DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0079
stoi tam, gdzie co roku zbiera się kapituła generalna
dominikanów francuskich. Jest nim kościół Jako-
binów w Tuluzie, dedykowany NPMarii331. Za-
projektowany w r. 1245 został rozpoczęty w pięt-
naście lat później, w r. 1260. Fabńca ecclesiae mu-
siała ciągnąć się długo i napotykała jakieś trudności,
skoro można go było poświęcić dopiero w r. 1292332.
Świątynia wygląda zewnątrz częściowo jak
twierdza, częściowo jak spichlerz, a potężne szkarpy
opięte górą arkadami przywodzą na myśl
akwedukty. Prostokątne, bardzo wydłużone wnętrze
akweduty. Prostokątne, bardzo wydłużone wnętrze
zakończone jest od wschodu połową dwunastoboku.
Siedem wysokich, okrągłych kolumn333, ustawio-
nych na osi podłużnej dzieli przestrzeń na dwie
nawy. Rytm krzyżowo-żebrowych sklepień jest
zamknięty przez wieniec przęseł trójdzielnych,
wspartych na ostatniej kolumnie ustawionej w poli-
gonalnym chórze (ryc. 80).
Obiekt stanowi antytezę wszystkich typów zna-
nych w dotychczasowej architekturze sakralnej
chrześcijańskiego zachodu, antytezę sformułowaną
już w pewnym stopniu w nie zachowanym kościele
Jakobinów w Paryżu. W kościele tuluzańskim
uderzają trzy cechy, które są niemal rewolucyjną
nowością: adopcja wnętrza o charakterze świeckim
na sakralne, jego podłużny podział na dwie nawy
oraz podwójna orientacja. Koncepcja dwunawo-
wego wnętrza była związana dotąd z architekturą
świecką i klasztorno-mieszkalną: z salą szpitalną,
spichlerzem, dormitorium, refektarzem, kapitu-
larzem itp. Myśl przejęcia tej formy przez zakon
żebraczy dla swego kościoła w Tuluzie jest całkiem
jasna. Podział świątyni na dwie nawy był zgodny
z programem ideologicznym dominikanów, którzy
pragnęli być równi prostemu ludowi; mnisi zajmując
północną nawę, mogli modlić się razem z laikami,
nie izolując się od nich w prezbiterium zamkniętym
przez lektorium tak, jak to czynił kler w każdej
331 Nazwę jakobinów otrzymali dominikanie francuscy pod-
czas rewolucji w r. 1789 od swej kapituły, którą odbyli w Pa-
ryżu w pobliżu kościoła Św. Jakuba de Compostella.
332 E. Lambert, L'eglise et le corment des Jacobins de
Touluse et Varchitecture dotninicaine en France (Bulletin monu-
mental CIV, 1945, s. 141 i n.).
333 w/ tej ilości kolumn zawarta jest symbolika, a liczba
„7" jest niewątpliwie wzięta ze słów Salomona IX, 1: „Sapientia
aedificavit sibi domum, excidit columnas septem". Znaczenie
słów Salomona komentuje dominikanin św. Albert w ten spo-
80. Tuluza, kościół Dominikanów, wnętrze (według Pevsnera).
katedrze. Kościół był również monumentalnym
kapitularzem, miejscem uroczystych kongresów ka-
pituły generalnej, stąd też wytłumaczalna jest jego
dwunawowość, dwunastoboczne zamknięcie i skle-
pienie chóru, wzorowane na kapitularzach angiel-
skich. Oprócz tego świątynia pełniła funkcję uni-
wersyteckiego kościoła Dominikanów, tu odbywały
się posiedzenia profesorskich kolegiów, naukowe,
dyskusje, egzaminy, popisy oraz promocje. Z pod-
wójnej funkcji (kościół i sala zebrań) wynikała pod-
wójna orientacja: z jednej strony kompozycja
podłużna z punktem ciężkości w wielobocznej
sób: „Mądrość zbudowała sobie dom i wyrzezała siedem ko-
lumn. Sam dom jest NP Marii, siedem kolumn siedmioma
sztukami wyzwolonymi" (Albertus Magnus, Mariale, Teza
98). Tak więc uniwersytecki kościół Dominikanów w Tuluzie
był też uważany za „dom mądrości". Warto przypomnieć, że
u jakobinów w Paryżu było dwanaście kolumn symbolizują-
cych dwunastu apostołów podobnie jak w obejściu kościoła
opackiego w Saint-Denis (Por. E. Panofsky, Abbot Suger on
the Abbey Church of St. Denis and Its Treasures, Princeton
1964, s. 104).
