DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0036
prawej zaś ta sama ich liczba otrzymuje chleb.
Nietrudno zauważyć, że przedstawienia te są nie-
jako 'dokładną ilustracją do słów Cyryla, biskupa
Jerozolimy (cytowanych wcześniej), o tym, jak
należy przyjmować komunię 137.
26. Komunia apostołów, patena z Riha, Dumbarton
Oaks Collection, Waszyngton (wg Beckwith, Early Chri-
stian...)
B. Procesje niebiańskie
Uczestnikami procesji „sfory nieba" są mę-
czennicy, apostołowie i święci oraz starcy apoka-
liptyczni przedstawiani z wieńcami w dłoniach.
Omówimy najpierw te z apostołami, wśród któ-
rych wyróżnić dalej można trzy rodzaje kompo-
zycji: w pierwszej niosą wieńce do crux invicta,
w drugiej — do Chrystusa, a w trzeciej — do
pustego tronu 138.
Reliefy z ąpostołami podchodzącymi z wień-
cami do crux invicta pojawiły siię w 2. połowie
w. IV na tzw. sarkofagach pasyjnych139. Jed-
nym .spośród mich jeiat pochodzący z nekropoli
Św. Sebastiana sarkofag kolumnowy, niestety po-
ważnie uszkodzony (ryc. 27) 140. W środkowej ar-
kadzie stoi crux invicta, nad którym w wieńcu
widnieje chryzmon, pod krzyżem zaś dwóch śpią-
cych żołnierzy. Z obydwu stron idą ku niemu,
w rzędzie jeden za drugim, apostołowie, po dwu
w arkadzie, przy czym ruch kroczenia u niektó-
rych jest wyraźnie zaznaczony, inni natomiast
jakby przystanęli. O kierunku ich postępowania
naprzód świadczą wieńce, które trzymają przed
sobą 141.
W przedstawieniach drugiej grupy miejsce
crux invicta zajął Chrystus ze sporych rozmia-
rów krzyżem wspartym o ziemię 142, przy czym,
137 Zob. przypis 71 w nin. pracy.
138 Na temat wieńców (koron) zob. K. B a u s, Der
Kranz in Antike und Christentum. Theophaneia 2, Bonn
1940; Klaus er, Aurum coronarium (Romische Mittei-
lungen, s. 147 i n.); K. Wessel, Kranzgold und Le-
benskronen (Archaologische Anzeiger, 65/66, 1952, szp.
106 i n.); J. Daniel o u, Primitif Christian Symbols,
London 1964, s. 1 i n. (zwł. s. 14—24) — por. też Corona
[w:] Lexikon jur Theologie und Kirche, 3, Freiburg
1959, szp. 60 i n.; G r a b a r, L'empereur..., s. 80—81,
230—233.
139 Grabar, Martyrium..., s. 265 i n.; K1 a u s e r,
Aurum coronarium (Romische Mitteilungen, s. 151). Na
temat sarkofagów pasyjnych: F. Gerke, Die Zeitbe-
stimmung der Passionssarkophage (Sonderabdruck Ar-
chaologiai ertesito, DII, Berlin 1940); tenże, Christus
in der spdtantike Plastik, Mainz 1:948, s. 31 i n. Odnoś-
nie do crux invicta zob. E. Dinkler, Bemerkungen
zum Kreuz ais Tropaion [w:] Mullus Festschrift Theodor
Klauser (Jahrbuch fik Antike und Christentum. Ergan-
zungsband, 1, 1964, s. 73 i n.); tenże, Signum Crucis,
Tiibingen 1967, passim. Jeśliby przyjąć, że interpreta-
cja jednego z passusów Liber Pontificalis (I, 171) przez
M. Teasdale Smith {The Laterans Fastigium, a
Gift oj Constantine the Great (Rivista di Archeologia
Cristiana, 46, 1970, s. 1401—175)) jest słuszna, najwcześ-
niejszą chrześcijańską wersje, aurum coronarium, i to
w formie monumentalnej, ukazywałaby grupa rzeźbiar-
ska w tzw. Fastigium, ufundowanym przez Konstan-
tyna Wielkiego dla bazyliki na Lateranie. Mieli tam być
przedstawieni apostołowie z koronami ze srebra i sie-
dzący Chrystus. Liber Pontificalis nie podaje jednak
informacji o układzie formalnym przedstawienia, ani o
tym, czy apostołowie stali, czy siedzieli. Por. U. Nil-
g e n, Das Fastigium in der Basilica Constantiniana und
vier Bronzesaulen des Lateran (Romische Quartalschrift,
72, 1977, s. 1 i n.) oraz R. Krautheimer, Early Chri-
stian and Byzantine Architecture, Harmondsworth 1979
(Pelican History of Art), s. 49 i przypis 24 w rozdz. II.
