DOI Artikel:
Frazik, Józef Tomasz: Zagadnienie sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20353#0090
92. Kwidzyn, zamek, sklepienie piwnicy w skrzydle pn.,
rzut (rys. R. Frazikowa).
znajdujących się tam lokalności posiada rzut pro-
stokąta; dwa kwadratowe filary ustawione w nim na
osi nie korespondujące z nasadami zewnętrznymi,
z których cztery umieszczone są w narożach dwu-
nawowego wnętrza, a dwie pośrodku obu ścian
dłuższych. W związku z takim układem podpór całe
sklepienie zostało podzielone na osiem trójkątnych
przęseł trójdzielnych, rozpiętych na grubych, pro-
stokątnych gurtach (ryc. 92). Architektura krzyżacka
nie zna drugiego identycznego rozwiązania. Naj-
bliższe są mu sklepienia trzech małopolskich kościo-
łów parafialnych z 2. połowy w. XIV: w Niepołomi-
cach (ryc. 93), Szydłowie (ryc. 6) i Stopnicy, gdzie
wyzyskano też możliwość założenia jeszcze pary
wsporników bezpośrednio przy tęczy i uczyniono to
samo dla symetrii przy ścianie zachodniej. Te cztery
dodatkowe podpory zdeterminowały powstanie za-
miast ośmiu, dwunastu przęseł, z których cztery
narożne o rzutach trójkątów prostokątnych z jednym
kątem niezmiernie ostrym zostały rozwiązane jako
93. Niepołomice, kościół parafialny, rzut (według Sinko-
-Popielowej rys. R. Frazikowa).
414 Clasen (Deutsche Gewolbe..., s. 35) podaje datę 1344—
ok. 1355. Tenże w Burgbauten ogranicza czas budowy latami
1345—1380. — Heise (cc. III, s. 73—75) określa, że prezbi-
terium powstało po r. 1310—1330, a w r. 1343 powzięto plan
budowy krypty, natomiast według Schmida (cc, s. 39)
krypta została zaczęta wkrótce po r. 1322 przez biskupa Ru-
dolfa.
dwudzielne. Układy szkarp zewnętrznych, podobne
zarówno do małopolskich, jak i do wymienionych
z Kwidzynia spotykamy w wielu kościołach Mało-
polski (Raciborowice, Potok Wielki), Czech, b. Prus
Wschodnich, jednak wnętrza te posiadają stropy
i nic nie świadczy o tym, by miały być lub by były
kiedykolwiek sklepione. W świetle istniejących do-
wodów wiele wskazuje na to, że koncepcja sklepienia
kościołów w Niepołomicach, Szydłowie i Stopnicy
była inspirowana przez zabytek kwidzyński bądź
też mu pokrewny, a dziś nie istniejący.
Obok zamku w r. 1344 rozpoczęto w Kwidzyniu
budowę katedry414. Najstarszą częścią jest prezbi-
terium z dwunawową kryptą, w której trójbocznym
zakończeniu ze względów konstrukcyjnych zastoso-
wano trzy przęsła trój kątne-trój dzielne, podobnie
jak w krypcie katedry w Erfurcie (1349—1353)415,
oraz przęsło trójkątne w przejściu do korpusu (ryc.
26). W samym korpusie w nawach bocznych zostały
wzniesione sklepienia trójdzielne na pseudo wiąza-
nym układzie podpór (ryc. 94). Trudno rozstrzygnąć,
czy powstały one wraz z projektem w r. 1344, czy
pod koniec budowy. Ze względu na swe usytuowanie
bardziej są zbliżone do zabytków wrocławskich, niż
do analogicznych układów w refektarzu i kapitu-
larzu malborskim.
Należy się spodziewać, że oprócz wymienionych
obiektów na terenie państwa krzyżackiego mogły
istnieć w 1. połowie w. XIV i inne nas interesujące.
Niejasny jest też czas powstania sklepień w półno-
cno-wschodniej części średniego zamku malbor-
skiego oraz z zasypanych piwnic zamku biskupiego
w Prabutach, przy którym były prowadzone roboty
w latach 1342—1343 (ryc. 95)416. Wspomnieć można
też jeszcze raz kryptę kościoła w Dzierzgoniu z 1.
połowy w. XIV (ryc. 20)417 oraz trójdzielne narożniki
kaplicy w Lidzbarku (ok. 1300; ryc. 62)418.
Z przeglądu materiału przeprowadzonego w roz-
dziale ósmym nasuwają się oczywiste wnioski;
w ośrodkach niemieckich w 1. połowie XIV stulecia
po raz pierwszy zrealizowano we wnętrzach dwu-
nawowych, halowych sklepienia złożone z samych
415 Clasen, Deutsche Gewolbe..., s. 59.
416 Heise, cc III, s. 174—176.
417 Tamże, s. 259—265 oraz Schmid, cc, s. 39.
418 Clasen, Deutsche Gewolbe..., s. 36. — C. Steinbrecht
(Schloss Lochstedt und setne Malereien, Berlin 1910) datuje
kaplicę na r. 1280. W czasie druku mojej pracy J. Frycz
odkrył interesujące nas sklepienie w zamku toruńskim. Datuje
je na przełom w. XIII/XIV.
