DOI Artikel:
Nowakowska-Sito, Katarzyna: "Apollo - System Kopernika": Studium o witrażu Wyspiańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0158
2. ANALIZA IKONOGRAFII
2.1. Planety
W ogólnych zarysach witraż może zostać uzna-
ny za symboliczne wyobrażenie heliocentrycznego
systemu (ryc. 1). Planety umieszczone są wokół
Apollina-Słońca; po lewej od góry: Saturn, Jo-
wisz, Mars i Merkury, u dołu, na pierwszym pla-
nie Ziemia z Luną, ,ponad którymi unosi się We-
nus. W sposobie zobrazowania ciał niebieskich wi-
1. Stanisław Wyspiański, Apollo — System Kopernika,
litografia 1904. Kraków, Muzeum Wyspiańskiego (fot.
W. Wolny)
doczne jest jednak osobliwe połączenie mitologi-
cznych personifikacji z wiedzą dotyczącą własno-
ści fizycznych planet układu słonecznego. Za-
czerpnąć ją mógł Wyspiański z takich ówczesnych
publikacji w tej dziedzinie, jak choćby z należą-
cej do jego księgozbioru pracy Marcina Ernsta
O przyrodzie planet. W przedstawieniach broda-
tego Jowisza i sędziwego Saturna uderza na przy-
kład dziwny kształt jakby ściętej od góry czaszki,
który można jedynie wytłumaczyć silnym spłasz-
czeniem tych planet na biegunach. Podobnie jasne
obręcze okalające głowę Wenus i tworzące rodzaj
zawoju, mogą się łączyć z otoczeniem planety
gęstą i silnie odbijającą światło atmosferą, da-
jącą wrażenie obwiedzenia całej tarczy rąbkiem
światła (Ernst pisał o „gęstym woalu chmur, za-
krywającym przed nami powierzchnię najbliższej
sąsiadki” 3).
Własnościom fizycznym planet odpowiada
również ich kolorystyka i sposób oświetlenia,
związane z jasnością oraz kolorem emitowanego
światła. Tak więc Jowisz i Saturn charakteryzują
się barwą żółtą, dość silną i jednostajną. Mars
odznacza się dużą jasnością i specyficzną czerwo-
ną poświatą. Wenus emituje światło jasne, prawie
białe, blask Merkurego jest przygaszony i mato-
wy. Ziemia i Luna słabo odbijają promienie sło-
neczne. Na fakt, że kolorystyczna kompozycja wi-
trażu oparta jest na podłożu naukowym, zwrócił
uwagę Wincenty Trojanowski, postrzegając, że
planety „utrzymane są w ich barwach charakte-
rystycznych, jakie w spektroskopie zauważyć mo-
żemy” 4.
Mars i Merkury trzymają jako jedyni swoje
eliptyczne tory, zapewne jako opiekunowie zwrot-
ników Raka i Koziorożca, wyznaczających mo-
menty zamierania i odradzania się Słońca w jego
niebieskiej wędrówce (zimowych i letnich przesi-
leń). Planety rozrzucone są na witrażu wokół
Słońca-Apollina, kołując w kosmicznym wirze bez
zachowania odpowiednich od niego odległości, z
lewej strony wręcz uszeregowane w pionowej li-
nii, co być może uwarunkowane było wąskim po-
lem okna.
Pewną niekonsekwencją jest również opatrze-
nie części planetarnych personifikacji odpowiada-
jącymi im atrybutami (Mars w hełmie, Merkury
w uskrzydlonym kapeluszu, a w pierwotnej wersji
również trzymający kaduceusz), podczas gdy pla-
nety żeńskie zostały wyobrażone za pomocą po-
3 M. Ernst, O przyrodzie planet, Lwów—Warsza-
wa 1899, s. 35.
4 W. Trojanowski, Wyspiański — artysta —
człowiek — życie, Warszawa 1927, s. 150.
152
2.1. Planety
W ogólnych zarysach witraż może zostać uzna-
ny za symboliczne wyobrażenie heliocentrycznego
systemu (ryc. 1). Planety umieszczone są wokół
Apollina-Słońca; po lewej od góry: Saturn, Jo-
wisz, Mars i Merkury, u dołu, na pierwszym pla-
nie Ziemia z Luną, ,ponad którymi unosi się We-
nus. W sposobie zobrazowania ciał niebieskich wi-
1. Stanisław Wyspiański, Apollo — System Kopernika,
litografia 1904. Kraków, Muzeum Wyspiańskiego (fot.
W. Wolny)
doczne jest jednak osobliwe połączenie mitologi-
cznych personifikacji z wiedzą dotyczącą własno-
ści fizycznych planet układu słonecznego. Za-
czerpnąć ją mógł Wyspiański z takich ówczesnych
publikacji w tej dziedzinie, jak choćby z należą-
cej do jego księgozbioru pracy Marcina Ernsta
O przyrodzie planet. W przedstawieniach broda-
tego Jowisza i sędziwego Saturna uderza na przy-
kład dziwny kształt jakby ściętej od góry czaszki,
który można jedynie wytłumaczyć silnym spłasz-
czeniem tych planet na biegunach. Podobnie jasne
obręcze okalające głowę Wenus i tworzące rodzaj
zawoju, mogą się łączyć z otoczeniem planety
gęstą i silnie odbijającą światło atmosferą, da-
jącą wrażenie obwiedzenia całej tarczy rąbkiem
światła (Ernst pisał o „gęstym woalu chmur, za-
krywającym przed nami powierzchnię najbliższej
sąsiadki” 3).
Własnościom fizycznym planet odpowiada
również ich kolorystyka i sposób oświetlenia,
związane z jasnością oraz kolorem emitowanego
światła. Tak więc Jowisz i Saturn charakteryzują
się barwą żółtą, dość silną i jednostajną. Mars
odznacza się dużą jasnością i specyficzną czerwo-
ną poświatą. Wenus emituje światło jasne, prawie
białe, blask Merkurego jest przygaszony i mato-
wy. Ziemia i Luna słabo odbijają promienie sło-
neczne. Na fakt, że kolorystyczna kompozycja wi-
trażu oparta jest na podłożu naukowym, zwrócił
uwagę Wincenty Trojanowski, postrzegając, że
planety „utrzymane są w ich barwach charakte-
rystycznych, jakie w spektroskopie zauważyć mo-
żemy” 4.
Mars i Merkury trzymają jako jedyni swoje
eliptyczne tory, zapewne jako opiekunowie zwrot-
ników Raka i Koziorożca, wyznaczających mo-
menty zamierania i odradzania się Słońca w jego
niebieskiej wędrówce (zimowych i letnich przesi-
leń). Planety rozrzucone są na witrażu wokół
Słońca-Apollina, kołując w kosmicznym wirze bez
zachowania odpowiednich od niego odległości, z
lewej strony wręcz uszeregowane w pionowej li-
nii, co być może uwarunkowane było wąskim po-
lem okna.
Pewną niekonsekwencją jest również opatrze-
nie części planetarnych personifikacji odpowiada-
jącymi im atrybutami (Mars w hełmie, Merkury
w uskrzydlonym kapeluszu, a w pierwotnej wersji
również trzymający kaduceusz), podczas gdy pla-
nety żeńskie zostały wyobrażone za pomocą po-
3 M. Ernst, O przyrodzie planet, Lwów—Warsza-
wa 1899, s. 35.
4 W. Trojanowski, Wyspiański — artysta —
człowiek — życie, Warszawa 1927, s. 150.
152