DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0055
a tym cztery szkarpy zewnętrzne. Na takim układzie
kolumn, grupujących się w obejściu wewnętrznym
w systemy pięciu, a zewnętrznym siedmiu podpór,
rozpięto sklepienie złożone wyłącznie z przęseł trój-
kątnych. Przęsła owe, zgodnie z myślą techniczną
swojej epoki, wyodrębnione od siebie za pomocą
grubych, oprofilowanych, ostrołucznych żeber, kryte
są sferycznie (ryc. 45)159.
W obejściu katedry Notre-Dame uderzają nas
szczególnie trzy momenty, które będą charaktery-
styczne dla systemu sklepień trójdzielnych w nie-
których późnogotyckich ambitach, między innymi
na Śląsku i Pomorzu, a mianowicie: filar między-
nawowy, umieszczony na osi obejścia (np. kościoły:
Św. Jakuba w Nysie i NPMarii w Stargardzie);
system pięciu podpór (ale nie na planie prostokąta np.
kościoły cysterskie: w Kaisheim i Oliwie); „zygza-
kowy" układ orzęseł trójkątnych (np. kościoły:
NPMarii w Stargardzie i cysterski w Oliwie itp.).
Ów zygzakowy układ sklepień w mniejszym lub
większym zakresie wystąpi w wielu poligonalnych
obejściach kościołów Europy Środkowej, począwszy
od 2. połowy w. XIV; a oto chronologia zachowanych
zabytków z grupy inspirowanej przez obejście ka-
tedry Notre-Dame w Paryżu: obejście kościoła
cysterskiego w Kaisheim — 1352—1387160, cyster-
skiego w Oliwie — po 1350161, w Bolzano — roz-
poczęty 1360162, Św. Bartłomieja w Kolinie —
1360—1378 (ryc. 29)163, Św. Jakuba w Szczecinie —
po 1370164, NPMarii w Stargardzie — po 1380
(ryc. 30)165, Liebfrauenkirche w Wormacji —1381166,
45. Paryż, sklepienie obejścia katedry (według Auzasa).
NPMarii w Chojnie — poświęcony 1407167, Św.
Katarzyny w Brandenburgu — około połowy w.
XV168, Św. Jana w Stargardzie z 1. połowy w. XV169,
NPMarii we Frankfurcie nad Odrą — w. XV170, Św.
Piotra w Treptow a.d. Tollense — początek w.
XV171, św. Jakuba w Nysie — 1401—1430172,
de Paris, b. m. 1956, fot. 43—45. — Por. też rysunki Viollet-
le-Duca, Dictionnaire... IX, s. 152; IV, s. 81.
160 Koepf, o.c, s. 52. — H. P. Eydoux, Varchitecture
des eglises cisterciennes d'Allemange, Paris 1952, s. 84—85. —
Także monografia: L. Reindl, Geschichte des Klosters Kais-
haim, Honnstetten 1913.
181 J. Stankiewicz, Wczesnośredniowieczne koncepcje
kościoła cysterskiego w Oliwie (Zeszyty naukowe Politechniki
Gdańskiej. Architektura 1, 1958, s. 70—71). — Starsza i pełna
monografia: H. J. Sleumer, Die ursprungliche Gestalt der
Zisterzienser-Abteikirche Oliva, Heidelberg 1909.
162 Koepf, o.c, s. 85.
163 Mencel, Ćeskd architektura..., s. 85. — K. M. Svo-
boda (Peter Parler. Der Baukunstler und Bildhauer, Wien
1940, s. 19) podaje rok 1385 jako datę ukończenia prezbiterium.
164 M. Saume, Hinrich Brunsberg, ein spdtgotischer
Baumeister (Baltische Studien NF XXVIII, Stettin 1926,
s. 226, 234).— Wszystkie kaplice w obejściu były poświęcone
w latach 1380—1387 (C. Fredrich, Die Kapellen und Altare
von St. Jakobi in Stettin. Pestschrift fur H. Lemcke, Stettin
1923, s. 10). — Pierwotne sklepienia zostały zniszczone w r.
1677.
165 Saume, o.c, s. 241—242.
166 Gall, Dreistrahlgewólbe..., s. 546.
167 Saume, o.c, s. 252 według A. Kehrberg, Historisch
chronologischer Abriss der Stadt Kónigsberg im Nm., Frankfurt
a.d.O. 1715, s. 66. Na tej podstawie można datować początek
budowy na około r. 1390.
168 Saume, o.c, s. 281. Wydaje się jednak, że architekt
budujący prezbiterium posłużył się starymi planami, sporządzo-
nymi przed r. 1395 przez Brunsberga. Sieciowe paralelne skle-
pienie nawy głównej wskazuje wyraźnie na powiązanie Bruns-
berga ze strzechą w Pradze.
169 O. Schmitt, Mittelpommern zwischen Peene und Rega,
Berlin 1927, s. 20.
1,0 Koepf, o. c, s. 97.
