DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Francuski posąg kamienny Madonny z Dzieciątkiem z wieku XVI w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0050
6. Madonna z Dzieciątkiem, druga ćwierć wieku XIV, Pont-aux-
-Dames (dep. Seine-et-Mame), Nowy Jork, The Metropolitan
Museum of Art (fot. Muzeum)
słonego typu posągu, a co należy do indywidualnego
języka artystycznego jego twórcy. Porównując bo-
wiem Madonnę "krakowską” z figurą z Luwru, do-
strzeżemy zasadnicze różnice stylistyczne. Figura na-
sza zdaje się o wiele bliższa alabastrowej Marii
z Dzieciątkiem z opactwa Pont-aux-Dames (dep.
Seine-et-Mame), przechowywanej w Metropolitan
Museum w Nowym Jorku18 (ryc. 6). Odmienne
potraktowanie Dzieciątka, które w rzeźbie nowojor-
skiej opiera prawą rączkę na piersi Matki, dotykając
jej dekoltu, wskazuje na możliwość występowania
w obrębie jednego typu drobnych różnic ikonogra-
ficznych nie przeczących pokrewieństwu stylistyczne-
mu. Obie rzeźby cechuje wyraźny kontrapost, sylwet-
ki są mocno wygięte. Pukle włosów okalają okrągłe
twarze, w identyczny sposób rozbudowując je wszerz
i nadając im charakterystyczny eliptyczny kształt.
Oczy otoczone wałeczkami jakby podpuchniętych
powiek, plastyczne brwi, drobny, lecz wyraziście
ukształtowany podbródek wykazują daleko idące
18 Metropolitan Museum of Art, the Cloisters Collection,
nr inw. 17 190 721; Les fastes du gothiąue..., s. 91-92, nr
kat 36.
19 L’ art et la cour: France et Angleterre 1259-1328 [katalog
wystawy], Ottawa 1972, s. 147—149, nr kat 64, il. 86; J. Deciry,
La statuę de la Vierge a i Enfant de /’ eglise de Couilly: une vraie au
podobieństwo. Potęguje je identyczny układ szat,
a zwłaszcza welonów z odwiniętą podszewką, bliskich
sobie do tego stopnia, że gdyby nie pewna różnica
w proporcjach i w relacji obu rzeźb z otoczeniem
(bardziej zwarta, jakby cięższa, pozbawiona fragmen-
tów ażurowych jest rzeźba z Pont-aux-Dames), moż-
na by wysnuć wniosek o łączącym je pokrewieństwie
warsztatowym. Czas powstania Madonny z Pont-
-aux-Dames, datowanej początkowo około 1325,
ostatnio przesunięto na drugą ćwierć wieku XIV
przyjmując za miejsce jej wykonania Paryż19. Po-
zwala to i dla naszej rzeźby przyjąć zbliżony czas
i miejsce powstania. Wskazówką przy bliższym okre-
śleniu jej twórcy są spostrzeżenia Gerharda Schmid-
ta, słusznie zauważającego związek pomiędzy Ma-
donną przechowywaną w Nowym Jorku a dziełami
przypisywanymi warsztatowi przybyłego z Flandrii
do Paryża Jeana Pepina d'Huy20.
Analizując prace wykonane przezeń dla hrabiny
Flandrii Mahaut d'Artois oraz nagrobki królewskie
w Saint-Denis Karola IV (powstał w latach 1328-
1329) i Ludwika X (1327-1329), spostrzegamy, iż
twarze królów, pomimo pewnych różnic spowodo-
wanych mniej lub bardziej portretowym charakterem,
noszą cechy, których refleksy odnajdujemy w rysach
Madonny z Muzeum Narodowego w Krakowie.
Zwłaszcza szczupła twarz Ludwika X, o nieco trój-
kątnym kształcie i wystających kościach policzko-
wych, okolona jest puklami włosów przybierających
tu po raz pierwszy dobrze znany nam kształt syme-
trycznych loków o umownym, lecz precyzyjnym mo-
delunku. W zbliżony sposób potraktowano rysy twa-
rzy: oczy, nos, brwi. Szaty sprawiają wrażenie płas-
kich, przylegają do bryłowatych ciał, słabo rozczłon-
kowanych za pomocą pozbawionych plastyczności
fałdów. Trudno rozstrzygnąć, czy z tego samego
warsztatu wyszła zachowana w parafialnym kościele
w Gosnay (dep. Yonne) statua Marii z Dzieciątkiem,
atrybuowana i datowana na podstawie źródeł pisa-
nych na rok 132921. Przeczyć by temu mogło bogac-
two skomplikowanej w przebiegu, plastycznej dra-
perii, która jednocześnie sprawia wrażenie ostro ciętej
i linearnej, podobnie jak we wspomnianych nagrob-
kach. Proporcje i konstrukcja przestrzenna rzeźby nie
stoją w sprzeczności z kanonem obowiązującym
w warsztacie Pepina i raz jeszcze uświadamiają nam,
iż średniowieczna pracownia rzeźbiarska to określo-
na ludzka zbiorowość łącząca artystów, z których
każdy na równych prawach wykonywał swą pra-
wne fausse śnigme (Bulletin de la Societe Litteraire et Historiąue de
la Brie, 36, 1979-80), s. 91-103.
20 G. Schmidt, Drei Pariser Marmorbilhauer des XIV Jakr-
hunderts (Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte, 24, 1971),
s. 161-177.
