DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0084
idea adaptacji sklepienia ośmiobocznego kapitu-
larza angielskiego do wnętrza czworobocznego,
a krypta z Ham i kaplica zmarłych z Ourcamps jest
dowodnym znakiem, że Francuzi jedni z pierwszych,
sklepiąc krzyżowo-żebrowo wnętrze dwunawowe,
potrafili ominąć racjonalnie miejsce newralgiczne,
którym jest każdy otwór umieszczony na osi ściany
krótszej. Znamienny jest fakt, że nie rozwinęli
oni ustalonych przez siebie prototypów.
Dopiero w w. XIV, szczególnie w jego drugiej
połowie, trud ten podejmą architekci środkowo-
europejscy. Omawiając wkład budowniczych fran-
cuskich, warto zwrócić jeszcze uwagę na efemery-
czny, lecz wczesny trójpromień żeber w jednej
z półkolistych apsyd katedry w Senlis (po r. 1153),
na trójpodporowe przęsła z trójpromiennymi szwami
w paryskim kościele Saint-Martin-des-Champs, na
wczesne przęsła trójpodporowe z żebrem dwudziel-
nym w kopulasto sklepionych kościołach księstwa
Anjou, oraz m.in. na wschodnie przęsła sklepienne
kościołów w Mouliherne i w Saumur z końca
w. XII392.
Na Morawach około połowy w. XIII pojawia się,
przejęte z Francji, przęsło trójkątne-dwudzielne
oraz układ ośmiu podpór z pierwszą w Europie
środkowej kompozycją sklepień ze ściętymi na-
rożami, wykreśloną metodą ad quadratum. Różne
przesłanki wskazują, że forma ostatnia została za-
pożyczona od Arabów. Czesi dopiero około r. 1280
w Koufim i Vyssim Brodę adaptują do swych
potrzeb sklepienia ośmiobocznego kapitularza angiel-
skiego i obiektu, znanego z rysunku Villarda, oraz
„zygzakowy" układ sklepień dla krużganka w Zvi-
kov; w związku z tym nie ma potrzeby przeceniać ich
wkładu, a można powiedzieć z całą odpowiedzial-
nością, za zwolennikami metody cybernetyki, że
Czesi w swych zabytkach nie wnoszą zbyt wiele
nowych informacji. Ta sama uwaga tyczy też dorobku
architektów niemieckich. Poza dość niepewną co
do chronologii kompozycją przęseł trójkątnych w sys-
temie pseudowiązanym w nawach bocznych kościoła
cysterskiego w Heisterbach w Nadrenii oraz skle-
pieniem w krypcie katedry w Brandenburg, trudno
do większych sukcesów zaliczyć sklepienia lektoriów
z około r. 1250 w kościołach w Gelnhausen Schotten
i Seligenstadt czy sklepienie skarbca przy katedrze
w Wormacji.
392 Wskazuję na ostatnie jako na jedną z predyspozycji
dla sklepień na głównym ołtarzem w katedrze wawelskiej;
Prawie wszystkie zabytki, które powstały w w.
XII i XIII są układami jak najbardziej racjonalnymi,
choć już czasami wywołują efekty irracjonalne. Kon-
struktorzy dążą środkami logicznymi do wyzyskania
w sposób najkorzystniejszy każdej z podpór, których
rozmieszczenie jest dyktowane przesłankami techni-
cznymi i funkcjonalnymi. Jedyny wyjątek stanowią
sklepienia chóru św. Hugona w katedrze w Lincoln,
gdzie bardziej tłumaczyłyby się sklepienia krzyżowo-
-żebrowe lub gwiaździste (te ostatnie wówczas jesz-
cze nie znane), lecz tu poraź pierwszy przy rozwią-
zywaniu sklepień w grę weszły inne czynniki, du-
chowe, emocjonalne, w konsekwencji czego powstała
forma „dziwna", nieklasyczna. Ta sama uwaga
tyczy też układu podpór, a tym samym i sklepień
krużganku klasztornego Mont Saint-Michel i zamku
w Zvikov. W pewnym sensie można by ją odnieść
do rysunku Villarda de Honnecourt.
VIII. ZNACZENIE OŚRODKÓW NIEMIECKICH
W PIERWSZEJ POŁOWIE XIV STULECIA
W 1. połowie w. XIV sklepienia z przęsłami
trójkątnymi pojawiają się w Niemczech głównie
w trzech regionach artystycznych: w południowej
części Rzeszy, w klasztorach cysterskich w Beben-
hausen, Maulbronn i Eberbach; na północy w mie-
ście hanzeatyckim w Lubece; oraz w granicach
rosnącego w potęgę i rozszerzającego się terytorialnie
82. Regensburg, kaplica Auerów, rzut (według Madera
rys. R. Frazikowa).
J. T. Frazik, Tak zwane sklepienia piastowskie w katedrze
wawelskiej (Studia do dziejów Wawelu III, w druku).
