DOI article:
Gębarowicz, Mieczysław: Wawrzyniec-Laurenty Krzczonowicz, nieznany sztycharz drugiej połowy XVII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0116
23. Leon Tarasewicz (?) Wjazd Piotra Wielkiego do
Kizikermen [w:] P. Terlecki, Sława heroicznych dziel
[...] Szeremiety, 1695
nej tarczy we wzmiankowanym już wyżej druku wi-
leńskim z r. 1671, pt. Skarbnica niebieska. Ponieważ z
drukiem tym wiąże się w jakiś sposób pierwsze sygno-
wane dzieło Leona Tarasewicza, a mianowicie rycina
cudownego obrazu Matki Boskiej z kościoła Św. Mi-
chała w Wilnie, przyjąć można, że cały wystrój pa-
negiryku dla Mazepy wykonała ta sama rąka. Może
pewnym argumentem na rzecz pierwotnego przeznacze-
nia sztychu portretowego, jak i następnego w Sława
[...] Szeremiety dla panegiryku dla Mazepy, są związki
L. Tarasewicza z autorem panegiryku, Filipem Orlikiem.
Dla niego wykonał L. Tarasewicz konkluzję, względ-
nie frontispis panegiryku Cerkiew triumphalna Mąd-
rości Bożskiej oraz rycinę portretową w panegiryku
dla Jana Midowskiego, siostrzeńca Mazepy, Hippome-
nes Sarmacki (Kijów 1698). Co się tyczy drugiej ryciny
w panegiryku Sława [...] Szeremiety, a mianowicie
Wjazd triumfalny Piotra Wielkiego do Kizikermen
przypisywanej przez Rowińskiego Tarasewiczowi, Seli-
szew podnosi, że łacińska legenda w czterech wypad-
kach została uzupełniona napisami cyrylicą. To z kolei
ośmiela piszącego do kolejnego pytania, czy oba te
dzieła Tarasewicza nie były pierwotnie przeznaczone
dla wspomnianego panegiryku Orlika, a następnie —
wskutek jakichś nieporozumień — wycofane i przeka-
zane do Czernihowa, gdzie druga z nich została pod-
dana podobnemu retuszowi. W takim razie w jeźdźcu
z buławą towarzyszącym rydwanowi cara należałoby
życiowej Mazepy i jako takie przypominają fron-
tispis Krzczonowicza w panegiryku Area triplex,
gdzie artysta rozmieścił na łanie zboża oznaki
godności posiadane przez Bonawenturę Madaliń-
skiego, adresata panegiryku (ryc. 10).
Druga rycina w utworze Terleckiego, Sława
[...] Szeremiety, anonimowa wprawdzie, ale przy-
pisywana Tarasewiczowi, przedstawia uroczysty
wjazd Piotra Wielkiego do zdobytej przez Sze-
remetiewa twierdzy Kizikermen na rydwanie
ciągnionym przez lwy (ryc. 23). Motyw podobny,
a mianowicie rzymski rydwan triumfalny, wy-
stępuje u Krzczonowicza dwukrotnie: w sztychu
Tryumf chrześcijaństwa (ryc. 11) i na jednej z
winiet w Redivivus Phoenix (ryc. 16). Natomiast
w sposobie przedstawienia kolumn wojska w dal-
szych planach przypomina bitwę chocimską
Krzczonowicza, gdzie posuwające się oddziały z
kopiami potraktowane zostały identycznie. Taka
zbieżność rozwiązania odnośnego motywu nie
wydaje się dziełem przypadku.
Tak samo genetycznego zawiązku pomysłu
można się dopatrywać w innym niewątpliwym,
gdyż sygnowanym przezeń pełnym nazwiskiem,
dziele Tarasewicza (ryc. 24). Jest to albo samo-
dzielna konkluzja, albo frontispis nieznanego
zresztą panegiryku F. Orlika na cześć Barłaama
Jasińskiego, od r. 1690 metropolity kijowskiego,
pt. Cerkiew triumfalna Mądrości Bożskiej trium-
widzieć nie Szeremetiewa, ale Mazepę, mimo iż ten w
tekście Terleckiego został wbrew prawdzie historycz-
nej zupełnie pominięty. Przemawiałaby za tym oko-
liczność, że obie wzmiankowane ryciny występują za-
równo w egzemplarzu tego panegiryku w bibliotece
uniwersytetu w Kazaniu, jak i w drugim, który znaj-
dował się w posiadaniu rodziny Szeremetiewów, a
który zdaje się odpowiadać uwzględnionemu przez
Kamieniewą (Czernigowskaja tipografija..., s. 272,
nr 22) egzemplarzowi biblioteki im. W. Lenina w Mo-
skwie, a więc nie były przypadkowym wtrętem. Nie
wolno przy tym zapominać, że Tarasewicz wykonał
frontispis innego dzieła tegoż Orlika, a mianowicie pa-
negiryku dla B. Jasińskiego. W odniesieniu do dwóch
pozostałych rycin alegorycznych w tym druku, a mia-
nowicie Radość wód Dniepru i Kucie miecza Szereme-
tiewa, które były od samego początku przewidziane,
gdyż znajdują pełne pokrycie w samym tekście Ter-
leckiego, zauważyć należy, że stylistycznie odbiegają
one od obu omówionych już wyżej innych dzieł Tara-
sewicza — przypisać je należy raczej Szczyrskiemu. Z
tych względów pominął je Rowiński, natomiast P o-
p o w (Materijały do słownyka..., s. 104) upomniał się
o nie dla Tarasewicza. Pogląd ten przyjęła cała now-
sza literatura (Siczyns'kij, Zapasko, Stepowyk). Z po-
glądem tym trudno się zgodzić. Nie tylko ze względów
stylistycznych, ale i z uwagi na pewne sprzeczności
w programie tematycznym materiału ilustracyjnego.
