DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0081
rozpięto pośrodku przęsło trójkątne, po bokach zaś
dwa trapezowe, bez żeber jarzmowych (por. też
ryc. 7, schemat 27). Sposób ten poprzedzony przez
pewne próby, robione w tym kierunku we wspo-
mnianej krypcie w Ham na początku w. XIII,
a szczególnie w krypcie katedry w Brandenburg
w połowie stulecia 32 4, odegra wielką rolę w licznych
kościołach wiejskich i małomiasteczkowych i będzie
używany w przejściu z dwunawowego czy jedno-
filarowego korpusu do prezbiterium; pozwoli ominąć
w sposób najprostszy newralgiczne miejsce, otwór
tęczowy. Rozwiązanie z Ourscamps będzie stoso-
wane bądź to bez zmian, bądź z drobną innowacją,
którą będą stanowić żebra jarzmowe, wyodrębnia-
jące przęsło trójkątne od obu trapezowych (por. ryc.
7, schemat 41). Sporządzanie długiej listy później-
szych, mało znaczących zabytków z terenu niemal
całej Europy, mijałoby się z celem; dla ilustracji
podamy tylko kilka przykładów. Z żebrami jarzmo-
wymi występuje to rozwiązanie: w najstarszym tego
rodzaju czeskim obiekcie w kapitularzu w Sazavie
około r. 1340343 oraz w austriackim kościele Francisz-
kanów i w kaplicy Św. Jana w Enns, gdzie budowę
rozpoczęto około r. 1340, a ukończono w r. 1380344,
na Pomorzu znane jest z dolnej kaplicy katedry
w Kwidzyniu z około połowy w. XIV345, w Mało-
polsce z dwunawowego kościoła w Szańcu
z r. 1499348. Do grupy tej należy jednofilarowy
korpus kościoła Św. Krzyża w Źitavie z około
r. 1400347, którego sklepienie, dzięki trójosiowej
kompozycji wschodniej (tęczowej) i zachodniej
ściany, stanowi antytetyczne zestawienie omawia-
nego układu. Schemat z Źitavy, tylko bez żeber
"TT TT TT
CA
/ r
-LI
81. Kaplica szpitalna w Ourscamps, rzut (według Viollet-le-
-Duca rys. R. Frazikowa).
jarzmowych, powtórzony zostanie około r. 1500
w Muchoborze Wielkim na Śląsku348.
Najstarszym z zachowanych egzemplarzy bez
żeber jarzmowych na terenie Czech jest sklepienie
jednofilarowego korpusu kościoła NPMarii na Trav-
nićku w Pradze, założonego około r. 1360349,
którego schemat kopiuje między innymi kościół
parafialny w Vetla (około r. 1370)350, a u nas lubelska
kaplica zamkowa (1395—1400351). Inne ważniejsze
czeskie obiekty tego typu to sklepienia kościołów
parafialnych: w Nemcicach (1385—1390)352, Velkej
Blanice (1385—1390)353, Loucim (około r. 1400)354.
W Niemczech takie rozwiązania pochodzą prze-
ważnie dopiero z w. XVI, choć nie są wykluczone
w stuleciu XV; np. kościoły: w Biersdorf (w. XVI)355,
Meckel (około 1500)356, Dahnen (w. XVI)357,
342 T. Goecke, P. Eichholz, W. Spass und F. Soger,
Die Kunstdenkmaler von Stadt und Dom Brandenburg (Die
Kunstdenkmaler der Provinz Brandenburg, Bd. II, Teil 3,
Berlin 1912, s. 225—268, tab. 43).
343 Menel, Ćeskd architektura..., s. 53.
344 Tamże, s. 55 i 58.
346 Clasen, Deutsche Gewolbe..., s. 35. Tenże, Die Burg-
bauten, s. 161.
346 Dmochowski, o.c, s. 126. — K. Kutrzebianka,
Powiat buski (Kat. Zab. Szt. w Polsce III, Woj. kieleckie,
z. 1, Warszawa 1957, s. 67).
347 Menel, Ćeskd architektura..., s. 138. — Według Gur-
lita {Zittau..., s. 91) budowa kościoła datowana jest na czas
około r. 1410.
348 K. i J. Pilchowie, Zabytki Dolnego Śląska, Wrocław-
Warszawa-Kraków 1962, s. 100 oraz ryc. 110 i 111.
349 Menel, Ćeskd architektura..., s. 86. — Obecne skle-
pienie jest rekonstrukcją XV-wieczną, przeprowadzoną na
starszych nasadach.
350 Tamże, s. 109.
351 Na podstawie własnych badań oraz dzięki uprzejmej
informacji mgra inż. H. Gawareckiego, który zwrócił mi uwagę
na nowe archiwalia podane w znajdującej się obecnie w druku
pracy prof. Myślińskiego o najstarszych przywilejach Lublina.
352 Menel, ćeskd architektura..., s. 129.
363 Tamże, s. 128.
354 Tamże, s. 137.
365 E. Wackenroder, Die Kunstdenkmaler des Kreises
Bitburg (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz... Bd. XII,
Abt. 1, Dusseldorf 1927, s. 38).
356 Tamże, s. 179.
367 E. Wackenroder, Die Kunstdenkmaler des Kreises
Priłm (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz... Bd. XII, Abt.
2, Dusseldorf 1927, s. 54).