73
dominikanów francuskich. Jest nim kościół Jako-
binów w Tuluzie, dedykowany NPMarii331. Za-
projektowany w r. 1245 został rozpoczęty w pięt-
naście lat później, w r. 1260. Fabńca ecclesiae mu-
siała ciągnąć się długo i napotykała jakieś trudności,
skoro można go było poświęcić dopiero w r. 1292332.
Świątynia wygląda zewnątrz częściowo jak
twierdza, częściowo jak spichlerz, a potężne szkarpy
opięte górą arkadami przywodzą na myśl
akwedukty. Prostokątne, bardzo wydłużone wnętrze
akweduty. Prostokątne, bardzo wydłużone wnętrze
zakończone jest od wschodu połową dwunastoboku.
Siedem wysokich, okrągłych kolumn333, ustawio-
nych na osi podłużnej dzieli przestrzeń na dwie
nawy. Rytm krzyżowo-żebrowych sklepień jest
zamknięty przez wieniec przęseł trójdzielnych,
wspartych na ostatniej kolumnie ustawionej w poli-
gonalnym chórze (ryc. 80).
Obiekt stanowi antytezę wszystkich typów zna-
nych w dotychczasowej architekturze sakralnej
chrześcijańskiego zachodu, antytezę sformułowaną
już w pewnym stopniu w nie zachowanym kościele
Jakobinów w Paryżu. W kościele tuluzańskim
uderzają trzy cechy, które są niemal rewolucyjną
nowością: adopcja wnętrza o charakterze świeckim
na sakralne, jego podłużny podział na dwie nawy
oraz podwójna orientacja. Koncepcja dwunawo-
wego wnętrza była związana dotąd z architekturą
świecką i klasztorno-mieszkalną: z salą szpitalną,
spichlerzem, dormitorium, refektarzem, kapitu-
larzem itp. Myśl przejęcia tej formy przez zakon
żebraczy dla swego kościoła w Tuluzie jest całkiem
jasna. Podział świątyni na dwie nawy był zgodny
z programem ideologicznym dominikanów, którzy
pragnęli być równi prostemu ludowi; mnisi zajmując
północną nawę, mogli modlić się razem z laikami,
nie izolując się od nich w prezbiterium zamkniętym
przez lektorium tak, jak to czynił kler w każdej
331 Nazwę jakobinów otrzymali dominikanie francuscy pod-
czas rewolucji w r. 1789 od swej kapituły, którą odbyli w Pa-
ryżu w pobliżu kościoła Św. Jakuba de Compostella.
332 E. Lambert, L'eglise et le corment des Jacobins de
Touluse et Varchitecture dotninicaine en France (Bulletin monu-
mental CIV, 1945, s. 141 i n.).
333 w/ tej ilości kolumn zawarta jest symbolika, a liczba
„7" jest niewątpliwie wzięta ze słów Salomona IX, 1: „Sapientia
aedificavit sibi domum, excidit columnas septem". Znaczenie
słów Salomona komentuje dominikanin św. Albert w ten spo-
80. Tuluza, kościół Dominikanów, wnętrze (według Pevsnera).
katedrze. Kościół był również monumentalnym
kapitularzem, miejscem uroczystych kongresów ka-
pituły generalnej, stąd też wytłumaczalna jest jego
dwunawowość, dwunastoboczne zamknięcie i skle-
pienie chóru, wzorowane na kapitularzach angiel-
skich. Oprócz tego świątynia pełniła funkcję uni-
wersyteckiego kościoła Dominikanów, tu odbywały
się posiedzenia profesorskich kolegiów, naukowe,
dyskusje, egzaminy, popisy oraz promocje. Z pod-
wójnej funkcji (kościół i sala zebrań) wynikała pod-
wójna orientacja: z jednej strony kompozycja
podłużna z punktem ciężkości w wielobocznej
sób: „Mądrość zbudowała sobie dom i wyrzezała siedem ko-
lumn. Sam dom jest NP Marii, siedem kolumn siedmioma
sztukami wyzwolonymi" (Albertus Magnus, Mariale, Teza
98). Tak więc uniwersytecki kościół Dominikanów w Tuluzie
był też uważany za „dom mądrości". Warto przypomnieć, że
u jakobinów w Paryżu było dwanaście kolumn symbolizują-
cych dwunastu apostołów podobnie jak w obejściu kościoła
opackiego w Saint-Denis (Por. E. Panofsky, Abbot Suger on
the Abbey Church of St. Denis and Its Treasures, Princeton
1964, s. 104).
73