DOI article:
Przybyszewski, Bolesław: Ornat Długosza: z dziejów hafciarstwa polskiego w pierwszej połowie XV wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0030
cenę 17 grzywien25. Nas interesuje najbardziej ten
moment z jego życia, kiedy to w r. 1441 hafciarz był
związany z dworem Jana Taszki Koniecpolskiego,
właściciela Koniecpola i Karniowa koło Krakowa,
kanclerza Królestwa Polskiego, z którym zaprzyjaź-
niony był Jan Długosz starszy26. Dlatego też może-
my upatrywać autora kłobuckiego ornatu w Janie
Hassowie z Krakowa.
Czas wykonania
Władysław Górzyński, posługując się metodą
historyczną27 i Adam Bochnak, dołączając do niej
analizę stylistyczno-porównawczą wyobrażeń hafto-
wanych28, doszli do słusznego przekonania, że Or-
nat Długosza został wykonany w okresie, kiedy
parafia kłobucka należała do fundatora (lata
1434— 1449). Za pomocą archiwaliów można jednak
termin fundacji jeszcze ściślej określić. Według
prout narrantur”, Offic. Crac., VI, s. 640; — „Mercurii XXIX
aprilis 1444, antę Philipi. Johannes haftarz de Cracovia dedit
articulos per iuramentum et dominus presente Petro de Pro-
schowicze procuratore plebani de s. Stephano, qui decrevit
citacionem personalem contra partem, presentibus supra”, tam-
że, s. 654.
25 „Lunę XVII ianuarii 1446. Johannes Hassów de Cracovia
obligavit se ex convencione venerabili viro magistro Laurencio de
Rathibor sacre theologie professori crucem de auro desuper
ornandam super casulam sibi propositam et ostensam ad
modum crucis in casula in ecclesia Beate Marie Virginis cum
valentibus deauracionibus infra hinc et festum Paschę proxime
venturum, sub pena excommunicacionis, bono labore et diligen-
cia parare et complere pro decem et septem marcis numerate
peccunie, ad quam similiter peccuniam omnia necessaria sibi
emet et comparabit idem Johannes et in instandi idem magister
Laurencius statim sibi hic tres marcas in vim predictam dedit
cum effectu, de quibus ipsum idem Johannes quittavit et post-
modum pro auro comparando iterum sibi dabit magister Lauren-
cius, ita quia quando laborem totum compleverit, scilicet in
dieto festo, tunc sibi dabit finem dictarum XVII marcarum,
scilicet medietatem, scilicet novem cum media marcas, sub
dicta pena, presentibus quibus supra”, Offic. Crac., XIII,
s. 843 — 844.
26 „Veneris XIX iunii 1444. Johannes Taska de Conyecz-
polye alias de Carnyow heres etc. Regni Polonie cancellarius [...]
recognoscendo se honorabili domino Johanni quondam notario
civitatis Cracoviensis, actu presbitero, in Cracovia moranti,
quadraginta marcas census annui sub titulo iuste redempcionis
pro sexingentis florenis Hungaricalibus boni et iustissimi pon-
deris in et super eius villa Carnyow in districtu Cracoviensi et
sub parrochia ecclesie Górka iacente et consistente [...] vendidis-
se cum effectu [...] ipsum de eisdem florenis sexcentis presen-
tibus quittat — presentibus nobilibus, discretis dominis Grus-
czinski fratre domini custodis Cracoviensis, Johanne hafftarzs,
Petro Mathie de Grodecz notario publico et Nicolao Radze-
schowski familiare domini officialis, ad hec vocatis hora comp-
letorii et aliis multis”, tamże, s. 621 — 623.
