DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0056
46. Schematy sklepień we wnętrzach posiadających rzut kwa-
dratu oraz jedną podporę pośrodku. — A. i D. sklepienia
krzyżowo-żebrowe (przykład powszechny). — B. Laon,
katedra; Fontenay, klasztor (1. ćwierć w. XIII), — C. Wiślica,
środkowa część korpusu kolegiaty (po r. 1350). — E. rozwią-
zanie teoretyczne. — F. Lidzbark, zamek (1370—1380). —
(Rys. R. Frazikowa).
w Szprotawie — 1416—1424173, Św. Ducha w Hei-
delbergu — 1400—1441174, Św. Marcina w Am-
berg — rozpoczęty 1421175, NPMarii w Poznaniu —
1433—1444176, Św. Andrzeja w Weisenburg —
1440—1460177, katedra w Przyborze — rozpoczęta
1446178, Św. Stefana w Nimegue — w. XV179.
Dalszą konsekwencję rozwoju tej grupy stanowią
sklepienia bez wyodrębnionych przęseł trójkątnych,
np. w kościele Św. Mikołaja w Cottbus — w. XV180,
w kościele Św. Jakuba w Brnie — przed r. 1470181
oraz sklepienia trójkątne sieciowe, np. w kościele
Św. Jerzego w Dinkelsbuhl — 1448—1492182, Św.
Krzyża w Gmund — rozpoczętym 1351, sklepionym
przy końcu w. XV183, w katedrze we Freiburgu (Bryz-
gowia) rozpoczętej w r. 1354, a sklepionej w w. XV184,
kościele Św. Barbary w Kutnej Hofe — rozpoczętym
1388, a sklepionym w 1481—1499185, w farze w Gu-
binie z 1. połowy w. XVI186 oraz Św. Michała
w Schwabisch Hall187. Tego rodzaju przykłady we
Francji są zjawiskiem późnym i efemerycznym; np.
paryski kościół Saint-Severin z w. XVI.
Oczywiście, że sklepienie kościoła Notre-Dame
w Paryżu dzieli od późnogotyckich nie tylko brak
w pierwszym trójpromienia i cała gama szczegółów,
na które miały pracować jeszcze pokolenia dwu
stuleci, ale też świadoma, antyklasyczna postawa
sztuki 2. połowy XIV i całego w. XV. Ciekawe, że
zariim rozwiązanie obejścia Notre-Dame w Paryżu
znalazło reperkusję w synkopowej grze sklepień
późnośredniowiecznych obejść Europy środkowej,
jedynie tylko raz, i to zaraz w parę lat po swym
powstaniu, na przełomie w. XII i XIII188, zostało
częściowo powtórzone w zewnętrznym obejściu kry-
s. 71 i n). Obejście datowane jest na lata 1425—1430. — J. Het-
twer {Zur Baugeschichte der St. Jacobuskirche zu Neisse, Archiv
fur schlesische Kirchengeschichte X, 1952, s. 10—18) określa
czas przebudowy kościoła na lata 1424—1430.
173 A. Olszewski i S. Gumiński, Powiat szprotawski
(Kat. Zab. Szt. w Polsce, Woj. zielonogórskie, maszynopis
ISPAN).
174 Koepf, o.c, s. 77. — Prezbiterium musiało być skoń-
czone w r. 1411. — A. Oechelhaeuser, Die Kunstdenkma.hr
des Amtsbezirks Heidelberg (Die Kunstdenkmaler des Grossher-
zogthums Baden, Bd. VIII, Abt. 2, Tiibingen 1913, s. 118—
121).
175 Koepf. o.c, s. 80.
176 J. Kothe, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der Provinz
Posen II, Berlin 1896, s. 32. Pierwotne sklepienie zniszczone.
177 Koepf, o.c, s. 82. —F. Mader, Stadt und Bezirksamt
Weissenburg (Die Kunstdenkmaler von Bayern Mittelfranken,
H. V., Miinchen 1932, s. 15).
178 G. Chmarzyński, Sztuka Ziemi Lubuskiej [Ziemia
Lubuska, Poznań 1950, s. 152).
