DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0069
w. XIV265; sklepienie korpusu katedry w Królewcu,
około r. 1370266; sklepienie w zamku królewieckim,
być może z tego samego czasu267; w zamku w Lidz-
barku, około 1380268; w kruchcie kościoła w Arnau,
w. XIV (?)269; w Juditten, w. XV (?)270; w kościele
NPMarii w Stargardzie, po r. 1380271; w kościele
Św. Jakuba w Szczecinie, r. 1390—1400272; w za-
krystii kościoła ewangelickiego w Giengen a/Br.,
w. XIV/XV273; w Upsingen, r. 1448274; w prezbi-
terium kościoła Św. Katarzyny w Poznaniu z od-
budowy po pożarze w r. 1536275; w katedrze w Ev-
reaux z XV stulecia276.
Zasada diagonalnego podziału przęsła prosto-
kątnego na dwa trójkątne nie znalazła na terenie
Anglii żadnego oddźwięku (w każdym razie brak
jakichkolwiek zabytków tego rodzaju), natomiast
niepospolitą karierę zrobiło tam żebro grzbietowe
i trójpromień; pierwsze przyjmowało formę żebra
przewodniego, poprzecznego i wiążącego, drugie
zaś było stosowane zarówno w przęsłach gwiaździ-
stych wznoszonych na rzucie prostokąta, jak i w trój-
kątnych; te ostatnie interesują nas szczególniej.
W latach około r. 1220—1235 powstaje nie
gdzie indziej, tylko właśnie w Lincoln, dziesięcio-
boczny kapitularz ze sklepieniem o przęsłach trój-
kątnych wspartych pośrodku na wspólnej kolumnie
(ryc. 66)277. Każde przęsło, oprócz żeber radialnych
(jarzmowych), posiada trójpromień, parę żeber wple-
cionych i żebro grzbietowe, które ze względu na
66. Lincoln, kapitularz, rzut (według Denkmdler der Baukunst,
Gotische Baukunst rys. R. Frazikowa).
formę i układ przęseł obiega wkoło podporę cen-
tralną i zamyka się w dziesięciobok. Nie od rzeczy
będzie zwrócić uwagę, że w tej samej katedrze po
r. 1225 powstają w korpusie pierwsze znamienne
sklepienia gwiaździste typu tierceron278.
W latach 1240—1280 wznoszą Anglicy trzy nowe
kapitularze z centralną podporą, wokół której gru-
pują się klasyczne przęsła trójkątne trójdzielne,
rzeźbą architektoniczną w Polsce, Biuletyn HSiK III, 1935,
s. 202) datuje na ostatnią ćwierć w. XIV. — T. Dobrowolski
{Sztuka Krakowa, wyd. I, Kraków 1950, s. 138—139) datuje
na r. 1390.
265 Heise (o.c. III, Danzig 1898—1909, s. 72—73) datuje
zakrystię per analogiam na czas około r. 1330. — K. H. Clasen,
(Marienburg und Marienwerder, Berlin 1931, s. 31) przypisuje
jej powstanie na 2. połowę w. XIV.
266 Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 67. — Nową katedrę
zaczęto budować w r. 1333. W r. 1378 nie była jeszcze skoń-
czona. W r. 1592 podniesiono mury całej katedry (A. Boetti-
cłier, Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Ostpreussen,
VII, Kónigsberg 1897, s. 299 i n.). Mury w prezbiterium pod-
wyższono w związku z budową nowego ołtarza. Nie wyłączone,
że wszystkie sklepienia w kościele mogą pochodzić właśnie
z tego czasu.
267 Boetticher (o.c. VII, s. 17 i n.) nie podaje żadnej
daty.
268 K. H. Clasen, Die Fresken der Deutschordensburg Lochs-
tedt (Atlantis XI, 1939, s. 56).
269 Boetticher (o.c. I, 1891, s. 19 i n.) nie podaje daty
powstania kruchty.
270 Korpus datowany jest w starszych pracach na lata
1288—1298 albo 1276—1294 (por. tamże, s. 54 i n.), jednak
przysadkowate łuki żeber, załamujące się przy połączeniu ze
ścianą, wskazują na bardzo późny okres.
271 Saume, o.c, s. 241—242, 250.
272 C. Fredrich, -Steniu, Berlin 1927, s. 23.
273 E. Paulus und E. Gradmann, Jagstkreis (Er-
gdnzungen) (Die Kunst- und Altertums-Denkmale im Kó-
nigreich Wiirttemberg III, Esslingen a./N. b.r., album nie
paginowany).
274 Paulus, o.c, Inwentar Schwarzwaldkreis, Stuttgart
1897, s. 476.
275 Kothe, o.c. 1, 1898, s. 45—17. — Dmochowski, o.c,
s. 133.
276 Lasteyrie, Uarchitecture ...gothiąue I, s. 142.
277 Harvey, o.c, s. 141. — Tamże (s. 174) data ok. 1220. —
Hiirlimann (o.c, s. 42) podaje też datę 1220. — Webb (o.c,
s. 62) około 1220 i 2. ćwierć w. XIII (fot. 58B).
278 Harvey (o.c, s. 170) podaje datę około 1225. — Clas-
sen (Deutsche Gewólbe..., s. 32) podaje datę 1233, Pevsner zaś
(o.c, s. 335) twierdzi, że mogły powstać dopiero około r. 1240—
1250.