27 Górzyński, /. c.
zapisów krakowskiego sądu konsystorskiego toczyła
się w lutym r. 1446 sprawa między Piotrem z Wida-
wy koło Sieradza a Katarzyną Stimberską z Krako-
wa z powodu pewnego rąbka, czyli pątlika (tkanki)
ozdobionego perłami. Stimberską wezwała na świa-
dka Jana Długosza, który — jej zdaniem — prosił ją
niegdyś, by mu przyniosła ten rąbek do oglądnięcia.
Długosz odpowiadając w sądzie podał, że prosił ją
w swoim czasie, by poszukała pereł, które mógłby
kupić. Stimberską, w towarzystwie pewnej Ży-
dówki, przyniosła mu wtedy kilka pątlików ozdobio-
nych perłami, ale czyje one były, nie wie. Dodał też,
że prosił Stimberską o dostarczenie pereł, a nie o to,
by mu przynosiła rąbki do oglądania, dlatego nie
może być jej zachodźcą29. Długosz poszukiwał wię-
kszej liczby pereł — jak możemy z wielkim praw-
dopodobieństwem przypuszczać — do ornatu fun-
dowanego przez niego dla kościoła w Kłobucku.
Wiadomo nam, że przy haftowaniu tego ornatu
zużyto niemało pereł, które znaczyły kraje pulpitów,
28 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Polskie rzemiosło
artystyczne wieków średnich, Kraków 1959, s. 216 — 217: „Drape-
rie postaci na ornacie w Kłobucku straciły już cechy właściwe
okresowi stylu miękkiego, zaczynają się fałdować ostrzej, bardziej
kątowato. Do najbardziej charakterystycznych i dla datowania
przydatnych należy płaszcz św. Hieronima, którego dolna część
układa się na ziemi w szerokie, płaskie fałdy, bardzo podobnie jak
płaszcz kardynała Oleśnickiego na rysunku z r. 1445 w Liber
antiąuus Kapituły Katedralnej Krakowskiej lub archanioła Gab-
riela w Zwiastowaniu na tryptyku w Przydonicy z czasu nieba-
wem po r. 1450. Warto też zestawić układ fałdów kapy św.
Ambrożego na przedniej kolumnie naszego ornatu i płaszcza
Boga Ojca na tryptyku z czasu około r. 1460 w Łopusznej. Styl
haftu kłobuckiego wskazuje więc na drugą ćwierć w. XV jako na
czas powstania, co się zgadza z końcem tego okresu, w którym
proboszczem kłobuckim był wielki historyk Jan Długosz
(1434—1449). Jemu też, a nie jego stryjowi Bartłomiejowi,
proboszczowi w latach 1410—1434, i nie bratu historyka Janowi
młodszemu, który był proboszczem kłobuckim w latach
1449 — 1454, miejscowa tradycja przypisuje ufundowanie orna-
tu”; por. A. Bochnak, Rzemiosło artystyczne [w:] Historia
sztuki polskiej, pod red. T. Dobrowolskiego, I: Sztuka średnio-
wieczna, Kraków 1965, wyd. 2, s. 477.
29 „Saturni V februarii 1446. Dominus Dlugossyus canoni-
cus Cracoviensis invitatus ad instanciam Stimberską de Cracovia,
sic coram domino officiali confessus est et dixit, quis ipse
nunquam aliquam wittam commisit aut commiserat ad cons-
piciendum, scilicet cum margaritis, sibi Stimberską, sed dum-
taxat dixit, quia dum ipsam Stimberską petiverat quodam tem-
pore, ut sibi domino Johanni Dlugossyo margarithas ad emen-
dum invenisset, dicta Stimberską tunc ad ipsum dominum
Johannem nonnullas withas alias thanka, margaritis deornatas,
quadam Judea cum ipso presente, portavit, sed cuius fuissent non
scit, et quia nunquam sibi Stimbarska aliquam witam ad cons-
piciendum, prout asseritur, tradiderat et quia nec propter hec wlt
seu velit ipsam evincere, presente nobili Petro de Wydawa,
protestantis, quia non posuit evictorem, ad peticionem ipsius
domini Widawski, ut asserit, superius factam”, Offic. Crac., VI,
s. 932-933.
