DOI article:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0089
tyczne związki między refektarzem a kapitularzem
i ukończoną przed r. 1344 kaplicą409. Datę drugą wy-
sunął już Steinbrecht, a podał Schmid, dopatrując się
w zworniku wyobrażającym Ucieczkę do Egiptu,
herbu landmeistra Prus. Ponieważ w latach 1318—
1324 landmeister Prus Friedrich von Wildenburg
zastępował w państwie wielkiego mistrza, wobec tego
jemu przypisano budowę wielkiego refektarza410.
Pozornie wyglądałoby, że ów argument powinien
przesądzić całkowicie o czasie powstania wielkiego
refektarza i jego sklepień, jednakowoż rzecz się ma
nieco odmiennie. Scena wyrzeźbiona na okrągłej
tarczy, mocno rozbudowana, jest bardziej zbliżona
do wyobrażenia jednego z elementów cyklu maryjno-
-chrystologicznego niż heraldycznego. Tarcza jest
podwieszona na haku do konstrukcyjnego zwornika
złożonego z cegieł w ten sposób, jak to ma często
miejsce w architekturze Pomorza i stanowi jedyny
zachowany tego rodzaju egzemplarz, na możliwe
czterdzieści cztery zworniki. Należy przypuszczać,
że tarcza albo została przyniesiona tu później, co
jest możliwe ze względu na inny poziom artystyczny,
niż rzeźby głowic i wsporników, albo była elementem
większego cyklu, który zaginął. Jeśli tarcza była ele-
mentem cyklu maryjnego, argument Steinbrechta
90. Lubeka, Briefkapelle, rzut (według Schródera rys. R. Fra-
zikowa).
91. Malbork, zamek, wielki refektarz, rzut (rys. R. Frazikowa).
i Schmida nie jest istotny, a gdybyśmy założyli, że
była elementem zespołu heraldycznego, to herb land-
meistra Prus nie musiałby się odnosić koniecznie do
Friedricha von Wildenburg, bo nie był to herb
rodowy, lecz urzędowy. W końcu argument najsil-
niejszy; identyczna scena istnieje na zworniku z 3.
ćwierci XIV stulecia w zamku w Tapiau411. Stano-
wisko Clasena, że datowanie sklepienia należy prze-
sunąć z około r. 1330 na okres wcześniejszy, ze
względu na starsze pochodzenie kapitularza, jest
też zupełnie gołosłowne wobec bezpodstawnego dato-
wania czasu powstania kapitularza na r. około 1300.
Niewątpliwie bardziej prawdopodobne jest pierwotne
datowanie Clasena na r. 1330, tym bardziej, że szereg
detali wiąże się z przebudową kaplicy; nawet będzie
słuszne przesunąć czas powstania wielkiego refek-
tarza głębiej, na 2. ćwierć w. XIV, ponieważ gwiaź-
dziste przęsła refektarza, inspirowane niewątpliwie
przez architekturę angielską, znajdują swe analogie
w Wells, gdzie zaczęto je wznosić dopiero po r.
1329412.
Drugą budowlą krzyżacką, w której zachowały
się podzielone na przęsła trójkątne sklepienia z 1.
połowy w. XIV, jest zamek w Kwidzyniu, wznie-
siony w latach 1320—1340, a poważnie zniszczony
na przełomie XVIII i XIX stulecia413. Oryginalne
sklepienia istnieją tylko w piwnicach. Jedna ze
409 Clasen, Deutsche Gewólbe..., podpis pod fot. 119.
410 Steinbrecht, Preussen zur Zeit..., strona wstępna. —
Schmid, o.c, s. 51. — Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 42
oraz przypis 27 na s. 104. Datę tę przyjmuje też Guerąuin,
Zamek w Malborku..., s. 18.
411 Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 104, przypis 27.
412 Oprócz gwiaździstych trójpodporowych przęseł z Mal-
borka i z Wells, jeden egzemplarz tego przęsła, z żebrami
grzbietowymi, występuje w obejściu chóru kościoła Saint-
Jean-au-Marche z w. XV/XVI (Congres archeologiąue 1902
i Lasteyrie, Uarchitecture ...gothiąue I, s. 193) oraz w układzie
pseudo wiązanym w pd. kaplicy kościoła paraf, w Goleniowie
w w. XV (H. Lutsch, Mittelalterliche Backsteinbauten Mittel-
pommerns von der Peene bis zur Rega, Berlin 1890, s. 27).
Ostatni zabytek był szereg razy przebudowywany (H. Lemcke,
Die Kreise Satzig, Neugard und Regenwdlde, Die Bau- und
Kunstdenkmaler der Provinz Pommern II/3, Stettin 1912,
s. 195), a w czasie ostatniej wojny uległ zniszczeniu; bliższe jego
datowanie jest niemożliwe.
413 Clasen, Die Burgbauten..., s. 161 i 164. — W starszej
literaturze jest podana data 1300—1347 (Heise, o.c. III,
Danzig 1898—1909, s. 54).
