DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0072
70. Wells, kapitularz, rzut (według Denkmaler der Baukunst,
Gotische Baukunst rys. R. Frazikowa).
z dwoma trójpromieniami i dwoma odcinkami żeber
grzbietowych oraz z żebrem grzbietowym łączącym
zworniki obu trójpromieni (na ryc. 4 oznaczone
jako schemat „W"). Różnica między scharakteryzo-
wanym przęsłem drugim a trzecim polega na tym,
że drugie w przeciwieństwie do trzeciego posiada
żebro dwudzielne, a nie ma natomiast owego małego
żeberka łączącego dwa trójpromienie.
Tak więc bilans dorobku architektów od końca
w. XII w zakresie rozwiązywania sklepień za pomocą
przęseł trójpodporowych, a przede wszystkim w za-
kresie tworzenia nowych, interesujących układów
żeber w samych przęsłach przedstawia się imponu-
jąco. Przez w. XIII kultywowana i doskonalona
jest forma wielobocznego kapitularza z podporą
centralną, posiadająca swój prototyp w kapitularzu
w Worcester. Ponadto w Anglii powstają, a raczej
doskonalą się trzy inne najstarsze układy; miano-
wicie: układ dwu przęseł trójpodporowych w miejsce
jednego krzyżowego (chór św. Hugona w katedrze
71. Exeter, katedra, schemat sklepienia w obejściu między
prezbiterium a Lady Chapel (rys. R. Frazikowa).
w Lincoln, 1192—1210), układ pięciu przęseł
trójpodporowych rozpiętych na systemie siedmiu
podpór rozmieszczonych na obwodzie prostokąta
(katedra w Exeter, około r. 1275) oraz trzech przęseł,
rozpiętych na systemie pięciu podpór (krużganek
katedry w Lincoln, około r. 1300, ryc. 74).
Układ żeber w przęsłach trójpodporowych
w Anglii posiada wiele bardzo wczesnych wariantów.
Ich chronologia przedstawia się następująco (ryc.
75): ii połowa w. XII — przęsła z żebrami jarzmo-
wymi w kapitularzu w Worcester (schemat A);
1192—1210 — przęsła trójpodporowe w miejsce
krzyżowych, z trójpromieniem żeber oraz żebrem
grzbietowym-wiążącym w chórze św. Hugona ka-
tedry w Lincoln (K); 1220—1235 — przęsła trój-
podporowe z trójpromieniem, parą żeber wplecionych
i żebrem wiążącym w kapitularzu w Lincoln (E);
około 1240 — klasyczne przęsła trójdzielne w kapitu-
larzu w Lichfield (B); około 1245—1260 czy 1260—
1269 — przęsła dwudzielne z dwoma trójpromie-
niami i żebrami grzbietowymi w narożniku skle-
pienia na skrzyżowaniu w Westminster (I); po
1275 — przęsła dwudzielne w katedrze w Exeter
(H); po 1275 — przęsła z trójpromieniem i parą
żeber wplecionych w katedrze w Exeter (D); 1293—
1310 — przęsła trójpodporowe gwiaździste z żebrem
wplecionym i żebrami grzbietowymi w kapitularzu
w Wells (G); 1322—1342 — przęsła trójdzielne
z żebrem grzbietowym w narożnikach oktogonu
skrzyżowania katedry w Ely (C); 1329—1345 —
przęsła trójpodporowe gwiaździste z żebrami grzbie-
towymi w zachórzu katedry w Wells (F); 1329—
1345 — przęsła dwudzielne bez żebra grzbietowego,
natomiast z dwoma trójpromieniami, żebrami wiążą-
cymi i żebrem łączącym zworniki obu trójpromieni
(J), również w zachórzu katedry w Wells.
Między chronologią zachowanych zabytków a sys-
tematyką formalną opartą o metodę ewolucji, a więc
uznającą stopniowe przechodzenie form prostych
w coraz bardziej złożone, zachodzi jednak niezgod-
ność, która może być tłumaczona trojako: zniszcze-
niem części zabytków średniowiecznej architektury
Anglii, a więc luką w materiale; bezużytecznością
tej metody, w sztuce bowiem istnieje też zjawisko
redukcji, polegające na upraszczaniu czy zubożaniu
pewnych form; wreszcie zapożyczeniem pewnych
form z terenów sąsiednich. Zastanawiający jest
fakt, że trójdzielne przęsła z Lichfield są poprzed-
dzone przez bardziej rozbudowane z kapitularza
w Lincoln, a nawet te z prezbiterium. Czy kla-
66
Gotische Baukunst rys. R. Frazikowa).
z dwoma trójpromieniami i dwoma odcinkami żeber
grzbietowych oraz z żebrem grzbietowym łączącym
zworniki obu trójpromieni (na ryc. 4 oznaczone
jako schemat „W"). Różnica między scharakteryzo-
wanym przęsłem drugim a trzecim polega na tym,
że drugie w przeciwieństwie do trzeciego posiada
żebro dwudzielne, a nie ma natomiast owego małego
żeberka łączącego dwa trójpromienie.
