DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0065
61. Sklepienia wznoszone na systemie ośmiu podpór ustawionych na obwodzie kwadratu; schematy analityczne z terenu Europy
kontynentalnej od w. XII do XIV — A. Sklepienie ośmiodzielne w wieżach na skrzyżowaniu katedr w Rouen, Laon,
w. XII/XIII. — B. Trewir, Liebfrauenkirche, 1235—1253. — C. Lodenice, wieża, 2. polowa w. XIII. — D. Dzierzgoń, krypta
kościoła parafialnego, około r. 1330. — E. Kraków Rynek Główny 8, 2. połowa w. XIV. — F. Praga, zakrystia katedry po r. 1353
(rys. R. Frazikowa).
w Lubece (początek w. XIV) itd.247. Ścięte, dwu-
dzielne narożniki układów longitudinalnych, podo-
bnie jak poprzednio omawianych kwadratowych,
już do końca w. XIII będą powoli zastępowane
przez przęsła trójkątne-trójdzielne; np. w kapitu-
larzu cystersów w Pelplinie z około r. 1300248,
w kaplicy zamkowej w Lidzbarku z około r. 1300
(ryc. 62)249, w prezbiterium kościoła cysterskiego
w Salem, 1299—1307 itp250.
Osobną uwagę trzeba poświęcić przęsłom dwu-
dzielnym, które występowały w kontekście z trój-
dzielnymi w bardzo zagadkowych i frapujących skle-
pieniach naw bocznych kościoła cysterskiego w Hei-
sterbach w Nadrenii. Kościół, wzniesiony w latach
1202—1237 w stylu późnoromańskim, po sekulary-
zacji opactwa został opuszczony po r. 1809 i roze-
brany, z wyjątkiem niewielkiego prezbiterium z pół-
kolistą apsydą i obejściem251. Rzut sklepień naw
bocznych znany jest z pomiaru wykonanego przed
zniszczeniem obiektu (ryc. 63). Stąd wiadomo, że
z każdą arkadą międzynawową korespondowały
umieszczone w ścianie zewnętrznej dwie półkoliste
wnęki z niewielkimi oknami, wobec czego podpory
tworzyły system pseudowiązany, w którym oprócz
czterech filarów ustawionych w narożach prostokąta
wyrastała jeszcze piąta pośrodku ściany zewnętrznej.
Rozpięte na pięciu podporach trzy trójkątne przęsła
rozwiązane były dwudzielnie i trójdzielnie; środkowe,
największe, trójdzielnie, dwa skrajne dwudzielnie.
Konstrukcja, zastępujące znane dotychczas przęsło
pięciodzielne, powielona była w obu nawach. Jak się
der und O. Gross, Chorin. Gesta.lt und Geschichte eines Zis-
terzienserklosters, Leipzig 1962, passim).
247 Zeitschrift fur Bauwesen XXI, 1871, tabl. 54.
248 P. Skubiszewski, Architektura opactwa cysterskiego
w Pelplinie (Studia Pomorskie I, Wrocław 1957, s. 90).
249 Clasen, Deutsche Gewblbe..., s. 36.
przedstawiało przestrzenne ukształtowanie tego no-
wego układu, można sądzić tylko na podstawie ana-
logii do zachowanych sklepień obejścia. Przypusz-
czalnie wysklepki były wybrzuszone, a cały zespół
zdradzał silne tendencje dominikalne. Na szwach,
być może, znajdowały się wałki cienkich żeber, po-
dobnie jak w obejściu.
Konstrukcja tego typu była zjawiskiem odoso-
bnionym przez cały wiek, bo pierwsze analogiczne
układy zaczną pojawiać się w nawach bocznych
około sto lat później, więc zachodzi teraz pytanie,
czy opisane sklepienie rzeczywiście powstało w Hei-
sterbach przed r. 1237. Odpowiedź jest niezmiernie
kłopotliwa i bez względu na jej treść trzeba uważać
ją za hipotetyczną, ponieważ definitywne i bezbłędne
rozwiązanie problemu autentyczności utrudnia brak
62. Lidzbark, kaplica zamkowa, rzut (według Steinbrechta
rys. R. Frazikowa).
250 Eydoux, o.c, s. 73—75.
251 Tamże, s. 77—81 oraz 94—96. — Również A. Verbeek,
Die Abteikirche Heisterbach ais Zisterziensische und Niederrhei-
nische Bauschópfung (L'architecture monastiąue, Mayence
1951). — J. Beitz, Kloster Heisterbach, Koln-Augsburg-Wien
1926.