26
moment z jego życia, kiedy to w r. 1441 hafciarz był
związany z dworem Jana Taszki Koniecpolskiego,
właściciela Koniecpola i Karniowa koło Krakowa,
kanclerza Królestwa Polskiego, z którym zaprzyjaź-
niony był Jan Długosz starszy26. Dlatego też może-
my upatrywać autora kłobuckiego ornatu w Janie
Hassowie z Krakowa.
Czas wykonania
Władysław Górzyński, posługując się metodą
historyczną27 i Adam Bochnak, dołączając do niej
analizę stylistyczno-porównawczą wyobrażeń hafto-
wanych28, doszli do słusznego przekonania, że Or-
nat Długosza został wykonany w okresie, kiedy
parafia kłobucka należała do fundatora (lata
1434— 1449). Za pomocą archiwaliów można jednak
termin fundacji jeszcze ściślej określić. Według
prout narrantur”, Offic. Crac., VI, s. 640; — „Mercurii XXIX
aprilis 1444, antę Philipi. Johannes haftarz de Cracovia dedit
articulos per iuramentum et dominus presente Petro de Pro-
schowicze procuratore plebani de s. Stephano, qui decrevit
citacionem personalem contra partem, presentibus supra”, tam-
że, s. 654.
25 „Lunę XVII ianuarii 1446. Johannes Hassów de Cracovia
obligavit se ex convencione venerabili viro magistro Laurencio de
Rathibor sacre theologie professori crucem de auro desuper
ornandam super casulam sibi propositam et ostensam ad
modum crucis in casula in ecclesia Beate Marie Virginis cum
valentibus deauracionibus infra hinc et festum Paschę proxime
venturum, sub pena excommunicacionis, bono labore et diligen-
cia parare et complere pro decem et septem marcis numerate
peccunie, ad quam similiter peccuniam omnia necessaria sibi
emet et comparabit idem Johannes et in instandi idem magister
Laurencius statim sibi hic tres marcas in vim predictam dedit
cum effectu, de quibus ipsum idem Johannes quittavit et post-
modum pro auro comparando iterum sibi dabit magister Lauren-
cius, ita quia quando laborem totum compleverit, scilicet in
dieto festo, tunc sibi dabit finem dictarum XVII marcarum,
scilicet medietatem, scilicet novem cum media marcas, sub
dicta pena, presentibus quibus supra”, Offic. Crac., XIII,
s. 843 — 844.
26 „Veneris XIX iunii 1444. Johannes Taska de Conyecz-
polye alias de Carnyow heres etc. Regni Polonie cancellarius [...]
recognoscendo se honorabili domino Johanni quondam notario
civitatis Cracoviensis, actu presbitero, in Cracovia moranti,
quadraginta marcas census annui sub titulo iuste redempcionis
pro sexingentis florenis Hungaricalibus boni et iustissimi pon-
deris in et super eius villa Carnyow in districtu Cracoviensi et
sub parrochia ecclesie Górka iacente et consistente [...] vendidis-
se cum effectu [...] ipsum de eisdem florenis sexcentis presen-
tibus quittat — presentibus nobilibus, discretis dominis Grus-
czinski fratre domini custodis Cracoviensis, Johanne hafftarzs,
Petro Mathie de Grodecz notario publico et Nicolao Radze-
schowski familiare domini officialis, ad hec vocatis hora comp-
letorii et aliis multis”, tamże, s. 621 — 623.
27 Górzyński, /. c.
zapisów krakowskiego sądu konsystorskiego toczyła
się w lutym r. 1446 sprawa między Piotrem z Wida-
wy koło Sieradza a Katarzyną Stimberską z Krako-
wa z powodu pewnego rąbka, czyli pątlika (tkanki)
ozdobionego perłami. Stimberską wezwała na świa-
dka Jana Długosza, który — jej zdaniem — prosił ją
niegdyś, by mu przyniosła ten rąbek do oglądnięcia.
