DOI Artikel:
Franckowiak, Franciszek: Krakowski ołtarz Dominikanów, jego treści i wygląd
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0063
cych, często wcześniejszych przykładów, tj. z in-
nych dzieł malarstwa, które kształtowało ikono-
graficzne schematy, z zasady obowiązujące po-
wszechnie; z uwagi jednak na szczupłość miejsca
pominięta zostanie tradycja ikonograficzna po-
szczególnych tematów.
Do dzisiaj zachowało się jedenaście obustron-
nie malowanych kwater. Wszystkie są własnością
klasztoru Dominikanów w Krakowie. Pięć znaj-
duje się w skarbcu klasztornym (1. Ostatnia Wie-
czerza, Zwiastowanie; 2. Pojmanie, Boże Narodze-
nie; 3. Chrystus przed Piłatem, Ofiarowanie w
świątyni; 4. Biczowanie, Hołd Trzech Króli;
5. Zmartwychwstanie, Pogrzeb Matki Boskiej),
sześć kwater eksponuje Muzeum Narodowe w
Krakowie (1. Chrystus na Górze Oliwnej, Obrze-
zanie; 2. Cierniem koronowanie, Sw. Rodzina w
Egipcie; 3. Ecce Homo, Ucieczka do Egiptu; 4. Nie-
sienie krzyża, Zesłanie Ducha Św.; 5. Opłakiwa-
nie, Rzeź niewiniątek; 6. Złożenie do grobu, Ko-
ronacja Matki Boskiej), gdzie zostały złożone w
charakterze depozytu przez dominikanów 27 sty-
cznia 1909 r. 3 4
1. CYKL MARYJNY
Zwiastowanie
Zwiastowanie ukazuje Marię zgodnie z popu-
larnym w XV w. schematem, tj. w czasie modli-
twy, z książką w ręce (ryc. 1). Całość przedsta-
wionej architektury jak i poszczególne jej ele-
menty nie mają znaczenia tylko dekoracyjnego,
chociaż funkcję tę również pełnią — wnętrze kryje
w sobie wiele alegorii natury teologicznej i filozo-
ficznej, zawiera symbole oczywiste i zrozumiałe
w epoce średniowiecza, nie zawsze dzisiaj jasne.
Zrozumienie ich wymowy wymaga często odwo-
ływania się do średniowiecznych źródeł literac-
kich, w których świetle związek tematu i jego
scenerii staje się historycznym faktem artystycz-
nym.
Przestrzeń architektoniczna, w której rozgry-
wa się scena Zwiastowania, może być interpreto-
wana dwojako: jako przeobrażona w sanktuarium
izba w domu rodzinnym Marii albo też jako wnę-
trze świątyni. Uzasadnieniem możliwości pierw-
szej mógłby być tekst apokryficznej Protoewan-
3 Za awers uważa się w tej rozprawie kwatery wi-
doczne po otwarciu ołtarza, za rewers — widoczne po
jego zamknięciu.
4 Informacja na podstawie karty katalogowej Mu-
zeum Narodowego w Krakowie.
5 Protoew. Jak., VI, ostatni werset cap. X i cap. XI.
2. Figurka Sybilli, fragment obrazu z ryc. 1 (fot. J. Rubiś)
gelii Jakuba: ,,i ustanowiła [Anna] sanktuarium
w pokoju Dziecka [Marii]” 5. Jednakże brak rea-
liów, jakie powinny znajdować się w pokoju Ma-
rii, np. kołowrotka, a nade wszystko syntetyczne
potraktowanie architektury — jej monumenta-
lizm i powaga — zdają się przemawiać na rzecz
interpretacji drugiej. Twórcy Zwiastowania nie
chodziło o przedstawienie konkretnej świątyni,
lecz świątyni symbolicznej. Owocne dla uzasad-
nienia tej interpretacji są Rozważania św. Ambro-
żego Mediolańskiego przyrównującego Marię do
Kościoła („Maria typus est ecclesiae”)6, co dla
sceny Zwiastowania ma znaczenie decydujące, ja-
ko że przedstawia ona moment poczęcia Chrystu-
sa. W świetle formuły św. Ambrożego Jezus zstę-
Zob. też M. E. Gossmann, Die Verkiindigung an
Maria im dogmatischen Merstdndnis des Mittelalters,
Miinchen 1957, s. 223.
