DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0061
r. 1353, ryc. 21)223, w kamienicy krakowskiej
w Rynku Głównym 8 (koniec w. XIV)224, w zakrystii
kościoła w Trzebiatowie i Św. Mikołaja w Greiswald
(początek w. XV)225, w kamienicy krakowskiej
w Rynku Głównym 27 (w. XV/XVI, ryc. 22)226
oraz nieco zniekształcone przy południowej wieży
katedry w Troyes (1508—1525)227.
Do omawianej grupy będą też należeć bogato
traktowane sklepienia skrzyżowań kościoła opackiego
w Westminster (1245—1260 lub 1260—1269 ryc.
56)228, katedry w Lincoln (1238—1255 czy 1307—
1311, ryc. 57)229, małego refektarza w zamku lidz-
barskim (po pożarze r. 1497)230. Ta sama zasada
kompozycji ad ąuadratum i ogólnej koncepcji kon-
strukcyjnej jest także uchwytna w wachlarzowym
sklepieniu Angel Steeple w katedrze canterburskiej
(1495—1503)231.
Wszystkie wymienione sklepienia rozpięto na
układzie podpór, które w w. XII/XIII służyły do
wzniesienia bardzo prostych sklepień ośmiodzielnych
(np. pod wieżami na skrzyżowaniu w katedrach
Rouen, Laon, w Saint-Yved w Braisne, pod wieżami
zachodnimi w kościele św. Kuniberta w Kolonii),
wszystkie charakteryzuje z jednej strony kompozycja
ad ąuadratum, przeprowadzona konsekwentnie na-
wet w najbardziej rozbudowanych układach, z dru-
giej zaś tendencja do zmniejszania wysklepek
i wzbogacania rysunku siatki żeber. Część z nich
ehminuje pierwotne żebra diagonalne sklepienia
ośmiodzielnego (z wyjątkiem fragmentu w przęsłach
dwudzielnych: Lodenice, Chorin, Marienwalde; zu-
pełnie: Tapiau, Praga, Trzebiatów, Kraków, Tro-
yes), część zaś zachowuje je w całości (Westminster,
Lincoln, Lidzbark). Ta ostatnia grupa wskazuje, że
formą pośrednią między sklepieniami ośmiodziel-
nymi a omawianym zespołem zabytków były skle-
pienia przypominające w rzucie cztery przęsła krzy-
żowe (2 X 2) pozbawione w środku podpory, a więc
55. Tiebić, sklepienie w prezbiterium kościoła opackiego
(według Kutala).
sklepienia ośmiodzielne wzmocnione czterema do-
datkowymi łukami żeber, które biegną równolegle
do żeber diagonalnych i spoczywają na podporach
pośrodku sąsiednich ścian. Przykłady powyższego
rozwiązania, polegającego już nie na mnożeniu pod-
pór, jak to można obserwować na drodze pomiędzy
sklepieniem krzyżowo-żebrowym a sześcio-, sie-
dmio- i ośmiodzielnym (ryc. 58), ale na zwiększaniu
ilości żeber, zachowały się w katedrze w Lincoln
w kaplicy południowo-zachodniej (około r. 1250)232,
223 Por. V. Birnbaum, Kdy priśel Petr Parler do Prahy}
(Umeni II, 1954, s. 51). — Svoboda (o.c, s. 12) przypuszcza,
że zakrystia była skończona do r. 1362.
221 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, miasto Kraków
(praca zbiorowa pod red. A. Bochnaka i J. Samka, maszyno-
pis w Instytucie Historii Sztuki UJ) podaje jako czas powstania
w XIV. Ze względu na formę wsporników słuszniej będzie da-
tować wnętrze na przełom w. XIV/XV. — Dziękuję drowi
J. Samkowi za udostępnienie mi maszynopisu.
225 Clasen, Deutsche Gewblbe..., s. 72 oraz E. Kaselberg,
Der Regierungsbezierk Stralsund (Die Baudenkmaler der Pro-
vinz Pommern I, Stettin 1881, s. 113 i n.).
226 Datowanie własne na podstawie formy wsporników
i profili żeber. Obiekt, być może, był przerabiany w okresie
romantyzmu i w czasie okupacji.
227 L. Pigeotte, Btude sur les travaux d'achevement de la
cathedrale de Troyes, Troyes 1870, s. 53—182.
228 Fletcher, o.c, s. 378.
229 Harvey, o.c, s. 128.
230 Clasen, Die Burgbauten..., s. 160 i 173.
231 Hiirlimann, o.c, s. 20 i fot. 22. — Harvey (o.c,
s. 121) datuje sklepienia na czas około r. 1505.