*40 Zachowana frontowa ściana tego sarkofagu ist-
nieje w dwóch częściach znajdujących się w dwóch róż-
nych muzeach. Jedna część (dwie arkady) w Muzeum
Czartoryskich w Krakowie — zob. J. Z i n t e 1, Frag-
ment sarkofagu późnoantycznego w Zbiorach Czartory-
skich w Krakowie (Archeologia, VII, 1955, s. 173—'183).
Druga zaś część .pozostaje w muzeum przy katakumbie
Sw. Sebastiana w Rzymie — zob. J. W i 1 p e r t, I sar-
cofagi cristiani antichi, I, Roma 1927, tabl. XVIII, 5;
Deichmann, Repertorium..., nr 208 (zob. również nr
63). Przyjęte tu datowanie na przełom w. IV/V wydaje
się zbyt późne — por. Grabar, Martyrium..., s. 256
i n.
141 Taką samą scenę zawiera fragmentarycznie za-
chowany sarkofag z Arles — zob. Wilpert, o.c, tabl.
233, 5 do tekstu na s. 2i36; F. Benoit, Sarcophages pa-
leochretiens d'Arles et de Marseille, Pards 1954, tabl.
VII, 1 do tekstu na s. 39 i n.; ponadto Wilpert, o.c,
tabl. XVIII, 1, 4. Deichmann, Repertorium..., nr 59.
142 Wilpert, o.c, tabl. XXXV, 1.
30
Nietrudno zauważyć, że przedstawienia te są nie-
jako 'dokładną ilustracją do słów Cyryla, biskupa
Jerozolimy (cytowanych wcześniej), o tym, jak
należy przyjmować komunię 137.
26. Komunia apostołów, patena z Riha, Dumbarton
Oaks Collection, Waszyngton (wg Beckwith, Early Chri-
stian...)
B. Procesje niebiańskie
Uczestnikami procesji „sfory nieba" są mę-
czennicy, apostołowie i święci oraz starcy apoka-
liptyczni przedstawiani z wieńcami w dłoniach.
Omówimy najpierw te z apostołami, wśród któ-
rych wyróżnić dalej można trzy rodzaje kompo-
zycji: w pierwszej niosą wieńce do crux invicta,
w drugiej — do Chrystusa, a w trzeciej — do
pustego tronu 138.
Reliefy z ąpostołami podchodzącymi z wień-
cami do crux invicta pojawiły siię w 2. połowie
w. IV na tzw. sarkofagach pasyjnych139. Jed-
nym .spośród mich jeiat pochodzący z nekropoli
Św. Sebastiana sarkofag kolumnowy, niestety po-
ważnie uszkodzony (ryc. 27) 140. W środkowej ar-
kadzie stoi crux invicta, nad którym w wieńcu
widnieje chryzmon, pod krzyżem zaś dwóch śpią-
cych żołnierzy. Z obydwu stron idą ku niemu,
w rzędzie jeden za drugim, apostołowie, po dwu
w arkadzie, przy czym ruch kroczenia u niektó-
rych jest wyraźnie zaznaczony, inni natomiast
jakby przystanęli. O kierunku ich postępowania
naprzód świadczą wieńce, które trzymają przed
sobą 141.
