DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0077
czy bezpośrednio do ośmiobocznych kapitularzy
angielskich będą nawiązywać w Europie środkowej
już od 1. połowy w. XIV sklepienia licznych wnętrz,
głównie sakralnych. Rysunek Villarda leży nie-
wątpliwie u podstaw sklepienia kaplicy Św. To-
masza (Auerów) am Rómling w Regensburgu,
zbudowanej przed rokiem 1334312. Kaplica Auerów,
poza układem powtórzonym za Villardem, posiada
ponadto wydzielone narożniki, które zostały roz-
wiązane jako przęsła trójkątne dwudzielne. Sche-
mat z Regensburga w całej rozciągłości będzie skopio-
wany około r. 1518 w korpusie kościoła parafialnego
w Puńcowie na Śląsku Cieszyńskim313 oraz na
zamku Krumłowskim we wnętrzu pod wschodnią
wieżą między rokiem 1430 a 1440314. W ostatnim
zabytku tylko nieco odmienniej zostały potrakto-
wane narożniki; o czym już była mowa. Inne
czeskie sklepienia, jak kapitularz kościoła francisz-
kańskiego w Pilźnie (1370—1380)315, kapitularz
franciszkanów w Jindfichowym Hradcu (około
r. 1375)316, korpus karneru w Sedlcu koło Kurnej
Hory (około r. 1400)317, korpus kościoła Św.
Mikołaja w Brnie318, korpus kościoła ŚŚ. Piotra
i Pawła we Wrocławiu z 2. ćwierci w. XV powtórzą
rozwiązanie ze skarbca w Wormacji319. Jedynie w Jin*
dfichowym Hradcu zostaną wprowadzone jeszcze
dodatkowe żebra w narożach. W Polsce typ ten
znany jest z korpusu kościoła w Skotnikach (koniec
w. XIV?)320, zresztą w formie zniekształconej od
strony zachodniej. Nie jest wyłączone, że podobnie
mogła być też sklepiona kolegiata Św. Michała na
Wawelu (około r. 1355)321.
Bliskie pokrewieństwo z tektoniką ośmiobocz-
nych kapitularzy angielskich, głównie z lat 1250—
1280 (Salisbury i Westminster), będą wykazywać
sklepienia trójbocznie zakończonych krypt w kościele
Franciszkanów w Nowem na Pomorzu (prawdopo-
dobnie z początku w. XIV)322 oraz w Alt-Breisach
z 1. połowy w. XIV323. Obie krypty zostały prze-
kryte identycznie; osiem przęseł trójdzielnych zgru-
powano wokół środkowej podpory, a narożniki
rzutu, prostokątnego od strony zachodniej, uzupeł-
niono również trójdzielnymi przęsłami. Do powstania
owych wnętrz musiała przyczynić się wydatnie krypta
w Koufim, która przypuszczalnie inspirowała także
powstanie i rozwiązanie krypty pod prezbiterium ko-
ścioła parafialnego w Świdnicy (3. ćwierć w. XIV) 324,
gdzie, ustawiony pośrodku dwunastoboku, okrągły,
przysadzisty słup pozwolił zorganizować sklepienie
79. Koufim, krypta kościoła Św. Stefana, rzut (według Sou-
pisu rys. R. Frazikowa).
312 F. Mader, Stadt Regensburg III, Profanierte Sakral-
bauten und Profangebdude (Die Kunstdenkmaler von Bayern,
Regierungsbezirk Oberpfalz XXII, Munchen 1933, s. 51 i n.).
313 G. Grundmann, Deutsche Kunst im befreiten Schłesien,
Breslau 1944, s. 128—130.
314 Menel, Geska architektura..., il. 129, s. 147.
315 Tamże, s. 56 i 101. Sklepienia te nie zachowały się.
31« Tamże, s. 110 i 117.
317 Tamże, s. 139. Sklepienia te nie zachowały się. W star-
szej literaturze były datowane na czas około r. 1300.
318 Prokop, o.c, II, w. 309. Sklepienia nie istnieją, a ich
datowanie przez Prokopa na czas przed r. 1235 zupełnie niepra-
wdopodobne.
319 M. Bukowski, Jednofilarowy kościół św. Piotra i Pawła
na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu (Ochr. Zab. VI, 1953,
s. 192 i n.). — J. Hilmer, Obnova kosteła sv. Petra a Pavla
ve Vratslavi (Zpravy pamatkove peće XIV, 1954, s. 207—208).
320 J. Łoziński i T. Przypkowski, Powiat sandomierski
(Kat. Zab. Szt. w Polsce III, Woj. kieleckie, Z. 11, Warszawa
1962, s. 102—103. — Sokołowski i Szyszko-Bohusz,
o.c, s. 119. — W. Łuszczkiewicz, Przyczynek do historii ar-
chitektury murowanych kościołów wiejskich w Polsce (Sprawozda-
nia KHS VI, s. 264—285).
321 J. Długosz, Liber beneficiorum I, s. 531—532. —
Za udostępnienie materiałów pomiarowych odkrytych reliktów
składam podziękowanie doc. drowi A. Majewskiemu oraz
mgrowi J. Hurlakowi.
322 Heise, o.c. I, s. 329 i 339. — Sklepienia obecne pocho-
dzą z późniejszej odbudowy. Elementy pierwotne stanowią
wszystkie nasady łącznie z filarem.
323 Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 57 i ryc. 133. —
F. Kraus, Kreis Freiburg Land, Thubingen (Die Kunstdenk-
maler des Grossherzogsthums Baden, Bd. VI, Thubingen
u. Leipzig 1904, s. 31—32).
