DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0051
wznoszonym przez Bernwarda przy poparciu Ot-
tona III i jego matki cesarzowej Theophano, fundo-
wana 996, konsekrowana w r. 1015121; sklepienia
nie posiadają gurtów jarzmowych; krypta w Speyer
fundowana około r. 103 O122, trójbocznie zakończona
krypta kościoła NPMarii na Kapitolu w Koloni,
poświęcona w r. 1049 (ryc. 41)123, w opactwie
w Brauweiler w latach 1048—61124, w kościele
Św. Jerzego w Kolonii z lat 1067—1074 (ryc. 42)125,
w Trewirze z w. XI, wschodnia wieloboczna
z w. XII126, w Miinstereifel z w. XI/XII127, w koś-
ciele Św. Gereona w Kolonii z około r. 1190128,
tamże w kościele Św. Andrzeja z początku w. XIII129;
a bez gurtów wyodrębniających przęsła, wielo-
bocznie zakończona krypta kościoła benedyktynów
w Emmerich z połowy, lub 2. połowy w. XII130 oraz
krypta kościoła Św. Kwiryna w Neuss sprzed
r. 1209131. Z krypt niderlandzkich na szczególną
uwagę zasługuje krypta w Vrouwekerk w Maas-
tricht z w. XII, gdzie przejście z czteronawowej
przestrzeni do półkoliście zamkniętej trzynawowej
części odbywa się za pomocą trzech quasi-przęseł
trójkątnych, które są sklepione sferycznie i nie
posiadają gurtów jarzmowych. Układ ich przypomina
system pseudowiązany132. Takie same przęsła są
też w ćwierćkolistych zakończeniach naw bocznych.
Trójpromienne sklepienia zachowały się też w kryp-
40. Mont-devant-Sassey, krypta, rzut (według Reinersa
» i Ewalda rys. R. Frazikowa).
tach Szwajcarii, np. w kościele Św. Mikołaja w Gior-
nico (kanton Tessin) z ostatniej ćwierci w. XII133,
na Węgrzech w katedrze w Pecs z 4 ćwierci w. XI134,
być może znajdowały się w kryptach katedry
Św. Wita w Pradze i zaginionych polskich: w I ka-
tedrze wawelskiej135, we Wrocławiu, Poznaniu,
Gnieźnie i Wiślicy, podobnie jak w kościele po-
cysterskim w Trzebnicy z początku w. XIII136.
121 Bibliografia do opactwa św. Michała w Hildesheim
jest obszerna. Literaturę zestawia H. Jantzen, Ottonische
Kunst, Munchen 1947, s. 23—31. — Dzieło najważniejsze:
H. Beseler und H. Roggerkamp, Die Michaehkirche in
Hildesheim, Berlin 1954.
122 Lehmann, o.c, tabl. 46, ryc. 171 i s. 140. — Jest to
pierwsza wspaniała krypta niemiecka; mimo gorących głosów
uczonych niemieckich, którzy uważają ją za kreację oryginalną
(Bandmann, o.c, s. 8, 43), była ona niewątpliwie inspirowana
przez krypty włoskie, takie, jak w katedrze d'Aqui, San Salva-
tore sul Monte Ammiata. Por. przypis 115.
123 P. Cle men, Die Kunstdenkmdler der Stadt Koln,
Bd. II, Abt. 1, Die kirchlichen Denkmdler der Stadt Koln
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, hrsg. von P. Clemen,
Bd. VII, Teil 1, Dusseldorf 1911, s. 193, 219).
124 P. Clemen und E. Polaczek, Die Kunstdenkmdler
des Landkreises Koln (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz,
hrsg. von P. Clemen, Bd. IV, Abt. 1, Dusseldorf 1897, s. 18—
44). — Również W. Bader, Die Benediktinerabtei Brauweiler
bet Koln, Berlin 1937.
125 W. Ewald und H. Rahtgens, Die Kunstdenkmdler
der Koln, Bd, I, Abt. 4, Die kirchlichen Denkmdler der Stadt Koln
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz hrsg. von P. Clemen,
Bd. VI, Abt. 4, Dusseldorf 1916, s. 333—334).
126 Denkmdler der Baukunst. Studierenden der Konig-
lichen Bau-Akademie zu Berlin, Berlin b.r., tabl. XXII.
127 E. Polaczek, Die Kunstdenkmdler des Kreises Rhein-
bach (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz hrsg. von P. Cle-
men, Bd. IV, Abt. 2, Dusseldorf 1898, s. 86—91).
128 Clemen, Die Kunstdenkmdler der Stadt Koln, Bd. II,
Abt. 1, s. 19—47. — Jest to tzw. krypta młodsza, która powstała
na przedłużeniu starszej.
129 Classen, Deutsche Gewólbe..., s. 17.
130 P. Clemen, Die Kunstdenkmdler des Kreises Rees
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, hrsg. von P. Clemen,
Bd. II, Abt. 1, Dusseldorf 1892, s. 34—35). — Clasen (Deut-
sche Gewólbe..., s. 17) datuje ją na w. XI.
131 P. Clemen, Die Kunstdenkmdler des Kreises Neuss
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, hrsg. von P. Clemen,
Bd. III, Abt. 3, Dusseldorf 1895, s. 387.
132 De Monumenten van geschiedenis en Kunst in de gemeente
Maastricht, IV, 1930, s. 502.
133 Suisse romane, Paris 1958 (z serii Zodiaąue), s. 164.
134 L. Gero, Magyar epiteszet, Budapest 1954, s. 35.
135 W krypcie Św. Leonarda w polach ćwierćkolistych
są sklepienia krzyżowe, częściowo ucięte.