75
dwa trapezowe, bez żeber jarzmowych (por. też
ryc. 7, schemat 27). Sposób ten poprzedzony przez
pewne próby, robione w tym kierunku we wspo-
mnianej krypcie w Ham na początku w. XIII,
a szczególnie w krypcie katedry w Brandenburg
w połowie stulecia 32 4, odegra wielką rolę w licznych
kościołach wiejskich i małomiasteczkowych i będzie
używany w przejściu z dwunawowego czy jedno-
filarowego korpusu do prezbiterium; pozwoli ominąć
w sposób najprostszy newralgiczne miejsce, otwór
tęczowy. Rozwiązanie z Ourscamps będzie stoso-
wane bądź to bez zmian, bądź z drobną innowacją,
którą będą stanowić żebra jarzmowe, wyodrębnia-
jące przęsło trójkątne od obu trapezowych (por. ryc.
7, schemat 41). Sporządzanie długiej listy później-
szych, mało znaczących zabytków z terenu niemal
całej Europy, mijałoby się z celem; dla ilustracji
podamy tylko kilka przykładów. Z żebrami jarzmo-
wymi występuje to rozwiązanie: w najstarszym tego
rodzaju czeskim obiekcie w kapitularzu w Sazavie
około r. 1340343 oraz w austriackim kościele Francisz-
kanów i w kaplicy Św. Jana w Enns, gdzie budowę
rozpoczęto około r. 1340, a ukończono w r. 1380344,
na Pomorzu znane jest z dolnej kaplicy katedry
w Kwidzyniu z około połowy w. XIV345, w Mało-
polsce z dwunawowego kościoła w Szańcu
z r. 1499348. Do grupy tej należy jednofilarowy
korpus kościoła Św. Krzyża w Źitavie z około
r. 1400347, którego sklepienie, dzięki trójosiowej
kompozycji wschodniej (tęczowej) i zachodniej
ściany, stanowi antytetyczne zestawienie omawia-
nego układu. Schemat z Źitavy, tylko bez żeber
"TT TT TT
CA
/ r
-LI
81. Kaplica szpitalna w Ourscamps, rzut (według Viollet-le-
-Duca rys. R. Frazikowa).
jarzmowych, powtórzony zostanie około r. 1500
w Muchoborze Wielkim na Śląsku348.
Najstarszym z zachowanych egzemplarzy bez
żeber jarzmowych na terenie Czech jest sklepienie
jednofilarowego korpusu kościoła NPMarii na Trav-
nićku w Pradze, założonego około r. 1360349,
którego schemat kopiuje między innymi kościół
parafialny w Vetla (około r. 1370)350, a u nas lubelska
kaplica zamkowa (1395—1400351). Inne ważniejsze
czeskie obiekty tego typu to sklepienia kościołów
parafialnych: w Nemcicach (1385—1390)352, Velkej
Blanice (1385—1390)353, Loucim (około r. 1400)354.
W Niemczech takie rozwiązania pochodzą prze-
ważnie dopiero z w. XVI, choć nie są wykluczone
w stuleciu XV; np. kościoły: w Biersdorf (w. XVI)355,
Meckel (około 1500)356, Dahnen (w. XVI)357,
342 T. Goecke, P. Eichholz, W. Spass und F. Soger,
Die Kunstdenkmaler von Stadt und Dom Brandenburg (Die
Kunstdenkmaler der Provinz Brandenburg, Bd. II, Teil 3,
Berlin 1912, s. 225—268, tab. 43).
343 Menel, Ćeskd architektura..., s. 53.
344 Tamże, s. 55 i 58.
346 Clasen, Deutsche Gewolbe..., s. 35. Tenże, Die Burg-
bauten, s. 161.
346 Dmochowski, o.c, s. 126. — K. Kutrzebianka,
Powiat buski (Kat. Zab. Szt. w Polsce III, Woj. kieleckie,
z. 1, Warszawa 1957, s. 67).
347 Menel, Ćeskd architektura..., s. 138. — Według Gur-
lita {Zittau..., s. 91) budowa kościoła datowana jest na czas
około r. 1410.
348 K. i J. Pilchowie, Zabytki Dolnego Śląska, Wrocław-
Warszawa-Kraków 1962, s. 100 oraz ryc. 110 i 111.
349 Menel, Ćeskd architektura..., s. 86. — Obecne skle-
pienie jest rekonstrukcją XV-wieczną, przeprowadzoną na
starszych nasadach.
350 Tamże, s. 109.
351 Na podstawie własnych badań oraz dzięki uprzejmej
informacji mgra inż. H. Gawareckiego, który zwrócił mi uwagę
na nowe archiwalia podane w znajdującej się obecnie w druku
pracy prof. Myślińskiego o najstarszych przywilejach Lublina.
352 Menel, ćeskd architektura..., s. 129.
363 Tamże, s. 128.
354 Tamże, s. 137.
365 E. Wackenroder, Die Kunstdenkmaler des Kreises
Bitburg (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz... Bd. XII,
Abt. 1, Dusseldorf 1927, s. 38).
356 Tamże, s. 179.
367 E. Wackenroder, Die Kunstdenkmaler des Kreises
Priłm (Die Kunstdenkmaler der Rheinprovinz... Bd. XII, Abt.
2, Dusseldorf 1927, s. 54).
75