84
rzut (rys. R. Frazikowa).
znajdujących się tam lokalności posiada rzut pro-
stokąta; dwa kwadratowe filary ustawione w nim na
osi nie korespondujące z nasadami zewnętrznymi,
z których cztery umieszczone są w narożach dwu-
nawowego wnętrza, a dwie pośrodku obu ścian
dłuższych. W związku z takim układem podpór całe
sklepienie zostało podzielone na osiem trójkątnych
przęseł trójdzielnych, rozpiętych na grubych, pro-
stokątnych gurtach (ryc. 92). Architektura krzyżacka
nie zna drugiego identycznego rozwiązania. Naj-
bliższe są mu sklepienia trzech małopolskich kościo-
łów parafialnych z 2. połowy w. XIV: w Niepołomi-
cach (ryc. 93), Szydłowie (ryc. 6) i Stopnicy, gdzie
wyzyskano też możliwość założenia jeszcze pary
wsporników bezpośrednio przy tęczy i uczyniono to
samo dla symetrii przy ścianie zachodniej. Te cztery
dodatkowe podpory zdeterminowały powstanie za-
miast ośmiu, dwunastu przęseł, z których cztery
narożne o rzutach trójkątów prostokątnych z jednym
kątem niezmiernie ostrym zostały rozwiązane jako
93. Niepołomice, kościół parafialny, rzut (według Sinko-
-Popielowej rys. R. Frazikowa).
414 Clasen (Deutsche Gewolbe..., s. 35) podaje datę 1344—
ok. 1355. Tenże w Burgbauten ogranicza czas budowy latami
1345—1380. — Heise (cc. III, s. 73—75) określa, że prezbi-
terium powstało po r. 1310—1330, a w r. 1343 powzięto plan
budowy krypty, natomiast według Schmida (cc, s. 39)
krypta została zaczęta wkrótce po r. 1322 przez biskupa Ru-
dolfa.
dwudzielne. Układy szkarp zewnętrznych, podobne
zarówno do małopolskich, jak i do wymienionych
z Kwidzynia spotykamy w wielu kościołach Mało-
polski (Raciborowice, Potok Wielki), Czech, b. Prus
Wschodnich, jednak wnętrza te posiadają stropy
i nic nie świadczy o tym, by miały być lub by były
kiedykolwiek sklepione. W świetle istniejących do-
wodów wiele wskazuje na to, że koncepcja sklepienia
kościołów w Niepołomicach, Szydłowie i Stopnicy
była inspirowana przez zabytek kwidzyński bądź
też mu pokrewny, a dziś nie istniejący.
Obok zamku w r. 1344 rozpoczęto w Kwidzyniu
budowę katedry414. Najstarszą częścią jest prezbi-
terium z dwunawową kryptą, w której trójbocznym
zakończeniu ze względów konstrukcyjnych zastoso-
wano trzy przęsła trój kątne-trój dzielne, podobnie
jak w krypcie katedry w Erfurcie (1349—1353)415,
oraz przęsło trójkątne w przejściu do korpusu (ryc.
26). W samym korpusie w nawach bocznych zostały
wzniesione sklepienia trójdzielne na pseudo wiąza-
nym układzie podpór (ryc. 94). Trudno rozstrzygnąć,
czy powstały one wraz z projektem w r. 1344, czy
pod koniec budowy. Ze względu na swe usytuowanie
bardziej są zbliżone do zabytków wrocławskich, niż
do analogicznych układów w refektarzu i kapitu-
larzu malborskim.
Należy się spodziewać, że oprócz wymienionych
obiektów na terenie państwa krzyżackiego mogły
istnieć w 1. połowie w. XIV i inne nas interesujące.
Niejasny jest też czas powstania sklepień w półno-
cno-wschodniej części średniego zamku malbor-
skiego oraz z zasypanych piwnic zamku biskupiego
w Prabutach, przy którym były prowadzone roboty
w latach 1342—1343 (ryc. 95)416. Wspomnieć można
też jeszcze raz kryptę kościoła w Dzierzgoniu z 1.
połowy w. XIV (ryc. 20)417 oraz trójdzielne narożniki
kaplicy w Lidzbarku (ok. 1300; ryc. 62)418.
Z przeglądu materiału przeprowadzonego w roz-
dziale ósmym nasuwają się oczywiste wnioski;
w ośrodkach niemieckich w 1. połowie XIV stulecia
po raz pierwszy zrealizowano we wnętrzach dwu-
nawowych, halowych sklepienia złożone z samych
415 Clasen, Deutsche Gewolbe..., s. 59.
416 Heise, cc III, s. 174—176.
417 Tamże, s. 259—265 oraz Schmid, cc, s. 39.
418 Clasen, Deutsche Gewolbe..., s. 36. — C. Steinbrecht
(Schloss Lochstedt und setne Malereien, Berlin 1910) datuje
kaplicę na r. 1280. W czasie druku mojej pracy J. Frycz
odkrył interesujące nas sklepienie w zamku toruńskim. Datuje
je na przełom w. XIII/XIV.
84