DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: O podróżach artystycznych malarzy cechu krakowskiego w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0033
Folia Historiae Artium, t. XXIX (1993)
PL ISSN 0071-6723
JERZY GADOMSKI
O PODRÓŻACH ARTYSTYCZNYCH MALARZY CECHU KRAKOWSKIEGO
W DRUGIEJ POŁOWIE XV I NA POCZĄTKU XVI WIEKU
Wysiać pomiędzy ludzie, prosto jak wędrowca,
Jak czeladnika, który terminuje lata,
Ażeby nabył trochę znajomości świata.
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga trzecia
W statucie krakowskiego cechu malarzy z ro-
ku 1490, w ustawach dotyczących zasad kształ-
cenia zawodowego, sformułowano w oszczędnych
słowach jeden z podstawowych obowiązków
adepta malarskiego rzemiosła: ,,Und zo ein Iun-
ger awslernet, zo zal her wandern II yor yn an-
der lant, das her fertigk wirt yn zeinem Hant-
twergk eer wenne her meister wirt, ader ein
weip nympt”1. Nakaz odbycia dwuletniej wę-
drówki zagranicznej przed przystąpieniem do mi-
strzowskiego egzaminu i ożenkiem nie był w ów-
czesnej Europie zaleceniem nowym, ale wśród
statutów cechów „artystycznych” tylko ustawa
krakowskiego cechu malarzy wyraźnie określała
ów obowiązek i precyzowała czas przeznaczony
na podróże2 * * * *. Mądry, oparty na racjonalnych
przesłankach przepis o zagranicznej praktyce
zmierzał do gromadzenia doświadczeń przynoszą-
1 Statut cechu malarzy zamieszczono w tzw. Ko-
deksie Behema (Biblioteka Jagiellońska, rkpis nr 16).
Jego wydanie faksymilowe: Codex Picturatus Baltasa-
ris Behem, Varsoviae—Cracoviae (1989), cytowany fra-
gment — fol. 267. Fragment ustawy cytowany według:
Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1257—1506, cz.
2—4, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1882, nr
CCCXLVI, s. 465. Zob. także: A. Essenwein, Die
mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau,
Leipzig 1869, Beilage XII, s. XXI; B. B u c h e r, Die alten
Zunft- und Verkehrsordnungen der Stadt Krakau. Nach
Balthasar Behems Codex Picturatus in der K. K. Ja-
gellonischen Bibliothek, Wien 1889, s. 58. W wersji z r.
cych korzyści zarówno przyszłym mistrzom, jak
i całemu środowisku artystycznemu stolicy.
Przekazy pisane tamtych czasów rzadko wspo-
minają o miejscach, do których małopolscy ma-
larze docierali w swych wędrówkach zagranicz-
nych. W krakowskich Księgach przyjęć do pra-
wa miejskiego przy ich imionach notowano ra-
czej miejsca pochodzenia (Michał z Działdowa,
Jerzyk z Kromieryża, Joachim z Drossen) niż
wykształcenia. Niemal jedyne dziś „zapisy” mó-
wiące o podróżach malarzy pozostawili oni sami
w artystycznym kształcie swoich dzieł.
Historia sztuki od kilkudziesięciu już lat
zmierza do ustalenia zagranicznych powiązań ma-
larzy krakowskich; poszukiwanie w ich utwo-
rach „związków” i „wpływów” jest w istocie po-
szukiwaniem artystycznych ośrodków (właściwie:
miast), w których młodzi rzemieślnicy dopełniali
1570 (przywilej Zygmunta Augusta) ustawę publikuje
E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich tu-
dzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej
przebywających, 1, Warszawa 1850, s. 300.
2 H. Huth, Kiinstler und Werkstatt der Spatgotik,
Augsburg 1923 (także wydanie reprintowe: Darmstadt
1967), s. 14; M. B a x a n d a 11, The Limewood Scul-
ptors of Renaissance Germany, New Haven—London
1981, s. 115. O instytucji „Wanderschaft” lub „Wander-
jahre”: F. H e 11 w a g, Die Geschichte des deutschen
Tischlerhandwerks. Vom 12. bis zum 20. Jahrhundert,
Berlin 1924, s. 158—162 (o organizacji cechów rzemie-
ślniczych ibidem, s. 23—36).