59
kontynentalnej od w. XII do XIV — A. Sklepienie ośmiodzielne w wieżach na skrzyżowaniu katedr w Rouen, Laon,
w. XII/XIII. — B. Trewir, Liebfrauenkirche, 1235—1253. — C. Lodenice, wieża, 2. polowa w. XIII. — D. Dzierzgoń, krypta
kościoła parafialnego, około r. 1330. — E. Kraków Rynek Główny 8, 2. połowa w. XIV. — F. Praga, zakrystia katedry po r. 1353
(rys. R. Frazikowa).
w Lubece (początek w. XIV) itd.247. Ścięte, dwu-
dzielne narożniki układów longitudinalnych, podo-
bnie jak poprzednio omawianych kwadratowych,
już do końca w. XIII będą powoli zastępowane
przez przęsła trójkątne-trójdzielne; np. w kapitu-
larzu cystersów w Pelplinie z około r. 1300248,
w kaplicy zamkowej w Lidzbarku z około r. 1300
(ryc. 62)249, w prezbiterium kościoła cysterskiego
w Salem, 1299—1307 itp250.
Osobną uwagę trzeba poświęcić przęsłom dwu-
dzielnym, które występowały w kontekście z trój-
dzielnymi w bardzo zagadkowych i frapujących skle-
pieniach naw bocznych kościoła cysterskiego w Hei-
sterbach w Nadrenii. Kościół, wzniesiony w latach
1202—1237 w stylu późnoromańskim, po sekulary-
zacji opactwa został opuszczony po r. 1809 i roze-
brany, z wyjątkiem niewielkiego prezbiterium z pół-
kolistą apsydą i obejściem251. Rzut sklepień naw
bocznych znany jest z pomiaru wykonanego przed
zniszczeniem obiektu (ryc. 63). Stąd wiadomo, że
z każdą arkadą międzynawową korespondowały
umieszczone w ścianie zewnętrznej dwie półkoliste
wnęki z niewielkimi oknami, wobec czego podpory
tworzyły system pseudowiązany, w którym oprócz
czterech filarów ustawionych w narożach prostokąta
wyrastała jeszcze piąta pośrodku ściany zewnętrznej.
Rozpięte na pięciu podporach trzy trójkątne przęsła
rozwiązane były dwudzielnie i trójdzielnie; środkowe,
największe, trójdzielnie, dwa skrajne dwudzielnie.
Konstrukcja, zastępujące znane dotychczas przęsło
pięciodzielne, powielona była w obu nawach. Jak się
der und O. Gross, Chorin. Gesta.lt und Geschichte eines Zis-
terzienserklosters, Leipzig 1962, passim).
247 Zeitschrift fur Bauwesen XXI, 1871, tabl. 54.
248 P. Skubiszewski, Architektura opactwa cysterskiego
w Pelplinie (Studia Pomorskie I, Wrocław 1957, s. 90).
249 Clasen, Deutsche Gewblbe..., s. 36.
przedstawiało przestrzenne ukształtowanie tego no-
wego układu, można sądzić tylko na podstawie ana-
logii do zachowanych sklepień obejścia. Przypusz-
czalnie wysklepki były wybrzuszone, a cały zespół
zdradzał silne tendencje dominikalne. Na szwach,
być może, znajdowały się wałki cienkich żeber, po-
dobnie jak w obejściu.
Konstrukcja tego typu była zjawiskiem odoso-
bnionym przez cały wiek, bo pierwsze analogiczne
układy zaczną pojawiać się w nawach bocznych
około sto lat później, więc zachodzi teraz pytanie,
czy opisane sklepienie rzeczywiście powstało w Hei-
sterbach przed r. 1237. Odpowiedź jest niezmiernie
kłopotliwa i bez względu na jej treść trzeba uważać
ją za hipotetyczną, ponieważ definitywne i bezbłędne
rozwiązanie problemu autentyczności utrudnia brak
62. Lidzbark, kaplica zamkowa, rzut (według Steinbrechta
rys. R. Frazikowa).
250 Eydoux, o.c, s. 73—75.
251 Tamże, s. 77—81 oraz 94—96. — Również A. Verbeek,
Die Abteikirche Heisterbach ais Zisterziensische und Niederrhei-
nische Bauschópfung (L'architecture monastiąue, Mayence
1951). — J. Beitz, Kloster Heisterbach, Koln-Augsburg-Wien
1926.
59