21 Ibid., s. 167; Baron, Un artiste du XIVe siecle..., s. 92-94.
-Dames (dep. Seine-et-Mame), Nowy Jork, The Metropolitan
Museum of Art (fot. Muzeum)
słonego typu posągu, a co należy do indywidualnego
języka artystycznego jego twórcy. Porównując bo-
wiem Madonnę "krakowską” z figurą z Luwru, do-
strzeżemy zasadnicze różnice stylistyczne. Figura na-
sza zdaje się o wiele bliższa alabastrowej Marii
z Dzieciątkiem z opactwa Pont-aux-Dames (dep.
Seine-et-Mame), przechowywanej w Metropolitan
Museum w Nowym Jorku18 (ryc. 6). Odmienne
potraktowanie Dzieciątka, które w rzeźbie nowojor-
skiej opiera prawą rączkę na piersi Matki, dotykając
jej dekoltu, wskazuje na możliwość występowania
w obrębie jednego typu drobnych różnic ikonogra-
ficznych nie przeczących pokrewieństwu stylistyczne-
mu. Obie rzeźby cechuje wyraźny kontrapost, sylwet-
ki są mocno wygięte. Pukle włosów okalają okrągłe
twarze, w identyczny sposób rozbudowując je wszerz
i nadając im charakterystyczny eliptyczny kształt.
Oczy otoczone wałeczkami jakby podpuchniętych
powiek, plastyczne brwi, drobny, lecz wyraziście
ukształtowany podbródek wykazują daleko idące
18 Metropolitan Museum of Art, the Cloisters Collection,
nr inw. 17 190 721; Les fastes du gothiąue..., s. 91-92, nr
kat 36.
19 L’ art et la cour: France et Angleterre 1259-1328 [katalog
wystawy], Ottawa 1972, s. 147—149, nr kat 64, il. 86; J. Deciry,
La statuę de la Vierge a i Enfant de /’ eglise de Couilly: une vraie au
podobieństwo. Potęguje je identyczny układ szat,
a zwłaszcza welonów z odwiniętą podszewką, bliskich
sobie do tego stopnia, że gdyby nie pewna różnica
w proporcjach i w relacji obu rzeźb z otoczeniem
(bardziej zwarta, jakby cięższa, pozbawiona fragmen-
tów ażurowych jest rzeźba z Pont-aux-Dames), moż-
na by wysnuć wniosek o łączącym je pokrewieństwie
warsztatowym. Czas powstania Madonny z Pont-
-aux-Dames, datowanej początkowo około 1325,
ostatnio przesunięto na drugą ćwierć wieku XIV
przyjmując za miejsce jej wykonania Paryż19. Po-
zwala to i dla naszej rzeźby przyjąć zbliżony czas
i miejsce powstania. Wskazówką przy bliższym okre-
śleniu jej twórcy są spostrzeżenia Gerharda Schmid-
ta, słusznie zauważającego związek pomiędzy Ma-
donną przechowywaną w Nowym Jorku a dziełami
przypisywanymi warsztatowi przybyłego z Flandrii
do Paryża Jeana Pepina d'Huy20.
Analizując prace wykonane przezeń dla hrabiny
Flandrii Mahaut d'Artois oraz nagrobki królewskie
w Saint-Denis Karola IV (powstał w latach 1328-
1329) i Ludwika X (1327-1329), spostrzegamy, iż
twarze królów, pomimo pewnych różnic spowodo-
wanych mniej lub bardziej portretowym charakterem,
noszą cechy, których refleksy odnajdujemy w rysach
Madonny z Muzeum Narodowego w Krakowie.
Zwłaszcza szczupła twarz Ludwika X, o nieco trój-
kątnym kształcie i wystających kościach policzko-
wych, okolona jest puklami włosów przybierających
tu po raz pierwszy dobrze znany nam kształt syme-
trycznych loków o umownym, lecz precyzyjnym mo-
delunku. W zbliżony sposób potraktowano rysy twa-
rzy: oczy, nos, brwi. Szaty sprawiają wrażenie płas-
kich, przylegają do bryłowatych ciał, słabo rozczłon-
kowanych za pomocą pozbawionych plastyczności
fałdów. Trudno rozstrzygnąć, czy z tego samego
warsztatu wyszła zachowana w parafialnym kościele
w Gosnay (dep. Yonne) statua Marii z Dzieciątkiem,
atrybuowana i datowana na podstawie źródeł pisa-
nych na rok 132921. Przeczyć by temu mogło bogac-
two skomplikowanej w przebiegu, plastycznej dra-
perii, która jednocześnie sprawia wrażenie ostro ciętej
i linearnej, podobnie jak we wspomnianych nagrob-
kach. Proporcje i konstrukcja przestrzenna rzeźby nie
stoją w sprzeczności z kanonem obowiązującym
w warsztacie Pepina i raz jeszcze uświadamiają nam,
iż średniowieczna pracownia rzeźbiarska to określo-
na ludzka zbiorowość łącząca artystów, z których
każdy na równych prawach wykonywał swą pra-
wne fausse śnigme (Bulletin de la Societe Litteraire et Historiąue de
la Brie, 36, 1979-80), s. 91-103.
20 G. Schmidt, Drei Pariser Marmorbilhauer des XIV Jakr-
hunderts (Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte, 24, 1971),
s. 161-177.
21 Ibid., s. 167; Baron, Un artiste du XIVe siecle..., s. 92-94.