Tak więc bilans dorobku architektów od końca
w. XII w zakresie rozwiązywania sklepień za pomocą
przęseł trójpodporowych, a przede wszystkim w za-
kresie tworzenia nowych, interesujących układów
żeber w samych przęsłach przedstawia się imponu-
jąco. Przez w. XIII kultywowana i doskonalona
jest forma wielobocznego kapitularza z podporą
centralną, posiadająca swój prototyp w kapitularzu
w Worcester. Ponadto w Anglii powstają, a raczej
doskonalą się trzy inne najstarsze układy; miano-
wicie: układ dwu przęseł trójpodporowych w miejsce
jednego krzyżowego (chór św. Hugona w katedrze
71. Exeter, katedra, schemat sklepienia w obejściu między
prezbiterium a Lady Chapel (rys. R. Frazikowa).
w Lincoln, 1192—1210), układ pięciu przęseł
trójpodporowych rozpiętych na systemie siedmiu
podpór rozmieszczonych na obwodzie prostokąta
(katedra w Exeter, około r. 1275) oraz trzech przęseł,
rozpiętych na systemie pięciu podpór (krużganek
katedry w Lincoln, około r. 1300, ryc. 74).
Układ żeber w przęsłach trójpodporowych
w Anglii posiada wiele bardzo wczesnych wariantów.
Ich chronologia przedstawia się następująco (ryc.
75): ii połowa w. XII — przęsła z żebrami jarzmo-
wymi w kapitularzu w Worcester (schemat A);
1192—1210 — przęsła trójpodporowe w miejsce
krzyżowych, z trójpromieniem żeber oraz żebrem
grzbietowym-wiążącym w chórze św. Hugona ka-
tedry w Lincoln (K); 1220—1235 — przęsła trój-
podporowe z trójpromieniem, parą żeber wplecionych
i żebrem wiążącym w kapitularzu w Lincoln (E);
około 1240 — klasyczne przęsła trójdzielne w kapitu-
larzu w Lichfield (B); około 1245—1260 czy 1260—
1269 — przęsła dwudzielne z dwoma trójpromie-
niami i żebrami grzbietowymi w narożniku skle-
pienia na skrzyżowaniu w Westminster (I); po
1275 — przęsła dwudzielne w katedrze w Exeter
(H); po 1275 — przęsła z trójpromieniem i parą
żeber wplecionych w katedrze w Exeter (D); 1293—
1310 — przęsła trójpodporowe gwiaździste z żebrem
wplecionym i żebrami grzbietowymi w kapitularzu
w Wells (G); 1322—1342 — przęsła trójdzielne
z żebrem grzbietowym w narożnikach oktogonu
skrzyżowania katedry w Ely (C); 1329—1345 —
przęsła trójpodporowe gwiaździste z żebrami grzbie-
towymi w zachórzu katedry w Wells (F); 1329—
1345 — przęsła dwudzielne bez żebra grzbietowego,
natomiast z dwoma trójpromieniami, żebrami wiążą-
cymi i żebrem łączącym zworniki obu trójpromieni
(J), również w zachórzu katedry w Wells.
Między chronologią zachowanych zabytków a sys-
tematyką formalną opartą o metodę ewolucji, a więc
uznającą stopniowe przechodzenie form prostych
w coraz bardziej złożone, zachodzi jednak niezgod-
ność, która może być tłumaczona trojako: zniszcze-
niem części zabytków średniowiecznej architektury
Anglii, a więc luką w materiale; bezużytecznością
tej metody, w sztuce bowiem istnieje też zjawisko
redukcji, polegające na upraszczaniu czy zubożaniu
pewnych form; wreszcie zapożyczeniem pewnych
form z terenów sąsiednich. Zastanawiający jest
fakt, że trójdzielne przęsła z Lichfield są poprzed-
dzone przez bardziej rozbudowane z kapitularza
w Lincoln, a nawet te z prezbiterium. Czy kla-
66