DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0057
pty katedry w Bourges, gdzie podpory międzyna-
wowe i szkarpy założone na obwodzie dwu półkoli
łączą się w systemy pseudowiązane. Najwidoczniej
forma ta nie odpowiadała epoce, w której architekci
francuscy wypowiadali się w klasycznych kanonach.
Z innych obiektów francuskich, które posługują
się przęsłami trójpodporowymi z żebrami jarzmo-
wymi, trzeba wymienić dwunawową kryptę kościoła
w Ham (Somme, początek w. XIII) z jednym
przęsłem trójkątnym od wschodu189, a przede wszy-
stkim pomieszczenie przy południowym transepcie
w Laon190 i dwie pracownie w cysterskim klasztorze
w Fontenay191. Wnętrza z Laon i Fontenay, wznie-
sione w 1. ćwierci w. XIII na rzucie kwadratu z je-
dnym filarem na środku, przykryto ośmioma przę-
słami trójkątnymi, zamiast czterema (2 x 2) przęsłami
sklepienia krzyżowo-żebrowego. Osiem łuków żeber
jarzmowych spoczywa na filarze środkowym; jedna
ich połowa łączy podporę wewnętrzną z czterema
narożnikami pomieszczenia, druga podporę wewnę-
trzną ze środkami ścian. Rozmieszczenie podpór
i założenie żeber jarzmDwych jest identyczne z roz-
wiązaniem sklepień środkowej części korpusu w Wiś-
licy; w Laon i Fontenay brak tylko jeszcze podziału
przęseł za pomocą trójpromienia na trzy wysklepki
47. Berlanga, San Baudel (według Jimenez-Placera rys. R.
Frazikowa).
48. Canterbury, krypta katedry, rzut (według Cooka rys.
R. Frazikowa).
(ryc. 46). Pomieszczenia w katedrze w Laon i z kla-
sztoru w Fontenay mocno przypominają konstrukcję
przesklepienia korpusu w mozarabskim kościele San
Baudel w Berlanga (Soria) z początku w. XI
(ryc. 47)192. Zachodzące różnice, rzecz zrozumiała,
wynikają z odmiennego charakteru sztuki dwu krę-
gów kulturowych.
W Anglii XII stulecia, wprawdzie znacznie uboż- '
szej w interesujące nas zabytki, dzieją się sprawy nie
mniej ważne. Oprócz wspomnianej, okazałej, dwu-
nawowej krypty z obejściem w katedrze w Canter-
bury (1179—1184; ryc. 48 i 49) i świątyni Bożego
Grobu templariuszy w Londynie (1185—1240)193,
która też posiada obejście, a w nim przęsła trójkątne
na przemian z krzyżowo-żebrowymi, powstaje już
w 1. połowie w. XII zabytek brzemienny w nastę-
pstwa, mianowicie centralny kapitularz w Wor-
cester194.
Kapitularz w Worcester, najprawdopodobniej
wzór dla wspaniałych poligonalnych kapitularzy an-
gielskich, których zachowało się jeszcze OKoło trzy-
dziestu, posiada wyjątkowo wnętrze koliste, o pięć-
189 Tamże, s. 228—229.
190 Tamże, s. 41.
191 M. Aubert, L'architecture cistercienne en France,
Paris 1947, I, s. 114 oraz II, s. 158.
192 Jimenez-Placer y Suarez e Lezo, o.c. I, s. 124—
127. Sklepienie wzmocnione żebrami typu kordubańskiego
jest unikatem wśród budowli mazarabskich. — Por. też
H. Gliick, Der Ursprung des rómischen und abendlandischen
Wolbungsbaues, Wien 1933, s. 324—326.
193 B. Fletcher, A History of Architecture on ihe Compara-
tive Method, London 1950, s. 346. — Kuzniecov, o.c, s. 195—
196.
194 Webb, o.c, s. 61—62, ryc. 58A. — J. Harvey (En-
glish Cathedrals, London 1961, s. 167) podaje datę „ok. 1120".