63
około r. 1370266; sklepienie w zamku królewieckim,
być może z tego samego czasu267; w zamku w Lidz-
barku, około 1380268; w kruchcie kościoła w Arnau,
w. XIV (?)269; w Juditten, w. XV (?)270; w kościele
NPMarii w Stargardzie, po r. 1380271; w kościele
Św. Jakuba w Szczecinie, r. 1390—1400272; w za-
krystii kościoła ewangelickiego w Giengen a/Br.,
w. XIV/XV273; w Upsingen, r. 1448274; w prezbi-
terium kościoła Św. Katarzyny w Poznaniu z od-
budowy po pożarze w r. 1536275; w katedrze w Ev-
reaux z XV stulecia276.
Zasada diagonalnego podziału przęsła prosto-
kątnego na dwa trójkątne nie znalazła na terenie
Anglii żadnego oddźwięku (w każdym razie brak
jakichkolwiek zabytków tego rodzaju), natomiast
niepospolitą karierę zrobiło tam żebro grzbietowe
i trójpromień; pierwsze przyjmowało formę żebra
przewodniego, poprzecznego i wiążącego, drugie
zaś było stosowane zarówno w przęsłach gwiaździ-
stych wznoszonych na rzucie prostokąta, jak i w trój-
kątnych; te ostatnie interesują nas szczególniej.
W latach około r. 1220—1235 powstaje nie
gdzie indziej, tylko właśnie w Lincoln, dziesięcio-
boczny kapitularz ze sklepieniem o przęsłach trój-
kątnych wspartych pośrodku na wspólnej kolumnie
(ryc. 66)277. Każde przęsło, oprócz żeber radialnych
(jarzmowych), posiada trójpromień, parę żeber wple-
cionych i żebro grzbietowe, które ze względu na
66. Lincoln, kapitularz, rzut (według Denkmdler der Baukunst,
Gotische Baukunst rys. R. Frazikowa).
formę i układ przęseł obiega wkoło podporę cen-
tralną i zamyka się w dziesięciobok. Nie od rzeczy
będzie zwrócić uwagę, że w tej samej katedrze po
r. 1225 powstają w korpusie pierwsze znamienne
sklepienia gwiaździste typu tierceron278.
W latach 1240—1280 wznoszą Anglicy trzy nowe
kapitularze z centralną podporą, wokół której gru-
pują się klasyczne przęsła trójkątne trójdzielne,
rzeźbą architektoniczną w Polsce, Biuletyn HSiK III, 1935,
s. 202) datuje na ostatnią ćwierć w. XIV. — T. Dobrowolski
{Sztuka Krakowa, wyd. I, Kraków 1950, s. 138—139) datuje
na r. 1390.
265 Heise (o.c. III, Danzig 1898—1909, s. 72—73) datuje
zakrystię per analogiam na czas około r. 1330. — K. H. Clasen,
(Marienburg und Marienwerder, Berlin 1931, s. 31) przypisuje
jej powstanie na 2. połowę w. XIV.
266 Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 67. — Nową katedrę
zaczęto budować w r. 1333. W r. 1378 nie była jeszcze skoń-
czona. W r. 1592 podniesiono mury całej katedry (A. Boetti-
cłier, Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Ostpreussen,
VII, Kónigsberg 1897, s. 299 i n.). Mury w prezbiterium pod-
wyższono w związku z budową nowego ołtarza. Nie wyłączone,
że wszystkie sklepienia w kościele mogą pochodzić właśnie
z tego czasu.
267 Boetticher (o.c. VII, s. 17 i n.) nie podaje żadnej
daty.
268 K. H. Clasen, Die Fresken der Deutschordensburg Lochs-
tedt (Atlantis XI, 1939, s. 56).
269 Boetticher (o.c. I, 1891, s. 19 i n.) nie podaje daty
powstania kruchty.
270 Korpus datowany jest w starszych pracach na lata
1288—1298 albo 1276—1294 (por. tamże, s. 54 i n.), jednak
przysadkowate łuki żeber, załamujące się przy połączeniu ze
ścianą, wskazują na bardzo późny okres.
271 Saume, o.c, s. 241—242, 250.
272 C. Fredrich, -Steniu, Berlin 1927, s. 23.
273 E. Paulus und E. Gradmann, Jagstkreis (Er-
gdnzungen) (Die Kunst- und Altertums-Denkmale im Kó-
nigreich Wiirttemberg III, Esslingen a./N. b.r., album nie
paginowany).
274 Paulus, o.c, Inwentar Schwarzwaldkreis, Stuttgart
1897, s. 476.
275 Kothe, o.c. 1, 1898, s. 45—17. — Dmochowski, o.c,
s. 133.
276 Lasteyrie, Uarchitecture ...gothiąue I, s. 142.
277 Harvey, o.c, s. 141. — Tamże (s. 174) data ok. 1220. —
Hiirlimann (o.c, s. 42) podaje też datę 1220. — Webb (o.c,
s. 62) około 1220 i 2. ćwierć w. XIII (fot. 58B).
278 Harvey (o.c, s. 170) podaje datę około 1225. — Clas-
sen (Deutsche Gewólbe..., s. 32) podaje datę 1233, Pevsner zaś
(o.c, s. 335) twierdzi, że mogły powstać dopiero około r. 1240—
1250.
63