27
PL ISSN 0071-6723
JERZY GADOMSKI
O PODRÓŻACH ARTYSTYCZNYCH MALARZY CECHU KRAKOWSKIEGO
W DRUGIEJ POŁOWIE XV I NA POCZĄTKU XVI WIEKU
Wysiać pomiędzy ludzie, prosto jak wędrowca,
Jak czeladnika, który terminuje lata,
Ażeby nabył trochę znajomości świata.
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga trzecia
W statucie krakowskiego cechu malarzy z ro-
ku 1490, w ustawach dotyczących zasad kształ-
cenia zawodowego, sformułowano w oszczędnych
słowach jeden z podstawowych obowiązków
adepta malarskiego rzemiosła: ,,Und zo ein Iun-
ger awslernet, zo zal her wandern II yor yn an-
der lant, das her fertigk wirt yn zeinem Hant-
twergk eer wenne her meister wirt, ader ein
weip nympt”1. Nakaz odbycia dwuletniej wę-
drówki zagranicznej przed przystąpieniem do mi-
strzowskiego egzaminu i ożenkiem nie był w ów-
czesnej Europie zaleceniem nowym, ale wśród
statutów cechów „artystycznych” tylko ustawa
krakowskiego cechu malarzy wyraźnie określała
ów obowiązek i precyzowała czas przeznaczony
na podróże2 * * * *. Mądry, oparty na racjonalnych
przesłankach przepis o zagranicznej praktyce
zmierzał do gromadzenia doświadczeń przynoszą-
1 Statut cechu malarzy zamieszczono w tzw. Ko-
deksie Behema (Biblioteka Jagiellońska, rkpis nr 16).
Jego wydanie faksymilowe: Codex Picturatus Baltasa-
ris Behem, Varsoviae—Cracoviae (1989), cytowany fra-
gment — fol. 267. Fragment ustawy cytowany według:
Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1257—1506, cz.
2—4, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1882, nr
CCCXLVI, s. 465. Zob. także: A. Essenwein, Die
mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau,
Leipzig 1869, Beilage XII, s. XXI; B. B u c h e r, Die alten
Zunft- und Verkehrsordnungen der Stadt Krakau. Nach
Balthasar Behems Codex Picturatus in der K. K. Ja-
gellonischen Bibliothek, Wien 1889, s. 58. W wersji z r.
cych korzyści zarówno przyszłym mistrzom, jak
i całemu środowisku artystycznemu stolicy.
Przekazy pisane tamtych czasów rzadko wspo-
minają o miejscach, do których małopolscy ma-
larze docierali w swych wędrówkach zagranicz-
nych. W krakowskich Księgach przyjęć do pra-
wa miejskiego przy ich imionach notowano ra-
czej miejsca pochodzenia (Michał z Działdowa,
Jerzyk z Kromieryża, Joachim z Drossen) niż
wykształcenia. Niemal jedyne dziś „zapisy” mó-
wiące o podróżach malarzy pozostawili oni sami
w artystycznym kształcie swoich dzieł.
Historia sztuki od kilkudziesięciu już lat
zmierza do ustalenia zagranicznych powiązań ma-
larzy krakowskich; poszukiwanie w ich utwo-
rach „związków” i „wpływów” jest w istocie po-
szukiwaniem artystycznych ośrodków (właściwie:
miast), w których młodzi rzemieślnicy dopełniali
1570 (przywilej Zygmunta Augusta) ustawę publikuje
E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich tu-
dzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej
przebywających, 1, Warszawa 1850, s. 300.
2 H. Huth, Kiinstler und Werkstatt der Spatgotik,
Augsburg 1923 (także wydanie reprintowe: Darmstadt
1967), s. 14; M. B a x a n d a 11, The Limewood Scul-
ptors of Renaissance Germany, New Haven—London
1981, s. 115. O instytucji „Wanderschaft” lub „Wander-
jahre”: F. H e 11 w a g, Die Geschichte des deutschen
Tischlerhandwerks. Vom 12. bis zum 20. Jahrhundert,
Berlin 1924, s. 158—162 (o organizacji cechów rzemie-
ślniczych ibidem, s. 23—36).
27