Długosz odpowiadając w sądzie podał, że prosił ją
w swoim czasie, by poszukała pereł, które mógłby
kupić. Stimberską, w towarzystwie pewnej Ży-
dówki, przyniosła mu wtedy kilka pątlików ozdobio-
nych perłami, ale czyje one były, nie wie. Dodał też,
że prosił Stimberską o dostarczenie pereł, a nie o to,
by mu przynosiła rąbki do oglądania, dlatego nie
może być jej zachodźcą29. Długosz poszukiwał wię-
kszej liczby pereł — jak możemy z wielkim praw-
dopodobieństwem przypuszczać — do ornatu fun-
dowanego przez niego dla kościoła w Kłobucku.
Wiadomo nam, że przy haftowaniu tego ornatu
zużyto niemało pereł, które znaczyły kraje pulpitów,
28 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Polskie rzemiosło
artystyczne wieków średnich, Kraków 1959, s. 216 — 217: „Drape-
rie postaci na ornacie w Kłobucku straciły już cechy właściwe
okresowi stylu miękkiego, zaczynają się fałdować ostrzej, bardziej
kątowato. Do najbardziej charakterystycznych i dla datowania
przydatnych należy płaszcz św. Hieronima, którego dolna część
układa się na ziemi w szerokie, płaskie fałdy, bardzo podobnie jak
płaszcz kardynała Oleśnickiego na rysunku z r. 1445 w Liber
antiąuus Kapituły Katedralnej Krakowskiej lub archanioła Gab-
riela w Zwiastowaniu na tryptyku w Przydonicy z czasu nieba-
wem po r. 1450. Warto też zestawić układ fałdów kapy św.
Ambrożego na przedniej kolumnie naszego ornatu i płaszcza
Boga Ojca na tryptyku z czasu około r. 1460 w Łopusznej. Styl
haftu kłobuckiego wskazuje więc na drugą ćwierć w. XV jako na
czas powstania, co się zgadza z końcem tego okresu, w którym
proboszczem kłobuckim był wielki historyk Jan Długosz
(1434—1449). Jemu też, a nie jego stryjowi Bartłomiejowi,
proboszczowi w latach 1410—1434, i nie bratu historyka Janowi
młodszemu, który był proboszczem kłobuckim w latach
1449 — 1454, miejscowa tradycja przypisuje ufundowanie orna-
tu”; por. A. Bochnak, Rzemiosło artystyczne [w:] Historia
sztuki polskiej, pod red. T. Dobrowolskiego, I: Sztuka średnio-
wieczna, Kraków 1965, wyd. 2, s. 477.
29 „Saturni V februarii 1446. Dominus Dlugossyus canoni-
cus Cracoviensis invitatus ad instanciam Stimberską de Cracovia,
sic coram domino officiali confessus est et dixit, quis ipse
nunquam aliquam wittam commisit aut commiserat ad cons-
piciendum, scilicet cum margaritis, sibi Stimberską, sed dum-
taxat dixit, quia dum ipsam Stimberską petiverat quodam tem-
pore, ut sibi domino Johanni Dlugossyo margarithas ad emen-
dum invenisset, dicta Stimberską tunc ad ipsum dominum
Johannem nonnullas withas alias thanka, margaritis deornatas,
quadam Judea cum ipso presente, portavit, sed cuius fuissent non
scit, et quia nunquam sibi Stimbarska aliquam witam ad cons-
piciendum, prout asseritur, tradiderat et quia nec propter hec wlt
seu velit ipsam evincere, presente nobili Petro de Wydawa,
protestantis, quia non posuit evictorem, ad peticionem ipsius
domini Widawski, ut asserit, superius factam”, Offic. Crac., VI,
s. 932-933.
26