DOI Artikel:
Szlezynger, Piotr Stanisław: Brama zamku Lubomirskich w Nowym Wiśniczu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0099
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 1 (1995)
ISBN 83-86956-05-4
ISSN 0071-6723
Piotr S. Szlezynger
Brama zamku Lubomirskich w Nowym Wiśniczu*
Zamek Kmitów, od roku 1593 Lubomirskich
w Nowym Wiśniczu leży przy dawnym trakcie
handlowym wiodącym z Krakowa na Węgry, blisko
niebezpiecznego pogranicza. Zamek został usytuo-
wany na skraju opadającego w kierunku północ-
no-zachodnim cyplu wzgórza, w miejscu gdzie jego
stoki stromo opadają z trzech stron. Dziedziniec
w stosunku do oddzielającej go od miasta doliny
rzeczki Leksandrówki wznosi się o około 35 m. Od
strony południowej, tj. od grzbietu wzniesienia,
zamek pozostawał odsłonięty na ataki nieprzyjaciół.
Z zamkiem i dobrami wiśnickimi związany był
od roku 1523 tytuł hrabiowski, o którego potwier-
dzenie postarali się Lubomirscy w roku 1595. W ro-
ku 1613, po śmierci nabywcy Wiśnicza Sebastiana
Lubomirskiego, żupnika wielickiego, który zadbał
0 podstawy finansowe przyszłej świetności rodu,
zamek przeszedł w ręce jego syna, Stanisława
(1583—1649), późniejszego wojewody krakowskie-
go. Ten potężny magnat sprawował najwyższe god-
ności w Rzeczypospolitej. Nadto, niedługo przed
śmiercią, uzyskał tytuł książęcy. Jego styl życia
wykazuje nowe, „barokowe” cechy. Współczesnych
zadziwiał wspaniałością wielkiego na miarę monar-
szą dworu, liczącego blisko 300 osób, w tym kapelę
1 zbrojnych. Chcąc umieścić ten dwór w stosownych
dlań ramach architektonicznych, przebudowywał,
* Autor dziękuje prof. dr. hab. Adamowi Małkiewiczowi za
wnikliwą i krytyczną lekturę tekstu, prof. dr. hab. Lechowi
Kalinowskiemu za łaskawe przyjęcie artykułu do druku w Folia
Historiae Artium.
1 P. Szlezynger, Warsztat architektoniczny Ma-
cieja Trapoli na tle kierunków wczesnego baroku rzymskiego
(Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 35, 1990), s. 3 i n.
począwszy od roku 1615, średniowieczny zamek
w Wiśniczu tworząc okazałą rezydencję reprezen-
tacyjno-obronną — siedzibę rodu.
Wznoszenie ziemnych, bastionowych fortyfikacji
wokół zamku zakończył Lubomirski w roku 1621.
Zaakcentowano w nich monumentalną bramę. Pro-
jektodawcą i budowniczym umocnień bastiono-
wych, włącznie z bramą, był zapewne Włoch Maciej
Trapola, zatrudniany aż do śmierci w grudniu roku
1637 przez wojewodę Lubomirskiego jako nadwor-
ny architekt1.
Brama ta była dotąd wzmiankowana wyłącznie
przy ogólnym omawianiu architektury zamku i nie
doczekała się opracowania. Być może na to pominię-
cie wpłynęła pochopna opinia Władysława Łuszcz-
kiewicza: „Oryginalności w pomyśle bramy wiśnic-
kiej z trudnością przychodzi nam się dopatrzeć” 2.
Dopiero Adam Miłobędzki podkreślił indywidualny
charakter architektury bramy, następnie uczynili to,
omawiając sztukę ziemi krakowskiej, Tadeusz
Chrzanowski i Marian Kornecki3.
Stanisław Lubomirski zasłynął jako fundator
licznych kościołów i klasztorów. Budował też, bądź
modernizował, zamki we własnych dobrach, prócz
Wiśnicza w Rzemieniu, Łańcucie, Połonnem oraz
w Lubowli, Niepołomicach, Nowym Sączu, San-
domierzu i Zatorze, gdzie był starostą. Początkowo
2 W. Łuszczkiewicz, Zabytki dawnego budownictwa
w Krakowskiemu IV, Kraków 1867, s. nlb.; Tenże, Portal
forteczny zamku w Wiśniczu (Sprawozdania Komisji do Badania
Historii Sztuki w Polsce, 5, 1868), s. XXI —XXII.
3 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce,
Warszawa 1968, s. 179; Tenże, Architektura polska XVII
wieku, Warszawa 1980 (Dzieje Sztuki Polskiej 4), s. 170; T.
Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej,
Kraków 1982, s. 329-330.
95
Seria Nowa, t. 1 (1995)
ISBN 83-86956-05-4
ISSN 0071-6723
Piotr S. Szlezynger
Brama zamku Lubomirskich w Nowym Wiśniczu*
Zamek Kmitów, od roku 1593 Lubomirskich
w Nowym Wiśniczu leży przy dawnym trakcie
handlowym wiodącym z Krakowa na Węgry, blisko
niebezpiecznego pogranicza. Zamek został usytuo-
wany na skraju opadającego w kierunku północ-
no-zachodnim cyplu wzgórza, w miejscu gdzie jego
stoki stromo opadają z trzech stron. Dziedziniec
w stosunku do oddzielającej go od miasta doliny
rzeczki Leksandrówki wznosi się o około 35 m. Od
strony południowej, tj. od grzbietu wzniesienia,
zamek pozostawał odsłonięty na ataki nieprzyjaciół.
Z zamkiem i dobrami wiśnickimi związany był
od roku 1523 tytuł hrabiowski, o którego potwier-
dzenie postarali się Lubomirscy w roku 1595. W ro-
ku 1613, po śmierci nabywcy Wiśnicza Sebastiana
Lubomirskiego, żupnika wielickiego, który zadbał
0 podstawy finansowe przyszłej świetności rodu,
zamek przeszedł w ręce jego syna, Stanisława
(1583—1649), późniejszego wojewody krakowskie-
go. Ten potężny magnat sprawował najwyższe god-
ności w Rzeczypospolitej. Nadto, niedługo przed
śmiercią, uzyskał tytuł książęcy. Jego styl życia
wykazuje nowe, „barokowe” cechy. Współczesnych
zadziwiał wspaniałością wielkiego na miarę monar-
szą dworu, liczącego blisko 300 osób, w tym kapelę
1 zbrojnych. Chcąc umieścić ten dwór w stosownych
dlań ramach architektonicznych, przebudowywał,
* Autor dziękuje prof. dr. hab. Adamowi Małkiewiczowi za
wnikliwą i krytyczną lekturę tekstu, prof. dr. hab. Lechowi
Kalinowskiemu za łaskawe przyjęcie artykułu do druku w Folia
Historiae Artium.
1 P. Szlezynger, Warsztat architektoniczny Ma-
cieja Trapoli na tle kierunków wczesnego baroku rzymskiego
(Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 35, 1990), s. 3 i n.
począwszy od roku 1615, średniowieczny zamek
w Wiśniczu tworząc okazałą rezydencję reprezen-
tacyjno-obronną — siedzibę rodu.
Wznoszenie ziemnych, bastionowych fortyfikacji
wokół zamku zakończył Lubomirski w roku 1621.
Zaakcentowano w nich monumentalną bramę. Pro-
jektodawcą i budowniczym umocnień bastiono-
wych, włącznie z bramą, był zapewne Włoch Maciej
Trapola, zatrudniany aż do śmierci w grudniu roku
1637 przez wojewodę Lubomirskiego jako nadwor-
ny architekt1.
Brama ta była dotąd wzmiankowana wyłącznie
przy ogólnym omawianiu architektury zamku i nie
doczekała się opracowania. Być może na to pominię-
cie wpłynęła pochopna opinia Władysława Łuszcz-
kiewicza: „Oryginalności w pomyśle bramy wiśnic-
kiej z trudnością przychodzi nam się dopatrzeć” 2.
Dopiero Adam Miłobędzki podkreślił indywidualny
charakter architektury bramy, następnie uczynili to,
omawiając sztukę ziemi krakowskiej, Tadeusz
Chrzanowski i Marian Kornecki3.
Stanisław Lubomirski zasłynął jako fundator
licznych kościołów i klasztorów. Budował też, bądź
modernizował, zamki we własnych dobrach, prócz
Wiśnicza w Rzemieniu, Łańcucie, Połonnem oraz
w Lubowli, Niepołomicach, Nowym Sączu, San-
domierzu i Zatorze, gdzie był starostą. Początkowo
2 W. Łuszczkiewicz, Zabytki dawnego budownictwa
w Krakowskiemu IV, Kraków 1867, s. nlb.; Tenże, Portal
forteczny zamku w Wiśniczu (Sprawozdania Komisji do Badania
Historii Sztuki w Polsce, 5, 1868), s. XXI —XXII.
3 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce,
Warszawa 1968, s. 179; Tenże, Architektura polska XVII
wieku, Warszawa 1980 (Dzieje Sztuki Polskiej 4), s. 170; T.
Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej,
Kraków 1982, s. 329-330.
95