DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0066
63. Heisterbach, kościół cysterski, rzut (według Beitza rys. R. Frazikowa).
samego zabytku. Dopuszczalne jest natomiast stwier-
dzenie, że powstanie takich sklepień przed r. 1237
w Heisterbach jest możliwe. Cechują je te same
tendencje aklasyczne, co zachowane relikty; po-
nadto cały kościół był dziełem wielce oryginalnym,
wyróżniającym się wśród innych wspaniałych bu-
dowli Nadrenii. Stąd wolno wnioskować, że proje-
ktował go architekt o nieprzeciętnej indywidualności,
chodzący często własnymi drogami, wyrafinowany
mistrz, którego stać było na to, by zerwać z prymi-
tywną formą sklepienia pięciodzielnego na wiele
lat wcześniej, niż to zrobią jego następcy w w. XIV
na ziemiach polskich, w Krakowie i we Wrocławiu
oraz na terenie państwa krzyżackiego252.
Nowemu rozwiązaniu mistrza z Heisterbach pró-
buje w 2. ćwierćwieczu XIII stulecia sekundować,
ale jak nieudolnie, budowniczy kościoła parafialnego
w Sinzig253, który w sklepieniach empor i w zakry-
stiach wprowadza w każdym przęśle trój promień
żeber między dwoma mniejszymi lunetami zewnę-
trznymi a jedną większą od strony korpusu.
Sklepienia naw bocznych w Heisterbach są
uważane przez uczonych niemieckich za pierwsze
układy figurowe w Europie, jednak, jak wykazał
Franki, wyprzedzają je sklepienia chóru św. Hugona
w katedrze w Lincoln.
Data powstania i budowy ostatniego sklepienia
od szeregu lat jest namiętnie dyskutowana. W tur-
nieju udział brali uczeni tej miary, co Bond, Watkins,
Parker, Codd, Lethaby, Nicolson, Widdows, Bil-
son, Moore, Kendrick, Clapham, Srawley, Cook
i Franki254. Istnieją dwa poglądy: jeden, że skle-
pienie obecne jest pierwotne i powstało po r. 1192;
drugi, że pochodzi z odbudowy po upadku wieży
skrzyżowania w r. 1237 lub 1239. Ostatnio Franki
przytoczył argumenty, które wydają się najsilniejsze
252 Najważniejsze przykłady sklepień pięciodzielnych
z w. XIII i XIV: Kolonia, kościół Św. Kuniberta, w. XII/XIII
(Ewald und Rahtgens, o.c, s. 257), Troyes, katedra,
1206—1235 (Lasteyrie, Uarchitecture... gothiąue I, s. 119),
York, nawy boczne transeptu katedry około 1226—1241
i około 1242—1255 (Harvey, o.c, s. 163), Troyes, Saint-
-Urbain, po r. 1262 (Lasteyrie, o.c. I, s. 121), Magdeburg,
nawy boczne katedry, 1274—1363 (Koepf, o.c, s. 44), Praga,
Staronova synagoga, około 1280 (Bachmann, Eine spatstau-
fische Baagruppe..., s. 40 i n.), Heiligenkreuz, nawy boczne
prezbiterium, poświęcone w r. 1295 (D. Frey und K. Gros-
man, Die Denkmale des Stiftes Heiligenkreuz, Osterreichische
Kunsttopographie XIX, Wien 1926, s. 24), Norymberga, koś-
ciół Św. Sebalda, 1361—1372 (Koepf, o.c, s. 79), Liineburg,
kościół Św. Jana, w. XIV {tamże, s. 93), Stendal, katedra,
1425—1450 (Denkmaler der Baukunst XIII—XVI. Gotische
Baukunst, Berlin b.r., tabl. XXXVIII). Zdarzały się przypadki
niewykorzystywania środkowej podpory, np. w nawach bocz-
nych tumu w Munster, 1225—1265 (W. Burmeister, Die
Westfalischen Dome, Berlin 1936, s. 62) lub budowania na kan-
wie sklepienia pięciodzielnego sklepień gwiaździstych, np.w na-
wach bocznych korpusu katedry w Lincoln, 1225—1253
(Harvey, o.c, s. 141, Hiirlimann, o.c, s. 41), w katedrze
w Chełmży, w. XIV (?).
253 J. Gerhardt, H. Neu, E. Renard und A. Verbeek,
Die Kunstdenkmaler des Kreises Ahrweiler (Die Kunstdenkmaler
der Rheinprovinz..., Bd. XVII, Abt. 1, Dusseldorf 1938,
s. 602—618).