232 pevsner, o.c, s. 335.
55
w Rynku Głównym 8 (koniec w. XIV)224, w zakrystii
kościoła w Trzebiatowie i Św. Mikołaja w Greiswald
(początek w. XV)225, w kamienicy krakowskiej
w Rynku Głównym 27 (w. XV/XVI, ryc. 22)226
oraz nieco zniekształcone przy południowej wieży
katedry w Troyes (1508—1525)227.
Do omawianej grupy będą też należeć bogato
traktowane sklepienia skrzyżowań kościoła opackiego
w Westminster (1245—1260 lub 1260—1269 ryc.
56)228, katedry w Lincoln (1238—1255 czy 1307—
1311, ryc. 57)229, małego refektarza w zamku lidz-
barskim (po pożarze r. 1497)230. Ta sama zasada
kompozycji ad ąuadratum i ogólnej koncepcji kon-
strukcyjnej jest także uchwytna w wachlarzowym
sklepieniu Angel Steeple w katedrze canterburskiej
(1495—1503)231.
Wszystkie wymienione sklepienia rozpięto na
układzie podpór, które w w. XII/XIII służyły do
wzniesienia bardzo prostych sklepień ośmiodzielnych
(np. pod wieżami na skrzyżowaniu w katedrach
Rouen, Laon, w Saint-Yved w Braisne, pod wieżami
zachodnimi w kościele św. Kuniberta w Kolonii),
wszystkie charakteryzuje z jednej strony kompozycja
ad ąuadratum, przeprowadzona konsekwentnie na-
wet w najbardziej rozbudowanych układach, z dru-
giej zaś tendencja do zmniejszania wysklepek
i wzbogacania rysunku siatki żeber. Część z nich
ehminuje pierwotne żebra diagonalne sklepienia
ośmiodzielnego (z wyjątkiem fragmentu w przęsłach
dwudzielnych: Lodenice, Chorin, Marienwalde; zu-
pełnie: Tapiau, Praga, Trzebiatów, Kraków, Tro-
yes), część zaś zachowuje je w całości (Westminster,
Lincoln, Lidzbark). Ta ostatnia grupa wskazuje, że
formą pośrednią między sklepieniami ośmiodziel-
nymi a omawianym zespołem zabytków były skle-
pienia przypominające w rzucie cztery przęsła krzy-
żowe (2 X 2) pozbawione w środku podpory, a więc
55. Tiebić, sklepienie w prezbiterium kościoła opackiego
(według Kutala).
sklepienia ośmiodzielne wzmocnione czterema do-
datkowymi łukami żeber, które biegną równolegle
do żeber diagonalnych i spoczywają na podporach
pośrodku sąsiednich ścian. Przykłady powyższego
rozwiązania, polegającego już nie na mnożeniu pod-
pór, jak to można obserwować na drodze pomiędzy
sklepieniem krzyżowo-żebrowym a sześcio-, sie-
dmio- i ośmiodzielnym (ryc. 58), ale na zwiększaniu
ilości żeber, zachowały się w katedrze w Lincoln
w kaplicy południowo-zachodniej (około r. 1250)232,
223 Por. V. Birnbaum, Kdy priśel Petr Parler do Prahy}
(Umeni II, 1954, s. 51). — Svoboda (o.c, s. 12) przypuszcza,
że zakrystia była skończona do r. 1362.
221 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, miasto Kraków
(praca zbiorowa pod red. A. Bochnaka i J. Samka, maszyno-
pis w Instytucie Historii Sztuki UJ) podaje jako czas powstania
w XIV. Ze względu na formę wsporników słuszniej będzie da-
tować wnętrze na przełom w. XIV/XV. — Dziękuję drowi
J. Samkowi za udostępnienie mi maszynopisu.
225 Clasen, Deutsche Gewblbe..., s. 72 oraz E. Kaselberg,
Der Regierungsbezierk Stralsund (Die Baudenkmaler der Pro-
vinz Pommern I, Stettin 1881, s. 113 i n.).
226 Datowanie własne na podstawie formy wsporników
i profili żeber. Obiekt, być może, był przerabiany w okresie
romantyzmu i w czasie okupacji.
227 L. Pigeotte, Btude sur les travaux d'achevement de la
cathedrale de Troyes, Troyes 1870, s. 53—182.
228 Fletcher, o.c, s. 378.
229 Harvey, o.c, s. 128.
230 Clasen, Die Burgbauten..., s. 160 i 173.
231 Hiirlimann, o.c, s. 20 i fot. 22. — Harvey (o.c,
s. 121) datuje sklepienia na czas około r. 1505.
232 pevsner, o.c, s. 335.
55