51
wowe i szkarpy założone na obwodzie dwu półkoli
łączą się w systemy pseudowiązane. Najwidoczniej
forma ta nie odpowiadała epoce, w której architekci
francuscy wypowiadali się w klasycznych kanonach.
Z innych obiektów francuskich, które posługują
się przęsłami trójpodporowymi z żebrami jarzmo-
wymi, trzeba wymienić dwunawową kryptę kościoła
w Ham (Somme, początek w. XIII) z jednym
przęsłem trójkątnym od wschodu189, a przede wszy-
stkim pomieszczenie przy południowym transepcie
w Laon190 i dwie pracownie w cysterskim klasztorze
w Fontenay191. Wnętrza z Laon i Fontenay, wznie-
sione w 1. ćwierci w. XIII na rzucie kwadratu z je-
dnym filarem na środku, przykryto ośmioma przę-
słami trójkątnymi, zamiast czterema (2 x 2) przęsłami
sklepienia krzyżowo-żebrowego. Osiem łuków żeber
jarzmowych spoczywa na filarze środkowym; jedna
ich połowa łączy podporę wewnętrzną z czterema
narożnikami pomieszczenia, druga podporę wewnę-
trzną ze środkami ścian. Rozmieszczenie podpór
i założenie żeber jarzmDwych jest identyczne z roz-
wiązaniem sklepień środkowej części korpusu w Wiś-
licy; w Laon i Fontenay brak tylko jeszcze podziału
przęseł za pomocą trójpromienia na trzy wysklepki
47. Berlanga, San Baudel (według Jimenez-Placera rys. R.
Frazikowa).
48. Canterbury, krypta katedry, rzut (według Cooka rys.
R. Frazikowa).
(ryc. 46). Pomieszczenia w katedrze w Laon i z kla-
sztoru w Fontenay mocno przypominają konstrukcję
przesklepienia korpusu w mozarabskim kościele San
Baudel w Berlanga (Soria) z początku w. XI
(ryc. 47)192. Zachodzące różnice, rzecz zrozumiała,
wynikają z odmiennego charakteru sztuki dwu krę-
gów kulturowych.
W Anglii XII stulecia, wprawdzie znacznie uboż- '
szej w interesujące nas zabytki, dzieją się sprawy nie
mniej ważne. Oprócz wspomnianej, okazałej, dwu-
nawowej krypty z obejściem w katedrze w Canter-
bury (1179—1184; ryc. 48 i 49) i świątyni Bożego
Grobu templariuszy w Londynie (1185—1240)193,
która też posiada obejście, a w nim przęsła trójkątne
na przemian z krzyżowo-żebrowymi, powstaje już
w 1. połowie w. XII zabytek brzemienny w nastę-
pstwa, mianowicie centralny kapitularz w Wor-
cester194.
Kapitularz w Worcester, najprawdopodobniej
wzór dla wspaniałych poligonalnych kapitularzy an-
gielskich, których zachowało się jeszcze OKoło trzy-
dziestu, posiada wyjątkowo wnętrze koliste, o pięć-
189 Tamże, s. 228—229.
190 Tamże, s. 41.
191 M. Aubert, L'architecture cistercienne en France,
Paris 1947, I, s. 114 oraz II, s. 158.
192 Jimenez-Placer y Suarez e Lezo, o.c. I, s. 124—
127. Sklepienie wzmocnione żebrami typu kordubańskiego
jest unikatem wśród budowli mazarabskich. — Por. też
H. Gliick, Der Ursprung des rómischen und abendlandischen
Wolbungsbaues, Wien 1933, s. 324—326.
193 B. Fletcher, A History of Architecture on ihe Compara-
tive Method, London 1950, s. 346. — Kuzniecov, o.c, s. 195—
196.
194 Webb, o.c, s. 61—62, ryc. 58A. — J. Harvey (En-
glish Cathedrals, London 1961, s. 167) podaje datę „ok. 1120".
51