264 Bibliografia u Frankla, The „crazy" Vaults...,
s. 95—96.
60
samego zabytku. Dopuszczalne jest natomiast stwier-
dzenie, że powstanie takich sklepień przed r. 1237
w Heisterbach jest możliwe. Cechują je te same
tendencje aklasyczne, co zachowane relikty; po-
nadto cały kościół był dziełem wielce oryginalnym,
wyróżniającym się wśród innych wspaniałych bu-
dowli Nadrenii. Stąd wolno wnioskować, że proje-
ktował go architekt o nieprzeciętnej indywidualności,
chodzący często własnymi drogami, wyrafinowany
mistrz, którego stać było na to, by zerwać z prymi-
tywną formą sklepienia pięciodzielnego na wiele
lat wcześniej, niż to zrobią jego następcy w w. XIV
na ziemiach polskich, w Krakowie i we Wrocławiu
oraz na terenie państwa krzyżackiego252.
Nowemu rozwiązaniu mistrza z Heisterbach pró-
buje w 2. ćwierćwieczu XIII stulecia sekundować,
ale jak nieudolnie, budowniczy kościoła parafialnego
w Sinzig253, który w sklepieniach empor i w zakry-
stiach wprowadza w każdym przęśle trój promień
żeber między dwoma mniejszymi lunetami zewnę-
trznymi a jedną większą od strony korpusu.
Sklepienia naw bocznych w Heisterbach są
uważane przez uczonych niemieckich za pierwsze
układy figurowe w Europie, jednak, jak wykazał
Franki, wyprzedzają je sklepienia chóru św. Hugona
w katedrze w Lincoln.
Data powstania i budowy ostatniego sklepienia
od szeregu lat jest namiętnie dyskutowana. W tur-
nieju udział brali uczeni tej miary, co Bond, Watkins,
Parker, Codd, Lethaby, Nicolson, Widdows, Bil-
son, Moore, Kendrick, Clapham, Srawley, Cook
i Franki254. Istnieją dwa poglądy: jeden, że skle-
pienie obecne jest pierwotne i powstało po r. 1192;
drugi, że pochodzi z odbudowy po upadku wieży
skrzyżowania w r. 1237 lub 1239. Ostatnio Franki
przytoczył argumenty, które wydają się najsilniejsze
252 Najważniejsze przykłady sklepień pięciodzielnych
z w. XIII i XIV: Kolonia, kościół Św. Kuniberta, w. XII/XIII
(Ewald und Rahtgens, o.c, s. 257), Troyes, katedra,
1206—1235 (Lasteyrie, Uarchitecture... gothiąue I, s. 119),
York, nawy boczne transeptu katedry około 1226—1241
i około 1242—1255 (Harvey, o.c, s. 163), Troyes, Saint-
-Urbain, po r. 1262 (Lasteyrie, o.c. I, s. 121), Magdeburg,
nawy boczne katedry, 1274—1363 (Koepf, o.c, s. 44), Praga,
Staronova synagoga, około 1280 (Bachmann, Eine spatstau-
fische Baagruppe..., s. 40 i n.), Heiligenkreuz, nawy boczne
prezbiterium, poświęcone w r. 1295 (D. Frey und K. Gros-
man, Die Denkmale des Stiftes Heiligenkreuz, Osterreichische
Kunsttopographie XIX, Wien 1926, s. 24), Norymberga, koś-
ciół Św. Sebalda, 1361—1372 (Koepf, o.c, s. 79), Liineburg,
kościół Św. Jana, w. XIV {tamże, s. 93), Stendal, katedra,
1425—1450 (Denkmaler der Baukunst XIII—XVI. Gotische
Baukunst, Berlin b.r., tabl. XXXVIII). Zdarzały się przypadki
niewykorzystywania środkowej podpory, np. w nawach bocz-
nych tumu w Munster, 1225—1265 (W. Burmeister, Die
Westfalischen Dome, Berlin 1936, s. 62) lub budowania na kan-
wie sklepienia pięciodzielnego sklepień gwiaździstych, np.w na-
wach bocznych korpusu katedry w Lincoln, 1225—1253
(Harvey, o.c, s. 141, Hiirlimann, o.c, s. 41), w katedrze
w Chełmży, w. XIV (?).
253 J. Gerhardt, H. Neu, E. Renard und A. Verbeek,
Die Kunstdenkmaler des Kreises Ahrweiler (Die Kunstdenkmaler
der Rheinprovinz..., Bd. XVII, Abt. 1, Dusseldorf 1938,
s. 602—618).
264 Bibliografia u Frankla, The „crazy" Vaults...,
s. 95—96.
60