji97. Fundo-
wany przez biskupa Hildebolda z Wormacji (979—
998), opacki kościół w Wimpfen im Tal w Górnej
Frankonii, choć stanowił sexagen otoczony dwu-
32. Elbląg, sklepienie krużganku przy kościele NPMarii
(fot. J. T. Frazik).
nastobocznym obejściem, był również wzorowany
na kaplicy cesarskiej (ryc. 34)98.
Silną jej reminiscencją jest też zachodni masyw
kościoła Św. Trójcy przy opactwie żeńskim w Essen.
Budowlę ottońską, wzniesioną w miejscu fundacji
karolińskiej, literatura łączyła długo z imieniem
opatki Matyldy (974—1011)99. Ostatnio W. Zim-
mermann wykazał, i chyba nie bez słuszności,
że gruntowną przebudowę starego kościoła przepro-
wadzono między r. 946 a 971 oraz między r. 1039
95 F. A. J. Vermeulen, Handboeck tot de geschiedenis der
Nederlandsche Bouwkunst I, s'Gravenhage 1929, s. 126—134. —
Datowanie obiektu bardzo dyskusyjne na czas od w. VIII do
XI.— Ostatnio na połowę w. XI datuje H. van Agt, Die
Nikolauskapelle auf dem Valkhof zu Nymwegen (Forschungen
zur Kunstgeschichte und christlischen Archaologie III,
Karolingische und ottonische Kunst, Werden-Wesen-Wirkung,
Wiesbaden 1957, s. 179—192). Tamże pełna literatura.
96 Lehmann, o.c., s. 124, tabl. 40 i rys. 134.
97 J. Mertens, Ubersicht iiber die wichtigsten Grabungen in
einzelnen Landem, Belgien (Kunstchronik VIII, 1955, s. 115,
ryc. la.).
98 Lehmann, o.c, s. 144. tabl. 40 i ryc. 135. — Zachowały
się tylko fundamenty. Dehio łączy tę kaplicę z architekturą
Syrii z obiejctami z Fa-Sul i z Mir-Aych (G. Dehio, Zwei
romanische Zentralbauten, Zeitschrift fiir Geschichte der
Architektur, 1907, s. 45—46).
99 P. Franki, Die frilhmittelalterliche und romanische
Baukunst, Wildpark-Potsdam 1926. — K. Wilhelm-Kaest-
ner, Das Munster zu Essen, Essen 1929; tam starsza biblio-
grafia.
100 w/, Zimmermann, Das Munster zu Essen, Essen
1956. Praca powstała w wyniku obserwacji i studiów przepro-
wadzonych w czasie odbudowy zabytku, który został zniszczony
pod koniec ostatniej wojny.
41
osiągnięcia ambitnych planów politycznych, a orien-
tacja pretendenta do tronu cezarów musiała być
szczególnie silna właśnie na południe, na staro-
żytny Rzym. Budowla jest oktogonem ujętym wokół
szesnastobocznym obejściem z emporami. Nie-
wielkie, prostokątne prezbiterium od wschodu
i tzw. Westwerk od zachodu nie wpływają zbytnio
na jej centralny układ, którego ciekawą cechą jest
użyty tu system sklepień. Oktogon przykryty został
ośmioma płatami okazałego sklepienia klasztornego.
Wynikające stąd duże obciążenia są rozkładane
i przenoszone za pomocą ośmiu par łęków, spływają-
cych z narożników części środkowej ponad dachami
empor na szesnaście narożników muru zewnętrznego.
W emporach mijają się na zmianę wznoszące się
ku górze w kierunku oktogonu poprzeczne kolebki,
z wycinkami stożka. Również pod emporami za-
stosowano sklepienia dojrzałe, pełne racjonalnej
funkcji; tu mijają się przęsła krzyżowe, położone
przy ścianach ośmioboku, z trójkątnymi, rozpiętymi
między narożnikami oktogonu a każdą przeciw-
ległą im ścianą obejścia. Przęsła trójkątne posiadają
szwy w kształcie trójpromieni, ale rzecz charaktery-
styczna, pozbawione są jakichkolwiek gurtów jarz-
mowych (ryc. 33).
Plan mauzoleum Karola Wielkiego, a tym samym
i system sklepień, został powtórzony niewolniczo
z początkiem w. X w Nymwegen, w kaplicy pała-
cowej, którą przypuszczalnie fundował król Swenti-
bold95, oraz w kaplicy Św. Jana w Leodium, po-
święconej w r. 99296, i w końcu w. X w kościele
Św. Lamberta w Muinzen w Brabancji97. Fundo-
wany przez biskupa Hildebolda z Wormacji (979—
998), opacki kościół w Wimpfen im Tal w Górnej
Frankonii, choć stanowił sexagen otoczony dwu-
32. Elbląg, sklepienie krużganku przy kościele NPMarii
(fot. J. T. Frazik).
nastobocznym obejściem, był również wzorowany
na kaplicy cesarskiej (ryc. 34)98.
Silną jej reminiscencją jest też zachodni masyw
kościoła Św. Trójcy przy opactwie żeńskim w Essen.
Budowlę ottońską, wzniesioną w miejscu fundacji
karolińskiej, literatura łączyła długo z imieniem
opatki Matyldy (974—1011)99. Ostatnio W. Zim-
mermann wykazał, i chyba nie bez słuszności,
że gruntowną przebudowę starego kościoła przepro-
wadzono między r. 946 a 971 oraz między r. 1039
95 F. A. J. Vermeulen, Handboeck tot de geschiedenis der
Nederlandsche Bouwkunst I, s'Gravenhage 1929, s. 126—134. —
Datowanie obiektu bardzo dyskusyjne na czas od w. VIII do
XI.— Ostatnio na połowę w. XI datuje H. van Agt, Die
Nikolauskapelle auf dem Valkhof zu Nymwegen (Forschungen
zur Kunstgeschichte und christlischen Archaologie III,
Karolingische und ottonische Kunst, Werden-Wesen-Wirkung,
Wiesbaden 1957, s. 179—192). Tamże pełna literatura.
96 Lehmann, o.c., s. 124, tabl. 40 i rys. 134.
97 J. Mertens, Ubersicht iiber die wichtigsten Grabungen in
einzelnen Landem, Belgien (Kunstchronik VIII, 1955, s. 115,
ryc. la.).
98 Lehmann, o.c, s. 144. tabl. 40 i ryc. 135. — Zachowały
się tylko fundamenty. Dehio łączy tę kaplicę z architekturą
Syrii z obiejctami z Fa-Sul i z Mir-Aych (G. Dehio, Zwei
romanische Zentralbauten, Zeitschrift fiir Geschichte der
Architektur, 1907, s. 45—46).
99 P. Franki, Die frilhmittelalterliche und romanische
Baukunst, Wildpark-Potsdam 1926. — K. Wilhelm-Kaest-
ner, Das Munster zu Essen, Essen 1929; tam starsza biblio-
grafia.
100 w/, Zimmermann, Das Munster zu Essen, Essen
1956. Praca powstała w wyniku obserwacji i studiów przepro-
wadzonych w czasie odbudowy zabytku, który został zniszczony
pod koniec ostatniej wojny.
41