DOI Artikel:
Gębarowicz, Mieczysław: Wawrzyniec-Laurenty Krzczonowicz, nieznany sztycharz drugiej połowy XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0118
fuiącemu Bogu nad troiakim nieprzyiacielem,
Śmiercią, Piekłem y Światem appluaduiąca130.
Przy niewielkich stosunkowo rozmiarach (19,4X
X18,5 cm) składa się ona z zajmującej ponad po-
łowę powierzchni ryciny alegorycznej, która no-
si u dołu po lewej stronie podpis L. Tarasewicz
sc, oraz z tekstu. Ten ostatni, ryty ręcznie kur-
sywą na tej samej płycie miedzianej, obejmuje
pełny tytuł, adres oraz podpisaną przez Filipa
Orlika Jakimowicza dedykację w ośmiu cztero-
wierszowych zwrotkach.
Z nich pierwsza brzmi (w zmodernizowanej
ortografii):
Patrz, jak niebieski Goniec przez zwalczone karki,
Pod zwycięską ąuadrigę wprzągszy trzech cnót
barki,
Wiary, Nadziei, tak też ku Bogu Miłości,
W Capitolum godzi Niebieskiej Mądrości.
Ostatnia zwrotka:
Patrz Jasińskich Planeta jak jest w cenie drogi,
Gdy i samemu Bogu dostał się pod nogi,
Pasterzu, tron ten w pełni sławy wiecznej będzie,
Gdy na nim Bóg Zwycięzca z triumfem zasiędzie.
Zwrotki te, jak i pozostałe są wyczerpują-
cym objaśnieniem treści samego sztychu. Treść
tę stanowi zasadniczo wjazd Chrystusa-Zwycięz-
cy na metropolię kijowską, do której drogę to-
ruje Jasiński, reprezentowany przez swój herb
rodzinny Sas.
Na prawo, w kwadrydze ciągnionej przez Wia-
rę, Miłość i Nadzieję, siedzi Chrystus w ciernio-
wej koronie, z obnażonym torsem i krwawiącą
raną w boku; w prawej ręce trzyma palmę, w
lewej labarum z nieczytelnym obrazem. Koła
kwadrygi miażdżą, zgodnie z tytułem, szatana
względnie Piekło, Śmierć i Świat. Po lewej stro-
nie wznosi się Cerkiew Mądrości Bożej albo Capi-
tolium Niebieskiej Mądrości, czyli po prostu so-
bór sofijski w Kijowie, siedziba metropolii. Ma
ona postać okrągłej świątyni rzymskiej, składa
się bowiem z otwartej kolumnady i dość płaskiej
kopuły, którą wieńczy aedicula z krzyżem131.
Przed nią stoi personifikacja Cerkwi w postaci
młodej kobiety w szatach archijerejskich z gołę-
bicą na piersiach. Wyciąga w bok ręce, w których
trzyma trójce, używane w liturgii wschodniej
świece połączone razem i wygięte tak, że tworzą
rodzaj trójramiennych świeczników. W głębi trzy
pagórki, zza których wyłania się wschodzące słoń-
ce; pierwszy z prawej z trzema krzyżami to Gol-
gota. Ziemia zasłana jest gałązkami i kwiatami,
kompozycji dopełniają zaś wstęgi z łacińskimi
wersetami z Pisma Sw.
W obrazie często powtarza się „Jasińskich
Planeta", czyli herb Sas. Częściowo tylko odtwo-
rzony, pod kwadrygą, jako strzała w rękach
szkieletu, czyli Śmierci, według dedykacji „sa-
memu Bogu dostał się pod nogi". Odwrócony
półksiężycem ku górze, z nadmiernie wielkimi
gwiazdami, znajduje się w rękach Nadziei jako
jej atrybut, zamiast normalnej kotwicy. Zwień-
czone gwiazdami potrójne świece w rękach Cer-
kwi również nawiązują do godła herbowego. W
całej jednak okazałości jako „Pasterska Strzała
[...] laurem otoczona" mieści się on wewnątrz
świątyni, na trójstopniowym cokole, przygotowu-
jąc tron, na którym „Bóg Zwycięzca z triumfem
zasiędzie".
