DOI Artikel:
Waźbiński, Zygmunt: Marcello Bacciarelli i jego wkład do realizacji pomnika Marca Benefiala w Panteonie rzymskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0250
3. Piętro Labruzzi, Portret Vincenzo Pacettiego, 1700. Rzym,
Accademia di San Luca (wg Susinna)
Najważniejszym jednak momentem w ocenie popier-
sia Benefiala była prezentacja in situ w Panteonie w stycz-
niu 1784 r. w obecności Ponfrediego22. Dopiero wówczas
rzeźbiarz przystąpił do realizacji swego projektu w mar-
murze. Fakt ten odnotował w swym Diariuszu pod datą
24 stycznia 1784: „ił Busto di Benefial piulo vedono e piu
piace”23. Popiersie Benefiala ustawiono w Panteonie 15
marca 1784 r. Odsłonięto je cztery dni później z okazji
święta Congregazione dei Virtuosi24.
Wzorem dla popiersia Benefiala był autoportret ar-
tysty z lat czterdziestych XVIII w.25, którego replika znaj-
dowała się i znajduje obecnie w Akademii Św. Łukasza
Pacetti wiernie powtórzył malarski pierwowzór. W tym
sensie dzieło to raczej zamyka pewien okres twórczości
rzeźbiarza aniżeli otwiera nowy. Przykładem nowego sty-
lu, uformowanego pod wpływem Canovy, jest późniejsze
popiersie Gaetana Rappiniego, powstałe w latach 1795-
180226.
Fundatorzy popiersia
Inicjatorem ufundowania pomnika Benefiala w Pante-
onie był najprawdopodobniej Giovanni Battista Ponfredi,
autor pierwszej, napisanej zaraz po śmierci artysty, mono-
grafii27. Zrealizował ją, jak pisze we wstępie, na prośbę hr.
Niccoló Soderiniego, mecenasa artysty. Autor opisał dość
szczegółowo twórczość Benefiala oraz streścił jego poglą-
dy na sztukę. Wysunął wówczas postulat, choć jeszcze
nieokreślony, upamiętnienia artysty. Ponfredi, którego
Pacetti nazywa swym przyjacielem, był uczniem Benefia-
la. Może dlatego uważał, że koszty związane z realizacją
pomnika winni ponieść uczniowie artysty. Miał to być wyraz
hołdu dla mistrza.
Ponfredi miał sporo kłopotów z odnalezieniem uczniów
Benefiala. Wiedział, że przez jego pracownię na via Delie
Colonette28 przewinęło się wielu młodych artystów. Tłu-
my młodzieży uczęszczały na jego zajęcia prowadzone w
Scuola del Nudo na Kapitolu29. Benefial był atrakcyjnym,
choć niełatwym nauczycielem: „Łatwo popadał w gniew -
pisze nieco żartobliwie Ponfredi - stąd też nikt nie mógł
usiedzieć dłużej u niego; jeśli ktoś wytrzymał dwa lub trzy
lata nazywano go Hiobem”30.
Solidarność ze słabeuszami naraziła Benefiala dwukrot-
nie na ostiy konflikt z Akademią Św. Łukasza w latach 1720
i 1755. Pierwszy z nich spowodował, że artysta otrzymał
tytuł akademicki dopiero w pięćdziesiątym siódmym roku
życia (174l)31, drugi natomiast - że zawieszono go w pra-
wach członkowskich (ryc. 2)32.
Ponfredi w opublikowanym w 1764 r. eseju biogra-
ficznym wymienił zaledwie czterech uczniów Benefiala
i to drugorzędnych. Byli to: Giuseppe Rupra i Giovanni
22 Tamże, k. 21v: (Ponfredi) „ne fu assai contento”.
23 Tamże, k. 32.
24 Tamże, k. 34v: „sono stato alla Chiesa della Rotonda in occa-
sione della festa del glorioso S. Giuseppe ove si vedeva il busto
del cav. Benefiali” (tzn. 19 marca).
25 Autoportret Benefiala, w zbiorach Italo Faldi w Rzymie,
natomiast replika w Akademii Św. Łukasza; zob. S. Sus inno,
I ritratti degli Accademici [w:] Accademia Nazionale di San Luca,
Roma 1974, s. 248, il. 29 i 30; H o n o u r, Vincenzo Pacetti...,
s. 368, il. 2.