171 Schmitt, Mittelpommern..., s. 19—20.
172 q Weisser, Die St. Jakobus-Pfarrkirche in Neisse der
ostlichste Vertreter der Spdtgotischen Hallenkirche mit Chorum-
gang (Deutsche Kulturdenkmaler in Oberschlesien, Breslau 1934,
49
kolumn, grupujących się w obejściu wewnętrznym
w systemy pięciu, a zewnętrznym siedmiu podpór,
rozpięto sklepienie złożone wyłącznie z przęseł trój-
kątnych. Przęsła owe, zgodnie z myślą techniczną
swojej epoki, wyodrębnione od siebie za pomocą
grubych, oprofilowanych, ostrołucznych żeber, kryte
są sferycznie (ryc. 45)159.
W obejściu katedry Notre-Dame uderzają nas
szczególnie trzy momenty, które będą charaktery-
styczne dla systemu sklepień trójdzielnych w nie-
których późnogotyckich ambitach, między innymi
na Śląsku i Pomorzu, a mianowicie: filar między-
nawowy, umieszczony na osi obejścia (np. kościoły:
Św. Jakuba w Nysie i NPMarii w Stargardzie);
system pięciu podpór (ale nie na planie prostokąta np.
kościoły cysterskie: w Kaisheim i Oliwie); „zygza-
kowy" układ orzęseł trójkątnych (np. kościoły:
NPMarii w Stargardzie i cysterski w Oliwie itp.).
Ów zygzakowy układ sklepień w mniejszym lub
większym zakresie wystąpi w wielu poligonalnych
obejściach kościołów Europy Środkowej, począwszy
od 2. połowy w. XIV; a oto chronologia zachowanych
zabytków z grupy inspirowanej przez obejście ka-
tedry Notre-Dame w Paryżu: obejście kościoła
cysterskiego w Kaisheim — 1352—1387160, cyster-
skiego w Oliwie — po 1350161, w Bolzano — roz-
poczęty 1360162, Św. Bartłomieja w Kolinie —
1360—1378 (ryc. 29)163, Św. Jakuba w Szczecinie —
po 1370164, NPMarii w Stargardzie — po 1380
(ryc. 30)165, Liebfrauenkirche w Wormacji —1381166,
45. Paryż, sklepienie obejścia katedry (według Auzasa).
NPMarii w Chojnie — poświęcony 1407167, Św.
Katarzyny w Brandenburgu — około połowy w.
XV168, Św. Jana w Stargardzie z 1. połowy w. XV169,
NPMarii we Frankfurcie nad Odrą — w. XV170, Św.
Piotra w Treptow a.d. Tollense — początek w.
XV171, św. Jakuba w Nysie — 1401—1430172,
de Paris, b. m. 1956, fot. 43—45. — Por. też rysunki Viollet-
le-Duca, Dictionnaire... IX, s. 152; IV, s. 81.
160 Koepf, o.c, s. 52. — H. P. Eydoux, Varchitecture
des eglises cisterciennes d'Allemange, Paris 1952, s. 84—85. —
Także monografia: L. Reindl, Geschichte des Klosters Kais-
haim, Honnstetten 1913.
181 J. Stankiewicz, Wczesnośredniowieczne koncepcje
kościoła cysterskiego w Oliwie (Zeszyty naukowe Politechniki
Gdańskiej. Architektura 1, 1958, s. 70—71). — Starsza i pełna
monografia: H. J. Sleumer, Die ursprungliche Gestalt der
Zisterzienser-Abteikirche Oliva, Heidelberg 1909.
162 Koepf, o.c, s. 85.
163 Mencel, Ćeskd architektura..., s. 85. — K. M. Svo-
boda (Peter Parler. Der Baukunstler und Bildhauer, Wien
1940, s. 19) podaje rok 1385 jako datę ukończenia prezbiterium.
164 M. Saume, Hinrich Brunsberg, ein spdtgotischer
Baumeister (Baltische Studien NF XXVIII, Stettin 1926,
s. 226, 234).— Wszystkie kaplice w obejściu były poświęcone
w latach 1380—1387 (C. Fredrich, Die Kapellen und Altare
von St. Jakobi in Stettin. Pestschrift fur H. Lemcke, Stettin
1923, s. 10). — Pierwotne sklepienia zostały zniszczone w r.
1677.
165 Saume, o.c, s. 241—242.
166 Gall, Dreistrahlgewólbe..., s. 546.
167 Saume, o.c, s. 252 według A. Kehrberg, Historisch
chronologischer Abriss der Stadt Kónigsberg im Nm., Frankfurt
a.d.O. 1715, s. 66. Na tej podstawie można datować początek
budowy na około r. 1390.
168 Saume, o.c, s. 281. Wydaje się jednak, że architekt
budujący prezbiterium posłużył się starymi planami, sporządzo-
nymi przed r. 1395 przez Brunsberga. Sieciowe paralelne skle-
pienie nawy głównej wskazuje wyraźnie na powiązanie Bruns-
berga ze strzechą w Pradze.
169 O. Schmitt, Mittelpommern zwischen Peene und Rega,
Berlin 1927, s. 20.
1,0 Koepf, o. c, s. 97.
171 Schmitt, Mittelpommern..., s. 19—20.
172 q Weisser, Die St. Jakobus-Pfarrkirche in Neisse der
ostlichste Vertreter der Spdtgotischen Hallenkirche mit Chorum-
gang (Deutsche Kulturdenkmaler in Oberschlesien, Breslau 1934,
49