W kompozycji tej, pomijając panegiryczną
przesadę w samym pomyśle, jak i w jego reali-
zacji, uderza silne nawiązywanie do Triumfu
chrześcijaństwa Krzczonowicza. Dotyczy to kwa-
drygi Chrystusa — jednoznaczną wymowę zdają
się jednak mieć postacie miażdżone kołami ryd-
wanu, zwłaszcza kobieta z jabłkiem królewskim
na głowie. Tam próbowaliśmy ją interpretować
jako personifikację Babilonu, synonimu rozpusty
i zgorszenia, tutaj pojawia się ona jako Świat,
czyli pokusa. W każdym razie pochodzenie tego
motywu z pierwowzoru Krzczonowicza zdaje się
nie ulegać wątpliwości. Wprawdzie w danym wy-
padku nie można wykluczać, że podobieństwo to
ma swe źródło w posługiwaniu się tym samym
pierwowzorem. Z drugiej jednak strony nie mo-
żna zapominać, że obaj artyści wyszli z tego sa-
mego środowiska i nigdy z nim nie tracili zwią-
zku, co więcej — pozostawali z sobą w bezpo-
średnim kontakcie na terenie Czernihowa.
Podobnie było z następnymi artystami, któ-
rzy znajdowali się w promieniu działalności
Krzczonowicza. Są to Jan Strzelbicki i Michał
Karnowski, ale o ich stosunku do twórczości o-
piekuna nic albo niewiele można powiedzieć.
Strzelbicki, sądząc po jego dziełach, był bie-
głym grafikiem-rzemieślnikiem, dość poprawnie
1M Katalog wystawy zabytków z czasów króla Ste-
fana i Jana III, s. 161, nr 363.
131 Wzoru rozwiązania świątyni centralnej dostarczy-
ła prawdopodobnie rycina z frontispisu dzieła H. Prado
i J. B. V i 11 a p a n d o, In Ezechielem Explanations et
Apparatus Urbis ac Terapii Hierosolimitani..., Roma
1596—1604, t. 3. Siedem kolumn świątyni określa ją w
tradycji biblijnej jako Dom Mądrości, co doskonale zga-
dza się z treścią panegiryku, zob. S. G u m i ń s k i, Do-
mus sapientiae Svidnicensis [w:] Funkcja dzieła sztuki,
Warszawa 1972, s. 243—260.
112
Śmiercią, Piekłem y Światem appluaduiąca130.
Przy niewielkich stosunkowo rozmiarach (19,4X
X18,5 cm) składa się ona z zajmującej ponad po-
łowę powierzchni ryciny alegorycznej, która no-
si u dołu po lewej stronie podpis L. Tarasewicz
sc, oraz z tekstu. Ten ostatni, ryty ręcznie kur-
sywą na tej samej płycie miedzianej, obejmuje
pełny tytuł, adres oraz podpisaną przez Filipa
Orlika Jakimowicza dedykację w ośmiu cztero-
wierszowych zwrotkach.
Z nich pierwsza brzmi (w zmodernizowanej
ortografii):
Patrz, jak niebieski Goniec przez zwalczone karki,
Pod zwycięską ąuadrigę wprzągszy trzech cnót
barki,
Wiary, Nadziei, tak też ku Bogu Miłości,
W Capitolum godzi Niebieskiej Mądrości.
Ostatnia zwrotka:
Patrz Jasińskich Planeta jak jest w cenie drogi,
Gdy i samemu Bogu dostał się pod nogi,
Pasterzu, tron ten w pełni sławy wiecznej będzie,
Gdy na nim Bóg Zwycięzca z triumfem zasiędzie.
Zwrotki te, jak i pozostałe są wyczerpują-
cym objaśnieniem treści samego sztychu. Treść
tę stanowi zasadniczo wjazd Chrystusa-Zwycięz-
cy na metropolię kijowską, do której drogę to-
ruje Jasiński, reprezentowany przez swój herb
rodzinny Sas.
Na prawo, w kwadrydze ciągnionej przez Wia-
rę, Miłość i Nadzieję, siedzi Chrystus w ciernio-
wej koronie, z obnażonym torsem i krwawiącą
raną w boku; w prawej ręce trzyma palmę, w
lewej labarum z nieczytelnym obrazem. Koła
kwadrygi miażdżą, zgodnie z tytułem, szatana
względnie Piekło, Śmierć i Świat. Po lewej stro-
nie wznosi się Cerkiew Mądrości Bożej albo Capi-
tolium Niebieskiej Mądrości, czyli po prostu so-
bór sofijski w Kijowie, siedziba metropolii. Ma
ona postać okrągłej świątyni rzymskiej, składa
się bowiem z otwartej kolumnady i dość płaskiej
kopuły, którą wieńczy aedicula z krzyżem131.