83
i ukończoną przed r. 1344 kaplicą409. Datę drugą wy-
sunął już Steinbrecht, a podał Schmid, dopatrując się
w zworniku wyobrażającym Ucieczkę do Egiptu,
herbu landmeistra Prus. Ponieważ w latach 1318—
1324 landmeister Prus Friedrich von Wildenburg
zastępował w państwie wielkiego mistrza, wobec tego
jemu przypisano budowę wielkiego refektarza410.
Pozornie wyglądałoby, że ów argument powinien
przesądzić całkowicie o czasie powstania wielkiego
refektarza i jego sklepień, jednakowoż rzecz się ma
nieco odmiennie. Scena wyrzeźbiona na okrągłej
tarczy, mocno rozbudowana, jest bardziej zbliżona
do wyobrażenia jednego z elementów cyklu maryjno-
-chrystologicznego niż heraldycznego. Tarcza jest
podwieszona na haku do konstrukcyjnego zwornika
złożonego z cegieł w ten sposób, jak to ma często
miejsce w architekturze Pomorza i stanowi jedyny
zachowany tego rodzaju egzemplarz, na możliwe
czterdzieści cztery zworniki. Należy przypuszczać,
że tarcza albo została przyniesiona tu później, co
jest możliwe ze względu na inny poziom artystyczny,
niż rzeźby głowic i wsporników, albo była elementem
większego cyklu, który zaginął. Jeśli tarcza była ele-
mentem cyklu maryjnego, argument Steinbrechta
90. Lubeka, Briefkapelle, rzut (według Schródera rys. R. Fra-
zikowa).
91. Malbork, zamek, wielki refektarz, rzut (rys. R. Frazikowa).
i Schmida nie jest istotny, a gdybyśmy założyli, że
była elementem zespołu heraldycznego, to herb land-
meistra Prus nie musiałby się odnosić koniecznie do
Friedricha von Wildenburg, bo nie był to herb
rodowy, lecz urzędowy. W końcu argument najsil-
niejszy; identyczna scena istnieje na zworniku z 3.
ćwierci XIV stulecia w zamku w Tapiau411. Stano-
wisko Clasena, że datowanie sklepienia należy prze-
sunąć z około r. 1330 na okres wcześniejszy, ze
względu na starsze pochodzenie kapitularza, jest
też zupełnie gołosłowne wobec bezpodstawnego dato-
wania czasu powstania kapitularza na r. około 1300.
Niewątpliwie bardziej prawdopodobne jest pierwotne
datowanie Clasena na r. 1330, tym bardziej, że szereg
detali wiąże się z przebudową kaplicy; nawet będzie
słuszne przesunąć czas powstania wielkiego refek-
tarza głębiej, na 2. ćwierć w. XIV, ponieważ gwiaź-
dziste przęsła refektarza, inspirowane niewątpliwie
przez architekturę angielską, znajdują swe analogie
w Wells, gdzie zaczęto je wznosić dopiero po r.
1329412.
Drugą budowlą krzyżacką, w której zachowały
się podzielone na przęsła trójkątne sklepienia z 1.
połowy w. XIV, jest zamek w Kwidzyniu, wznie-
siony w latach 1320—1340, a poważnie zniszczony
na przełomie XVIII i XIX stulecia413. Oryginalne
sklepienia istnieją tylko w piwnicach. Jedna ze
409 Clasen, Deutsche Gewólbe..., podpis pod fot. 119.
410 Steinbrecht, Preussen zur Zeit..., strona wstępna. —
Schmid, o.c, s. 51. — Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 42
oraz przypis 27 na s. 104. Datę tę przyjmuje też Guerąuin,
Zamek w Malborku..., s. 18.
411 Clasen, Deutsche Gewólbe..., s. 104, przypis 27.
412 Oprócz gwiaździstych trójpodporowych przęseł z Mal-
borka i z Wells, jeden egzemplarz tego przęsła, z żebrami
grzbietowymi, występuje w obejściu chóru kościoła Saint-
Jean-au-Marche z w. XV/XVI (Congres archeologiąue 1902
i Lasteyrie, Uarchitecture ...gothiąue I, s. 193) oraz w układzie
pseudo wiązanym w pd. kaplicy kościoła paraf, w Goleniowie
w w. XV (H. Lutsch, Mittelalterliche Backsteinbauten Mittel-
pommerns von der Peene bis zur Rega, Berlin 1890, s. 27).
Ostatni zabytek był szereg razy przebudowywany (H. Lemcke,
Die Kreise Satzig, Neugard und Regenwdlde, Die Bau- und
Kunstdenkmaler der Provinz Pommern II/3, Stettin 1912,
s. 195), a w czasie ostatniej wojny uległ zniszczeniu; bliższe jego
datowanie jest niemożliwe.
413 Clasen, Die Burgbauten..., s. 161 i 164. — W starszej
literaturze jest podana data 1300—1347 (Heise, o.c. III,
Danzig 1898—1909, s. 54).
83