W przedstawieniach drugiej grupy miejsce
crux invicta zajął Chrystus ze sporych rozmia-
rów krzyżem wspartym o ziemię 142, przy czym,
137 Zob. przypis 71 w nin. pracy.
138 Na temat wieńców (koron) zob. K. B a u s, Der
Kranz in Antike und Christentum. Theophaneia 2, Bonn
1940; Klaus er, Aurum coronarium (Romische Mittei-
lungen, s. 147 i n.); K. Wessel, Kranzgold und Le-
benskronen (Archaologische Anzeiger, 65/66, 1952, szp.
106 i n.); J. Daniel o u, Primitif Christian Symbols,
London 1964, s. 1 i n. (zwł. s. 14—24) — por. też Corona
[w:] Lexikon jur Theologie und Kirche, 3, Freiburg
1959, szp. 60 i n.; G r a b a r, L'empereur..., s. 80—81,
230—233.
139 Grabar, Martyrium..., s. 265 i n.; K1 a u s e r,
Aurum coronarium (Romische Mitteilungen, s. 151). Na
temat sarkofagów pasyjnych: F. Gerke, Die Zeitbe-
stimmung der Passionssarkophage (Sonderabdruck Ar-
chaologiai ertesito, DII, Berlin 1940); tenże, Christus
in der spdtantike Plastik, Mainz 1:948, s. 31 i n. Odnoś-
nie do crux invicta zob. E. Dinkler, Bemerkungen
zum Kreuz ais Tropaion [w:] Mullus Festschrift Theodor
Klauser (Jahrbuch fik Antike und Christentum. Ergan-
zungsband, 1, 1964, s. 73 i n.); tenże, Signum Crucis,
Tiibingen 1967, passim. Jeśliby przyjąć, że interpreta-
cja jednego z passusów Liber Pontificalis (I, 171) przez
M. Teasdale Smith {The Laterans Fastigium, a
Gift oj Constantine the Great (Rivista di Archeologia
Cristiana, 46, 1970, s. 1401—175)) jest słuszna, najwcześ-
niejszą chrześcijańską wersje, aurum coronarium, i to
w formie monumentalnej, ukazywałaby grupa rzeźbiar-
ska w tzw. Fastigium, ufundowanym przez Konstan-
tyna Wielkiego dla bazyliki na Lateranie. Mieli tam być
przedstawieni apostołowie z koronami ze srebra i sie-
dzący Chrystus. Liber Pontificalis nie podaje jednak
informacji o układzie formalnym przedstawienia, ani o
tym, czy apostołowie stali, czy siedzieli. Por. U. Nil-
g e n, Das Fastigium in der Basilica Constantiniana und
vier Bronzesaulen des Lateran (Romische Quartalschrift,
72, 1977, s. 1 i n.) oraz R. Krautheimer, Early Chri-
stian and Byzantine Architecture, Harmondsworth 1979
(Pelican History of Art), s. 49 i przypis 24 w rozdz. II.
*40 Zachowana frontowa ściana tego sarkofagu ist-
nieje w dwóch częściach znajdujących się w dwóch róż-
nych muzeach. Jedna część (dwie arkady) w Muzeum
Czartoryskich w Krakowie — zob. J. Z i n t e 1, Frag-
ment sarkofagu późnoantycznego w Zbiorach Czartory-
skich w Krakowie (Archeologia, VII, 1955, s. 173—'183).
Druga zaś część .pozostaje w muzeum przy katakumbie
Sw. Sebastiana w Rzymie — zob. J. W i 1 p e r t, I sar-
cofagi cristiani antichi, I, Roma 1927, tabl. XVIII, 5;
Deichmann, Repertorium..., nr 208 (zob. również nr
63). Przyjęte tu datowanie na przełom w. IV/V wydaje
się zbyt późne — por. Grabar, Martyrium..., s. 256
i n.
141 Taką samą scenę zawiera fragmentarycznie za-
chowany sarkofag z Arles — zob. Wilpert, o.c, tabl.
233, 5 do tekstu na s. 2i36; F. Benoit, Sarcophages pa-
leochretiens d'Arles et de Marseille, Pards 1954, tabl.
VII, 1 do tekstu na s. 39 i n.; ponadto Wilpert, o.c,
tabl. XVIII, 1, 4. Deichmann, Repertorium..., nr 59.
142 Wilpert, o.c, tabl. XXXV, 1.
30