172 Les architectes celebres II..., s. 413.
180 K. Reissmann, Die Kunstdenkmaler des Stadt- und
Landkreises Cottbus (Die Kunstdenkmaler der Provinz Bran-
denburg, hrsg. H. Jerchel, Bd. V 3, Berlin 1938, s. 66 i 214.
181 Budowa prezbiterium, rozpoczęta około r. 1360 (Pro-
kop, o.c. I, s. 566), przeciągała się bardzo długo z wielu wzglę-
dów. Wydaje się jednak, że w r. 1470 prezbiterium było już
przesklepione. Do takiego przypuszczenia upoważnia wzmianka
z tego roku, mówiąca o ofierze na ołtarz znajdujący się w nowym
chórze (tamże) oraz na szklenie okien. W związku z powyższym
nie uzasadnione jest przypisywanie budowy sklepienia Ma-
ciejowi Rejskowi na lata 1470—1475, jak to czyni Prokop
(tamże, s. 567). W r. 1515 kościół się spalił. Prezbiterium wraz
ze sklepieniami odbudowano w latach 1520—1526, jak świadczą
o tym daty na zwornikach. Według Prokopa (tamże, s. 435J
katedra w Ołomuńcu do r. 1616 miała podobno obej-
ście.
182 Koepf, o.c, s. 78. — F. Mader, Stadt Dinkelsbuhl
mit Einschluss von St. Ulrich (Die Kunstdenkmaler von Bayern,
Mittelfranken, H. IV, Miinchen 1931, s. 14).
183 Koepf, o.c, s. 80. — G. Piltz, Gotische Kirchen,
Dresden 1957, il. nie paginowana.
184 Koepf, o.c, s. 66—67.
185 Svoboda, o.c, s. 21—22.
186 Chmarzyński, Sztuka Ziemi Lubuskiej,..., s. 152. —
C. Gurlitt, Beitrdge zur Entwicklungsgeschichte der Gotik,
Berlin 1892, s. 11. — G. Dehio und G. Bezold, Die kirch-
liche Baukunst des Abendlandes V, [atlas], Berlin 1901, tabl.
449.
187 Koepf, o.c, s. 80.
188 Lasteyrie, Uarchitecture ...gothiąue I, s. 229—230.
50
dratu oraz jedną podporę pośrodku. — A. i D. sklepienia
krzyżowo-żebrowe (przykład powszechny). — B. Laon,
katedra; Fontenay, klasztor (1. ćwierć w. XIII), — C. Wiślica,
środkowa część korpusu kolegiaty (po r. 1350). — E. rozwią-
zanie teoretyczne. — F. Lidzbark, zamek (1370—1380). —
(Rys. R. Frazikowa).
w Szprotawie — 1416—1424173, Św. Ducha w Hei-
delbergu — 1400—1441174, Św. Marcina w Am-
berg — rozpoczęty 1421175, NPMarii w Poznaniu —
1433—1444176, Św. Andrzeja w Weisenburg —
1440—1460177, katedra w Przyborze — rozpoczęta
1446178, Św. Stefana w Nimegue — w. XV179.
Dalszą konsekwencję rozwoju tej grupy stanowią
sklepienia bez wyodrębnionych przęseł trójkątnych,
np. w kościele Św. Mikołaja w Cottbus — w. XV180,
w kościele Św. Jakuba w Brnie — przed r. 1470181
oraz sklepienia trójkątne sieciowe, np. w kościele
Św. Jerzego w Dinkelsbuhl — 1448—1492182, Św.
Krzyża w Gmund — rozpoczętym 1351, sklepionym
przy końcu w. XV183, w katedrze we Freiburgu (Bryz-
gowia) rozpoczętej w r. 1354, a sklepionej w w. XV184,
kościele Św. Barbary w Kutnej Hofe — rozpoczętym
1388, a sklepionym w 1481—1499185, w farze w Gu-
binie z 1. połowy w. XVI186 oraz Św. Michała
w Schwabisch Hall187. Tego rodzaju przykłady we
Francji są zjawiskiem późnym i efemerycznym; np.
paryski kościół Saint-Severin z w. XVI.