G Ambrosius, Expositiones in Lucam, II, 7; zob.
też J. Huhn [w:] Lexikon der Marienkunde, z. 1, 1957,
szp. 178—185.
55
nych dzieł malarstwa, które kształtowało ikono-
graficzne schematy, z zasady obowiązujące po-
wszechnie; z uwagi jednak na szczupłość miejsca
pominięta zostanie tradycja ikonograficzna po-
szczególnych tematów.
Do dzisiaj zachowało się jedenaście obustron-
nie malowanych kwater. Wszystkie są własnością
klasztoru Dominikanów w Krakowie. Pięć znaj-
duje się w skarbcu klasztornym (1. Ostatnia Wie-
czerza, Zwiastowanie; 2. Pojmanie, Boże Narodze-
nie; 3. Chrystus przed Piłatem, Ofiarowanie w
świątyni; 4. Biczowanie, Hołd Trzech Króli;
5. Zmartwychwstanie, Pogrzeb Matki Boskiej),
sześć kwater eksponuje Muzeum Narodowe w
Krakowie (1. Chrystus na Górze Oliwnej, Obrze-
zanie; 2. Cierniem koronowanie, Sw. Rodzina w
Egipcie; 3. Ecce Homo, Ucieczka do Egiptu; 4. Nie-
sienie krzyża, Zesłanie Ducha Św.; 5. Opłakiwa-
nie, Rzeź niewiniątek; 6. Złożenie do grobu, Ko-
ronacja Matki Boskiej), gdzie zostały złożone w
charakterze depozytu przez dominikanów 27 sty-
cznia 1909 r. 3 4
1. CYKL MARYJNY
Zwiastowanie
Zwiastowanie ukazuje Marię zgodnie z popu-
larnym w XV w. schematem, tj. w czasie modli-
twy, z książką w ręce (ryc. 1). Całość przedsta-
wionej architektury jak i poszczególne jej ele-
menty nie mają znaczenia tylko dekoracyjnego,
chociaż funkcję tę również pełnią — wnętrze kryje
w sobie wiele alegorii natury teologicznej i filozo-
ficznej, zawiera symbole oczywiste i zrozumiałe
w epoce średniowiecza, nie zawsze dzisiaj jasne.
Zrozumienie ich wymowy wymaga często odwo-
ływania się do średniowiecznych źródeł literac-
kich, w których świetle związek tematu i jego
scenerii staje się historycznym faktem artystycz-
nym.
Przestrzeń architektoniczna, w której rozgry-
wa się scena Zwiastowania, może być interpreto-
wana dwojako: jako przeobrażona w sanktuarium
izba w domu rodzinnym Marii albo też jako wnę-
trze świątyni. Uzasadnieniem możliwości pierw-
szej mógłby być tekst apokryficznej Protoewan-
3 Za awers uważa się w tej rozprawie kwatery wi-
doczne po otwarciu ołtarza, za rewers — widoczne po
jego zamknięciu.
4 Informacja na podstawie karty katalogowej Mu-
zeum Narodowego w Krakowie.
5 Protoew. Jak., VI, ostatni werset cap. X i cap. XI.
2. Figurka Sybilli, fragment obrazu z ryc. 1 (fot. J. Rubiś)
gelii Jakuba: ,,i ustanowiła [Anna] sanktuarium
w pokoju Dziecka [Marii]” 5. Jednakże brak rea-
liów, jakie powinny znajdować się w pokoju Ma-
rii, np. kołowrotka, a nade wszystko syntetyczne
potraktowanie architektury — jej monumenta-
lizm i powaga — zdają się przemawiać na rzecz
interpretacji drugiej. Twórcy Zwiastowania nie
chodziło o przedstawienie konkretnej świątyni,
lecz świątyni symbolicznej. Owocne dla uzasad-
nienia tej interpretacji są Rozważania św. Ambro-
żego Mediolańskiego przyrównującego Marię do
Kościoła („Maria typus est ecclesiae”)6, co dla
sceny Zwiastowania ma znaczenie decydujące, ja-
ko że przedstawia ona moment poczęcia Chrystu-
sa. W świetle formuły św. Ambrożego Jezus zstę-
Zob. też M. E. Gossmann, Die Verkiindigung an
Maria im dogmatischen Merstdndnis des Mittelalters,
Miinchen 1957, s. 223.
G Ambrosius, Expositiones in Lucam, II, 7; zob.
też J. Huhn [w:] Lexikon der Marienkunde, z. 1, 1957,
szp. 178—185.
55