110
Kizikermen [w:] P. Terlecki, Sława heroicznych dziel
[...] Szeremiety, 1695
nej tarczy we wzmiankowanym już wyżej druku wi-
leńskim z r. 1671, pt. Skarbnica niebieska. Ponieważ z
drukiem tym wiąże się w jakiś sposób pierwsze sygno-
wane dzieło Leona Tarasewicza, a mianowicie rycina
cudownego obrazu Matki Boskiej z kościoła Św. Mi-
chała w Wilnie, przyjąć można, że cały wystrój pa-
negiryku dla Mazepy wykonała ta sama rąka. Może
pewnym argumentem na rzecz pierwotnego przeznacze-
nia sztychu portretowego, jak i następnego w Sława
[...] Szeremiety dla panegiryku dla Mazepy, są związki
L. Tarasewicza z autorem panegiryku, Filipem Orlikiem.
Dla niego wykonał L. Tarasewicz konkluzję, względ-
nie frontispis panegiryku Cerkiew triumphalna Mąd-
rości Bożskiej oraz rycinę portretową w panegiryku
dla Jana Midowskiego, siostrzeńca Mazepy, Hippome-
nes Sarmacki (Kijów 1698). Co się tyczy drugiej ryciny
w panegiryku Sława [...] Szeremiety, a mianowicie
Wjazd triumfalny Piotra Wielkiego do Kizikermen
przypisywanej przez Rowińskiego Tarasewiczowi, Seli-
szew podnosi, że łacińska legenda w czterech wypad-
kach została uzupełniona napisami cyrylicą. To z kolei
ośmiela piszącego do kolejnego pytania, czy oba te
dzieła Tarasewicza nie były pierwotnie przeznaczone
dla wspomnianego panegiryku Orlika, a następnie —
wskutek jakichś nieporozumień — wycofane i przeka-
zane do Czernihowa, gdzie druga z nich została pod-
dana podobnemu retuszowi. W takim razie w jeźdźcu
z buławą towarzyszącym rydwanowi cara należałoby
życiowej Mazepy i jako takie przypominają fron-
tispis Krzczonowicza w panegiryku Area triplex,
gdzie artysta rozmieścił na łanie zboża oznaki
godności posiadane przez Bonawenturę Madaliń-
skiego, adresata panegiryku (ryc. 10).
Druga rycina w utworze Terleckiego, Sława
[...] Szeremiety, anonimowa wprawdzie, ale przy-
pisywana Tarasewiczowi, przedstawia uroczysty
wjazd Piotra Wielkiego do zdobytej przez Sze-
remetiewa twierdzy Kizikermen na rydwanie
ciągnionym przez lwy (ryc. 23). Motyw podobny,
a mianowicie rzymski rydwan triumfalny, wy-
stępuje u Krzczonowicza dwukrotnie: w sztychu
Tryumf chrześcijaństwa (ryc. 11) i na jednej z
winiet w Redivivus Phoenix (ryc. 16). Natomiast
w sposobie przedstawienia kolumn wojska w dal-
szych planach przypomina bitwę chocimską
Krzczonowicza, gdzie posuwające się oddziały z
kopiami potraktowane zostały identycznie. Taka
zbieżność rozwiązania odnośnego motywu nie
wydaje się dziełem przypadku.
Tak samo genetycznego zawiązku pomysłu
można się dopatrywać w innym niewątpliwym,
gdyż sygnowanym przezeń pełnym nazwiskiem,
dziele Tarasewicza (ryc. 24). Jest to albo samo-
dzielna konkluzja, albo frontispis nieznanego
zresztą panegiryku F. Orlika na cześć Barłaama
Jasińskiego, od r. 1690 metropolity kijowskiego,
pt. Cerkiew triumfalna Mądrości Bożskiej trium-
widzieć nie Szeremetiewa, ale Mazepę, mimo iż ten w
tekście Terleckiego został wbrew prawdzie historycz-
nej zupełnie pominięty. Przemawiałaby za tym oko-
liczność, że obie wzmiankowane ryciny występują za-
równo w egzemplarzu tego panegiryku w bibliotece
uniwersytetu w Kazaniu, jak i w drugim, który znaj-
dował się w posiadaniu rodziny Szeremetiewów, a
który zdaje się odpowiadać uwzględnionemu przez
Kamieniewą (Czernigowskaja tipografija..., s. 272,
nr 22) egzemplarzowi biblioteki im. W. Lenina w Mo-
skwie, a więc nie były przypadkowym wtrętem. Nie
wolno przy tym zapominać, że Tarasewicz wykonał
frontispis innego dzieła tegoż Orlika, a mianowicie pa-
negiryku dla B. Jasińskiego. W odniesieniu do dwóch
pozostałych rycin alegorycznych w tym druku, a mia-
nowicie Radość wód Dniepru i Kucie miecza Szereme-
tiewa, które były od samego początku przewidziane,
gdyż znajdują pełne pokrycie w samym tekście Ter-
leckiego, zauważyć należy, że stylistycznie odbiegają
one od obu omówionych już wyżej innych dzieł Tara-
sewicza — przypisać je należy raczej Szczyrskiemu. Z
tych względów pominął je Rowiński, natomiast P o-
p o w (Materijały do słownyka..., s. 104) upomniał się
o nie dla Tarasewicza. Pogląd ten przyjęła cała now-
sza literatura (Siczyns'kij, Zapasko, Stepowyk). Z po-
glądem tym trudno się zgodzić. Nie tylko ze względów
stylistycznych, ale i z uwagi na pewne sprzeczności
w programie tematycznym materiału ilustracyjnego.
110