Oczywiście, że sklepienie kościoła Notre-Dame
w Paryżu dzieli od późnogotyckich nie tylko brak
w pierwszym trójpromienia i cała gama szczegółów,
na które miały pracować jeszcze pokolenia dwu
stuleci, ale też świadoma, antyklasyczna postawa
sztuki 2. połowy XIV i całego w. XV. Ciekawe, że
zariim rozwiązanie obejścia Notre-Dame w Paryżu
znalazło reperkusję w synkopowej grze sklepień
późnośredniowiecznych obejść Europy środkowej,
jedynie tylko raz, i to zaraz w parę lat po swym
powstaniu, na przełomie w. XII i XIII188, zostało
częściowo powtórzone w zewnętrznym obejściu kry-
s. 71 i n). Obejście datowane jest na lata 1425—1430. — J. Het-
twer {Zur Baugeschichte der St. Jacobuskirche zu Neisse, Archiv
fur schlesische Kirchengeschichte X, 1952, s. 10—18) określa
czas przebudowy kościoła na lata 1424—1430.
173 A. Olszewski i S. Gumiński, Powiat szprotawski
(Kat. Zab. Szt. w Polsce, Woj. zielonogórskie, maszynopis
ISPAN).
174 Koepf, o.c, s. 77. — Prezbiterium musiało być skoń-
czone w r. 1411. — A. Oechelhaeuser, Die Kunstdenkma.hr
des Amtsbezirks Heidelberg (Die Kunstdenkmaler des Grossher-
zogthums Baden, Bd. VIII, Abt. 2, Tiibingen 1913, s. 118—
121).
175 Koepf. o.c, s. 80.
176 J. Kothe, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der Provinz
Posen II, Berlin 1896, s. 32. Pierwotne sklepienie zniszczone.
177 Koepf, o.c, s. 82. —F. Mader, Stadt und Bezirksamt
Weissenburg (Die Kunstdenkmaler von Bayern Mittelfranken,
H. V., Miinchen 1932, s. 15).
178 G. Chmarzyński, Sztuka Ziemi Lubuskiej [Ziemia
Lubuska, Poznań 1950, s. 152).
172 Les architectes celebres II..., s. 413.
180 K. Reissmann, Die Kunstdenkmaler des Stadt- und
Landkreises Cottbus (Die Kunstdenkmaler der Provinz Bran-
denburg, hrsg. H. Jerchel, Bd. V 3, Berlin 1938, s. 66 i 214.
181 Budowa prezbiterium, rozpoczęta około r. 1360 (Pro-
kop, o.c. I, s. 566), przeciągała się bardzo długo z wielu wzglę-
dów. Wydaje się jednak, że w r. 1470 prezbiterium było już
przesklepione. Do takiego przypuszczenia upoważnia wzmianka
z tego roku, mówiąca o ofierze na ołtarz znajdujący się w nowym
chórze (tamże) oraz na szklenie okien. W związku z powyższym
nie uzasadnione jest przypisywanie budowy sklepienia Ma-
ciejowi Rejskowi na lata 1470—1475, jak to czyni Prokop
(tamże, s. 567). W r. 1515 kościół się spalił. Prezbiterium wraz
ze sklepieniami odbudowano w latach 1520—1526, jak świadczą
o tym daty na zwornikach. Według Prokopa (tamże, s. 435J
katedra w Ołomuńcu do r. 1616 miała podobno obej-
ście.
182 Koepf, o.c, s. 78. — F. Mader, Stadt Dinkelsbuhl
mit Einschluss von St. Ulrich (Die Kunstdenkmaler von Bayern,
Mittelfranken, H. IV, Miinchen 1931, s. 14).
183 Koepf, o.c, s. 80. — G. Piltz, Gotische Kirchen,
Dresden 1957, il. nie paginowana.
184 Koepf, o.c, s. 66—67.
185 Svoboda, o.c, s. 21—22.
186 Chmarzyński, Sztuka Ziemi Lubuskiej,..., s. 152. —
C. Gurlitt, Beitrdge zur Entwicklungsgeschichte der Gotik,
Berlin 1892, s. 11. — G. Dehio und G. Bezold, Die kirch-
liche Baukunst des Abendlandes V, [atlas], Berlin 1901, tabl.
449.
187 Koepf, o.c, s. 80.
188 Lasteyrie, Uarchitecture ...gothiąue I, s. 229—230.
50