26 Protomoteca Capitolina w Rzymie; zob. H o n o u r, The Roma...,
il. 13.
27 Giovanni Battista Ponfredi (ok. 1715-1795) od 1775 był
dyrektorem Ufficio dei Mosaici przy bazylice Św. Piotra. W 1779
podejmował przybyłego na staż Antonia Canovę; umożliwił mu
studiowanie fresków Rafaela i rzeźb antycznych na Watykanie;
zob. A. C a n o v a, I Quaderni di uiaggio (1779-1780), ed. E. Bassi,
Venezia-Roma 1959, s. 34, 39-40, 138.
28 Studio to odziedziczył Canova; zob. H. Honour, Canova’s
Studio Practice (Burlington Magazine, 114, 1972), s. 146—159-
29 Na temat tej szkoły C. Pietrangeli, LAccademia Capito-
lina del Nudo (Capitolium, 37, 1962), s. 132-134. O sytuacji, jaka
tam panowała, pisze Canova, o. c., s. 39 (8 XI 1779): „sono stato
alfAccademia di Francia [...] e poi a ąuella delPCampidoglio che
incomincero ąuesta sera, vi era circa cento e 50 giovanni [...],
senti bene un caldo si terible [sic!] che veramente ąuantunąue vi si
steti pocco ero tutto in sudore cosi ancora li due altri”. Jednakże w
wykazie wykonanym przez L. Pirottę, 1 direttori delPAccademia del
Nudo (Strenna dei romanisti, 30. 1969), s. 326-334; brak jego
nazwiska.
30 Ponfredi w: Bottari, Ticozzi, o. c., s. 37.
31 ASL, Decreti, 28, k. 10v (4 X 1741). Przyczyną sporu we-
dług Panfrediego byl zorganizowany przez Benefiala protest prze-
ciw ustanowieniu Statutów klementyńskich (1715), dyskryminują-
cych młodych artystów nieakademickich; ASL, 4.
32 ASL, Decreti, 51, k. 71-71v (27 VII 175). Powodem wyklu-
czenia Benefiala z Akademii była ocena krytyczna (i to przed ucznia-
246
Accademia di San Luca (wg Susinna)
Najważniejszym jednak momentem w ocenie popier-
sia Benefiala była prezentacja in situ w Panteonie w stycz-
niu 1784 r. w obecności Ponfrediego22. Dopiero wówczas
rzeźbiarz przystąpił do realizacji swego projektu w mar-
murze. Fakt ten odnotował w swym Diariuszu pod datą
24 stycznia 1784: „ił Busto di Benefial piulo vedono e piu
piace”23. Popiersie Benefiala ustawiono w Panteonie 15
marca 1784 r. Odsłonięto je cztery dni później z okazji
święta Congregazione dei Virtuosi24.
Wzorem dla popiersia Benefiala był autoportret ar-
tysty z lat czterdziestych XVIII w.25, którego replika znaj-
dowała się i znajduje obecnie w Akademii Św. Łukasza
Pacetti wiernie powtórzył malarski pierwowzór. W tym
sensie dzieło to raczej zamyka pewien okres twórczości
rzeźbiarza aniżeli otwiera nowy. Przykładem nowego sty-
lu, uformowanego pod wpływem Canovy, jest późniejsze
popiersie Gaetana Rappiniego, powstałe w latach 1795-
180226.
Fundatorzy popiersia
Inicjatorem ufundowania pomnika Benefiala w Pante-
onie był najprawdopodobniej Giovanni Battista Ponfredi,
autor pierwszej, napisanej zaraz po śmierci artysty, mono-
grafii27. Zrealizował ją, jak pisze we wstępie, na prośbę hr.
Niccoló Soderiniego, mecenasa artysty. Autor opisał dość
szczegółowo twórczość Benefiala oraz streścił jego poglą-
dy na sztukę. Wysunął wówczas postulat, choć jeszcze
nieokreślony, upamiętnienia artysty. Ponfredi, którego
Pacetti nazywa swym przyjacielem, był uczniem Benefia-
la. Może dlatego uważał, że koszty związane z realizacją
pomnika winni ponieść uczniowie artysty. Miał to być wyraz
hołdu dla mistrza.