Przed nią stoi personifikacja Cerkwi w postaci
młodej kobiety w szatach archijerejskich z gołę-
bicą na piersiach. Wyciąga w bok ręce, w których
trzyma trójce, używane w liturgii wschodniej
świece połączone razem i wygięte tak, że tworzą
rodzaj trójramiennych świeczników. W głębi trzy
pagórki, zza których wyłania się wschodzące słoń-
ce; pierwszy z prawej z trzema krzyżami to Gol-
gota. Ziemia zasłana jest gałązkami i kwiatami,
kompozycji dopełniają zaś wstęgi z łacińskimi
wersetami z Pisma Sw.
W obrazie często powtarza się „Jasińskich
Planeta", czyli herb Sas. Częściowo tylko odtwo-
rzony, pod kwadrygą, jako strzała w rękach
szkieletu, czyli Śmierci, według dedykacji „sa-
memu Bogu dostał się pod nogi". Odwrócony
półksiężycem ku górze, z nadmiernie wielkimi
gwiazdami, znajduje się w rękach Nadziei jako
jej atrybut, zamiast normalnej kotwicy. Zwień-
czone gwiazdami potrójne świece w rękach Cer-
kwi również nawiązują do godła herbowego. W
całej jednak okazałości jako „Pasterska Strzała
[...] laurem otoczona" mieści się on wewnątrz
świątyni, na trójstopniowym cokole, przygotowu-
jąc tron, na którym „Bóg Zwycięzca z triumfem
zasiędzie".
W kompozycji tej, pomijając panegiryczną
przesadę w samym pomyśle, jak i w jego reali-
zacji, uderza silne nawiązywanie do Triumfu
chrześcijaństwa Krzczonowicza. Dotyczy to kwa-
drygi Chrystusa — jednoznaczną wymowę zdają
się jednak mieć postacie miażdżone kołami ryd-
wanu, zwłaszcza kobieta z jabłkiem królewskim
na głowie. Tam próbowaliśmy ją interpretować
jako personifikację Babilonu, synonimu rozpusty
i zgorszenia, tutaj pojawia się ona jako Świat,
czyli pokusa. W każdym razie pochodzenie tego
motywu z pierwowzoru Krzczonowicza zdaje się
nie ulegać wątpliwości. Wprawdzie w danym wy-
padku nie można wykluczać, że podobieństwo to
ma swe źródło w posługiwaniu się tym samym
pierwowzorem. Z drugiej jednak strony nie mo-
żna zapominać, że obaj artyści wyszli z tego sa-
mego środowiska i nigdy z nim nie tracili zwią-
zku, co więcej — pozostawali z sobą w bezpo-
średnim kontakcie na terenie Czernihowa.
Podobnie było z następnymi artystami, któ-
rzy znajdowali się w promieniu działalności
Krzczonowicza. Są to Jan Strzelbicki i Michał
Karnowski, ale o ich stosunku do twórczości o-
piekuna nic albo niewiele można powiedzieć.
Strzelbicki, sądząc po jego dziełach, był bie-
głym grafikiem-rzemieślnikiem, dość poprawnie
1M Katalog wystawy zabytków z czasów króla Ste-
fana i Jana III, s. 161, nr 363.
131 Wzoru rozwiązania świątyni centralnej dostarczy-
ła prawdopodobnie rycina z frontispisu dzieła H. Prado
i J. B. V i 11 a p a n d o, In Ezechielem Explanations et
Apparatus Urbis ac Terapii Hierosolimitani..., Roma
1596—1604, t. 3. Siedem kolumn świątyni określa ją w
tradycji biblijnej jako Dom Mądrości, co doskonale zga-
dza się z treścią panegiryku, zob. S. G u m i ń s k i, Do-
mus sapientiae Svidnicensis [w:] Funkcja dzieła sztuki,
Warszawa 1972, s. 243—260.
112