136 T. Broniewski, Trzebnica, Wrocław 1959, s. 44.
45
tona III i jego matki cesarzowej Theophano, fundo-
wana 996, konsekrowana w r. 1015121; sklepienia
nie posiadają gurtów jarzmowych; krypta w Speyer
fundowana około r. 103 O122, trójbocznie zakończona
krypta kościoła NPMarii na Kapitolu w Koloni,
poświęcona w r. 1049 (ryc. 41)123, w opactwie
w Brauweiler w latach 1048—61124, w kościele
Św. Jerzego w Kolonii z lat 1067—1074 (ryc. 42)125,
w Trewirze z w. XI, wschodnia wieloboczna
z w. XII126, w Miinstereifel z w. XI/XII127, w koś-
ciele Św. Gereona w Kolonii z około r. 1190128,
tamże w kościele Św. Andrzeja z początku w. XIII129;
a bez gurtów wyodrębniających przęsła, wielo-
bocznie zakończona krypta kościoła benedyktynów
w Emmerich z połowy, lub 2. połowy w. XII130 oraz
krypta kościoła Św. Kwiryna w Neuss sprzed
r. 1209131. Z krypt niderlandzkich na szczególną
uwagę zasługuje krypta w Vrouwekerk w Maas-
tricht z w. XII, gdzie przejście z czteronawowej
przestrzeni do półkoliście zamkniętej trzynawowej
części odbywa się za pomocą trzech quasi-przęseł
trójkątnych, które są sklepione sferycznie i nie
posiadają gurtów jarzmowych. Układ ich przypomina
system pseudowiązany132. Takie same przęsła są
też w ćwierćkolistych zakończeniach naw bocznych.
Trójpromienne sklepienia zachowały się też w kryp-
40. Mont-devant-Sassey, krypta, rzut (według Reinersa
» i Ewalda rys. R. Frazikowa).
tach Szwajcarii, np. w kościele Św. Mikołaja w Gior-
nico (kanton Tessin) z ostatniej ćwierci w. XII133,
na Węgrzech w katedrze w Pecs z 4 ćwierci w. XI134,
być może znajdowały się w kryptach katedry
Św. Wita w Pradze i zaginionych polskich: w I ka-
tedrze wawelskiej135, we Wrocławiu, Poznaniu,
Gnieźnie i Wiślicy, podobnie jak w kościele po-
cysterskim w Trzebnicy z początku w. XIII136.
121 Bibliografia do opactwa św. Michała w Hildesheim
jest obszerna. Literaturę zestawia H. Jantzen, Ottonische
Kunst, Munchen 1947, s. 23—31. — Dzieło najważniejsze:
H. Beseler und H. Roggerkamp, Die Michaehkirche in
Hildesheim, Berlin 1954.
122 Lehmann, o.c, tabl. 46, ryc. 171 i s. 140. — Jest to
pierwsza wspaniała krypta niemiecka; mimo gorących głosów
uczonych niemieckich, którzy uważają ją za kreację oryginalną
(Bandmann, o.c, s. 8, 43), była ona niewątpliwie inspirowana
przez krypty włoskie, takie, jak w katedrze d'Aqui, San Salva-
tore sul Monte Ammiata. Por. przypis 115.
123 P. Cle men, Die Kunstdenkmdler der Stadt Koln,
Bd. II, Abt. 1, Die kirchlichen Denkmdler der Stadt Koln
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, hrsg. von P. Clemen,
Bd. VII, Teil 1, Dusseldorf 1911, s. 193, 219).
124 P. Clemen und E. Polaczek, Die Kunstdenkmdler
des Landkreises Koln (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz,
hrsg. von P. Clemen, Bd. IV, Abt. 1, Dusseldorf 1897, s. 18—
44). — Również W. Bader, Die Benediktinerabtei Brauweiler
bet Koln, Berlin 1937.
125 W. Ewald und H. Rahtgens, Die Kunstdenkmdler
der Koln, Bd, I, Abt. 4, Die kirchlichen Denkmdler der Stadt Koln
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz hrsg. von P. Clemen,
Bd. VI, Abt. 4, Dusseldorf 1916, s. 333—334).
126 Denkmdler der Baukunst. Studierenden der Konig-
lichen Bau-Akademie zu Berlin, Berlin b.r., tabl. XXII.
127 E. Polaczek, Die Kunstdenkmdler des Kreises Rhein-
bach (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz hrsg. von P. Cle-
men, Bd. IV, Abt. 2, Dusseldorf 1898, s. 86—91).
128 Clemen, Die Kunstdenkmdler der Stadt Koln, Bd. II,
Abt. 1, s. 19—47. — Jest to tzw. krypta młodsza, która powstała
na przedłużeniu starszej.
129 Classen, Deutsche Gewólbe..., s. 17.
130 P. Clemen, Die Kunstdenkmdler des Kreises Rees
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, hrsg. von P. Clemen,
Bd. II, Abt. 1, Dusseldorf 1892, s. 34—35). — Clasen (Deut-
sche Gewólbe..., s. 17) datuje ją na w. XI.
131 P. Clemen, Die Kunstdenkmdler des Kreises Neuss
(Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz, hrsg. von P. Clemen,
Bd. III, Abt. 3, Dusseldorf 1895, s. 387.
132 De Monumenten van geschiedenis en Kunst in de gemeente
Maastricht, IV, 1930, s. 502.
133 Suisse romane, Paris 1958 (z serii Zodiaąue), s. 164.
134 L. Gero, Magyar epiteszet, Budapest 1954, s. 35.
135 W krypcie Św. Leonarda w polach ćwierćkolistych
są sklepienia krzyżowe, częściowo ucięte.
136 T. Broniewski, Trzebnica, Wrocław 1959, s. 44.
45