78
larza angielskiego do wnętrza czworobocznego,
a krypta z Ham i kaplica zmarłych z Ourcamps jest
dowodnym znakiem, że Francuzi jedni z pierwszych,
sklepiąc krzyżowo-żebrowo wnętrze dwunawowe,
potrafili ominąć racjonalnie miejsce newralgiczne,
którym jest każdy otwór umieszczony na osi ściany
krótszej. Znamienny jest fakt, że nie rozwinęli
oni ustalonych przez siebie prototypów.
Dopiero w w. XIV, szczególnie w jego drugiej
połowie, trud ten podejmą architekci środkowo-
europejscy. Omawiając wkład budowniczych fran-
cuskich, warto zwrócić jeszcze uwagę na efemery-
czny, lecz wczesny trójpromień żeber w jednej
z półkolistych apsyd katedry w Senlis (po r. 1153),
na trójpodporowe przęsła z trójpromiennymi szwami
w paryskim kościele Saint-Martin-des-Champs, na
wczesne przęsła trójpodporowe z żebrem dwudziel-
nym w kopulasto sklepionych kościołach księstwa
Anjou, oraz m.in. na wschodnie przęsła sklepienne
kościołów w Mouliherne i w Saumur z końca
w. XII392.
Na Morawach około połowy w. XIII pojawia się,
przejęte z Francji, przęsło trójkątne-dwudzielne
oraz układ ośmiu podpór z pierwszą w Europie
środkowej kompozycją sklepień ze ściętymi na-
rożami, wykreśloną metodą ad quadratum. Różne
przesłanki wskazują, że forma ostatnia została za-
pożyczona od Arabów. Czesi dopiero około r. 1280
w Koufim i Vyssim Brodę adaptują do swych
potrzeb sklepienia ośmiobocznego kapitularza angiel-
skiego i obiektu, znanego z rysunku Villarda, oraz
„zygzakowy" układ sklepień dla krużganka w Zvi-
kov; w związku z tym nie ma potrzeby przeceniać ich
wkładu, a można powiedzieć z całą odpowiedzial-
nością, za zwolennikami metody cybernetyki, że
Czesi w swych zabytkach nie wnoszą zbyt wiele
nowych informacji. Ta sama uwaga tyczy też dorobku
architektów niemieckich. Poza dość niepewną co
do chronologii kompozycją przęseł trójkątnych w sys-
temie pseudowiązanym w nawach bocznych kościoła
cysterskiego w Heisterbach w Nadrenii oraz skle-
pieniem w krypcie katedry w Brandenburg, trudno
do większych sukcesów zaliczyć sklepienia lektoriów
z około r. 1250 w kościołach w Gelnhausen Schotten
i Seligenstadt czy sklepienie skarbca przy katedrze
w Wormacji.
392 Wskazuję na ostatnie jako na jedną z predyspozycji
dla sklepień na głównym ołtarzem w katedrze wawelskiej;
Prawie wszystkie zabytki, które powstały w w.
XII i XIII są układami jak najbardziej racjonalnymi,
choć już czasami wywołują efekty irracjonalne. Kon-
struktorzy dążą środkami logicznymi do wyzyskania
w sposób najkorzystniejszy każdej z podpór, których
rozmieszczenie jest dyktowane przesłankami techni-
cznymi i funkcjonalnymi. Jedyny wyjątek stanowią
sklepienia chóru św. Hugona w katedrze w Lincoln,
gdzie bardziej tłumaczyłyby się sklepienia krzyżowo-
-żebrowe lub gwiaździste (te ostatnie wówczas jesz-
cze nie znane), lecz tu poraź pierwszy przy rozwią-
zywaniu sklepień w grę weszły inne czynniki, du-
chowe, emocjonalne, w konsekwencji czego powstała
forma „dziwna", nieklasyczna. Ta sama uwaga
tyczy też układu podpór, a tym samym i sklepień
krużganku klasztornego Mont Saint-Michel i zamku
w Zvikov. W pewnym sensie można by ją odnieść
do rysunku Villarda de Honnecourt.
VIII. ZNACZENIE OŚRODKÓW NIEMIECKICH
W PIERWSZEJ POŁOWIE XIV STULECIA
W 1. połowie w. XIV sklepienia z przęsłami
trójkątnymi pojawiają się w Niemczech głównie
w trzech regionach artystycznych: w południowej
części Rzeszy, w klasztorach cysterskich w Beben-
hausen, Maulbronn i Eberbach; na północy w mie-
ście hanzeatyckim w Lubece; oraz w granicach
rosnącego w potęgę i rozszerzającego się terytorialnie
82. Regensburg, kaplica Auerów, rzut (według Madera
rys. R. Frazikowa).
J. T. Frazik, Tak zwane sklepienia piastowskie w katedrze
wawelskiej (Studia do dziejów Wawelu III, w druku).
78