Ponfredi miał sporo kłopotów z odnalezieniem uczniów
Benefiala. Wiedział, że przez jego pracownię na via Delie
Colonette28 przewinęło się wielu młodych artystów. Tłu-
my młodzieży uczęszczały na jego zajęcia prowadzone w
Scuola del Nudo na Kapitolu29. Benefial był atrakcyjnym,
choć niełatwym nauczycielem: „Łatwo popadał w gniew -
pisze nieco żartobliwie Ponfredi - stąd też nikt nie mógł
usiedzieć dłużej u niego; jeśli ktoś wytrzymał dwa lub trzy
lata nazywano go Hiobem”30.
Solidarność ze słabeuszami naraziła Benefiala dwukrot-
nie na ostiy konflikt z Akademią Św. Łukasza w latach 1720
i 1755. Pierwszy z nich spowodował, że artysta otrzymał
tytuł akademicki dopiero w pięćdziesiątym siódmym roku
życia (174l)31, drugi natomiast - że zawieszono go w pra-
wach członkowskich (ryc. 2)32.
Ponfredi w opublikowanym w 1764 r. eseju biogra-
ficznym wymienił zaledwie czterech uczniów Benefiala
i to drugorzędnych. Byli to: Giuseppe Rupra i Giovanni
22 Tamże, k. 21v: (Ponfredi) „ne fu assai contento”.
23 Tamże, k. 32.
24 Tamże, k. 34v: „sono stato alla Chiesa della Rotonda in occa-
sione della festa del glorioso S. Giuseppe ove si vedeva il busto
del cav. Benefiali” (tzn. 19 marca).
25 Autoportret Benefiala, w zbiorach Italo Faldi w Rzymie,
natomiast replika w Akademii Św. Łukasza; zob. S. Sus inno,
I ritratti degli Accademici [w:] Accademia Nazionale di San Luca,
Roma 1974, s. 248, il. 29 i 30; H o n o u r, Vincenzo Pacetti...,
s. 368, il. 2.
26 Protomoteca Capitolina w Rzymie; zob. H o n o u r, The Roma...,
il. 13.
27 Giovanni Battista Ponfredi (ok. 1715-1795) od 1775 był
dyrektorem Ufficio dei Mosaici przy bazylice Św. Piotra. W 1779
podejmował przybyłego na staż Antonia Canovę; umożliwił mu
studiowanie fresków Rafaela i rzeźb antycznych na Watykanie;
zob. A. C a n o v a, I Quaderni di uiaggio (1779-1780), ed. E. Bassi,
Venezia-Roma 1959, s. 34, 39-40, 138.
28 Studio to odziedziczył Canova; zob. H. Honour, Canova’s
Studio Practice (Burlington Magazine, 114, 1972), s. 146—159-
29 Na temat tej szkoły C. Pietrangeli, LAccademia Capito-
lina del Nudo (Capitolium, 37, 1962), s. 132-134. O sytuacji, jaka
tam panowała, pisze Canova, o. c., s. 39 (8 XI 1779): „sono stato
alfAccademia di Francia [...] e poi a ąuella delPCampidoglio che
incomincero ąuesta sera, vi era circa cento e 50 giovanni [...],
senti bene un caldo si terible [sic!] che veramente ąuantunąue vi si
steti pocco ero tutto in sudore cosi ancora li due altri”. Jednakże w
wykazie wykonanym przez L. Pirottę, 1 direttori delPAccademia del
Nudo (Strenna dei romanisti, 30. 1969), s. 326-334; brak jego
nazwiska.
30 Ponfredi w: Bottari, Ticozzi, o. c., s. 37.
31 ASL, Decreti, 28, k. 10v (4 X 1741). Przyczyną sporu we-
dług Panfrediego byl zorganizowany przez Benefiala protest prze-
ciw ustanowieniu Statutów klementyńskich (1715), dyskryminują-
cych młodych artystów nieakademickich; ASL, 4.
32 ASL, Decreti, 51, k. 71-71v (27 VII 175). Powodem wyklu-
czenia Benefiala z Akademii była ocena krytyczna (i to przed ucznia-
246