324 Pochodzenie krypty dla niektórych badaczy zdaje się
być niejasne (D. Hanulanka, Świdnica, Wrocław-Warszawa-
71
angielskich będą nawiązywać w Europie środkowej
już od 1. połowy w. XIV sklepienia licznych wnętrz,
głównie sakralnych. Rysunek Villarda leży nie-
wątpliwie u podstaw sklepienia kaplicy Św. To-
masza (Auerów) am Rómling w Regensburgu,
zbudowanej przed rokiem 1334312. Kaplica Auerów,
poza układem powtórzonym za Villardem, posiada
ponadto wydzielone narożniki, które zostały roz-
wiązane jako przęsła trójkątne dwudzielne. Sche-
mat z Regensburga w całej rozciągłości będzie skopio-
wany około r. 1518 w korpusie kościoła parafialnego
w Puńcowie na Śląsku Cieszyńskim313 oraz na
zamku Krumłowskim we wnętrzu pod wschodnią
wieżą między rokiem 1430 a 1440314. W ostatnim
zabytku tylko nieco odmienniej zostały potrakto-
wane narożniki; o czym już była mowa. Inne
czeskie sklepienia, jak kapitularz kościoła francisz-
kańskiego w Pilźnie (1370—1380)315, kapitularz
franciszkanów w Jindfichowym Hradcu (około
r. 1375)316, korpus karneru w Sedlcu koło Kurnej
Hory (około r. 1400)317, korpus kościoła Św.
Mikołaja w Brnie318, korpus kościoła ŚŚ. Piotra
i Pawła we Wrocławiu z 2. ćwierci w. XV powtórzą
rozwiązanie ze skarbca w Wormacji319. Jedynie w Jin*
dfichowym Hradcu zostaną wprowadzone jeszcze
dodatkowe żebra w narożach. W Polsce typ ten
znany jest z korpusu kościoła w Skotnikach (koniec
w. XIV?)320, zresztą w formie zniekształconej od
strony zachodniej. Nie jest wyłączone, że podobnie
mogła być też sklepiona kolegiata Św. Michała na
Wawelu (około r. 1355)321.
Bliskie pokrewieństwo z tektoniką ośmiobocz-
nych kapitularzy angielskich, głównie z lat 1250—
1280 (Salisbury i Westminster), będą wykazywać
sklepienia trójbocznie zakończonych krypt w kościele
Franciszkanów w Nowem na Pomorzu (prawdopo-
dobnie z początku w. XIV)322 oraz w Alt-Breisach
z 1. połowy w. XIV323. Obie krypty zostały prze-
kryte identycznie; osiem przęseł trójdzielnych zgru-
powano wokół środkowej podpory, a narożniki
rzutu, prostokątnego od strony zachodniej, uzupeł-
niono również trójdzielnymi przęsłami. Do powstania
owych wnętrz musiała przyczynić się wydatnie krypta
w Koufim, która przypuszczalnie inspirowała także
powstanie i rozwiązanie krypty pod prezbiterium ko-
ścioła parafialnego w Świdnicy (3. ćwierć w. XIV) 324,
gdzie, ustawiony pośrodku dwunastoboku, okrągły,
przysadzisty słup pozwolił zorganizować sklepienie
79. Koufim, krypta kościoła Św. Stefana, rzut (według Sou-
pisu rys. R. Frazikowa).
312 F. Mader, Stadt Regensburg III, Profanierte Sakral-
bauten und Profangebdude (Die Kunstdenkmaler von Bayern,
Regierungsbezirk Oberpfalz XXII, Munchen 1933, s. 51 i n.).
313 G. Grundmann, Deutsche Kunst im befreiten Schłesien,
Breslau 1944, s. 128—130.
314 Menel, Geska architektura..., il. 129, s. 147.
315 Tamże, s. 56 i 101. Sklepienia te nie zachowały się.
31« Tamże, s. 110 i 117.
317 Tamże, s. 139. Sklepienia te nie zachowały się. W star-
szej literaturze były datowane na czas około r. 1300.
318 Prokop, o.c, II, w. 309. Sklepienia nie istnieją, a ich
datowanie przez Prokopa na czas przed r. 1235 zupełnie niepra-
wdopodobne.
319 M. Bukowski, Jednofilarowy kościół św. Piotra i Pawła
na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu (Ochr. Zab. VI, 1953,
s. 192 i n.). — J. Hilmer, Obnova kosteła sv. Petra a Pavla
ve Vratslavi (Zpravy pamatkove peće XIV, 1954, s. 207—208).
320 J. Łoziński i T. Przypkowski, Powiat sandomierski
(Kat. Zab. Szt. w Polsce III, Woj. kieleckie, Z. 11, Warszawa
1962, s. 102—103. — Sokołowski i Szyszko-Bohusz,
o.c, s. 119. — W. Łuszczkiewicz, Przyczynek do historii ar-
chitektury murowanych kościołów wiejskich w Polsce (Sprawozda-
nia KHS VI, s. 264—285).
321 J. Długosz, Liber beneficiorum I, s. 531—532. —
Za udostępnienie materiałów pomiarowych odkrytych reliktów
składam podziękowanie doc. drowi A. Majewskiemu oraz
mgrowi J. Hurlakowi.
322 Heise, o.c. I, s. 329 i 339. — Sklepienia obecne pocho-
dzą z późniejszej odbudowy. Elementy pierwotne stanowią
wszystkie nasady łącznie z filarem.
323 Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 57 i ryc. 133. —
F. Kraus, Kreis Freiburg Land, Thubingen (Die Kunstdenk-
maler des Grossherzogsthums Baden, Bd. VI, Thubingen
u. Leipzig 1904, s. 31—32).
324 Pochodzenie krypty dla niektórych badaczy zdaje się
być niejasne (D. Hanulanka, Świdnica, Wrocław-Warszawa-
71