DOI Artikel:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: Cykl Dawida we wczesnogotyckich modlitewnikach franko-flamadzkich (1240 - 1320)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0046
przed połową XIII stulecia19 i cieszył niesłabnącą
popularnością aż po pierwsze dekady wieku XIV. W
poszukiwaniach jego genezy nie sposób jednak po-
minąć wczesnogotyckiego malarstwa książkowego
w Paryżu.
W 1. ćwierci wieku XIII w psałterzach paryskich
wyobrażeniem Dawida z szatanem zdobiono często
psalm 38. Scena ta stanowiła bezpośrednie nawią-
zanie do słów psalmisty, którymi zapewniał, że bę-
dzie „strzegł dróg swoich, aby nie zgrzeszył języ-
kiem” oraz że „położył straż u ust swoich, gdy stał
grzesznik naprzeciw niego”20. Dawid, autor psalmu,
stał zatem przed symbolizującym grzesznika szata-
nem, nierzadko wskazując na usta — narzędzie swe-
go grzechu. Rozwiązanie takie obserwujemy w licz-
nych wczesnych bibliach i psałterzach paryskich,
dość wspomnieć biblie BL Add. 15233 i Mazarine
1221 z lat 1210—1215 czy psałterze BnF mai. 1392
oraz Blanki Kastylijskiej (Arsenał 1186), oba wyko-
nane w latach dwudziestych22. Podobna ilustracja
wspomnianego psalmu nieobca jest także rękopi-
som północnym — odnajdujemy ją m.in. w psałte-
rzu z kolegiaty Św. Piotra w Lille powstałym w 2.
ćwierci wieku XIII (Douai BM 173)23, a także w
psałterzu frahko-flamandzkim wykonanym po po-
łowie stulecia (Douai BM 186, fol. 6lv°; ił. 4).
W iluminatorstwie paryskim 2. ćwierci stulecia
scena ukazująca Dawida z szatanem w psalmie 38
zanikła na rzecz wyobrażenia samego psalmisty
wskazującego na usta. Zanim to się jednak stało,
powstał kodeks, w którym pojawiła się ona w psal-
mie 51. Był nim wspomniany już Psałterz Jakuba
(BL Egerton 2652) z lat dwudziestych, wykonany w
warsztacie związanym z jednym z największych rę-
kopiśmiennych zamówień królewskich tego okresu,
wiedeńską Biblią moralizowaną ONB 117924- Sce-
na ilustrująca w tym kodeksie wspomniany psalm
Mfltirtmcinąw ftąuflMtWtuoicf-
LmrnfrtnaOitrroaitmramrCfltmnc
•pfflfftiimf-ttMr?- "> - -
tnmftnlt
citmuaf
imcafttr
ICttttltftU
fąunitm
iimjuaraffl
■>pfm on
ico atto'
4. Psalm 38, inicjał D: Dawid i szatan. Psałterz, Douai BM
186, fol. 6lv° (fot. IRTH-CNRS)
stanowiła bez wątpienia ikonograficzne novum, na
tle innych rękopisów pochodzących z tego regionu
pozostała jednak wyjątkiem, nie doczekawszy dal-
szych realizacji. Wydaje się, że przyczyn tego upa-
trywać należy w rewizji Wulgaty podjętej na nowo
powstałym paryskim uniwersytecie. W następstwie
Jan Deschamps ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, t. 1,
red. E. Cockx-Indestege, F. Hendrickx, Leuven 1987, s. 357—
361. Do omawianej grupy dołączyły: Cambridge St John’s Col-
lege E. 15 i Paryż Beaux-Arts, Masson 16 oraz Leuven, Katolieke
Universiteit, Faculteit der Godgeleerdheid (ex-Mecheln 14) i bi-
blia Cambridge UL Add. 4083. Dwa ostatnie rękopisy określi-
ła badaczka jako brabanckie, w rzeczywistości pochodzą one
z rejonu Hainaut, zob. 01iver, o.c., s. 161 i 168, której argu-
menty, przemawiające za taką lokalizacją, są znacznie bardziej
przekonywające.
19 Najstarszy w grupie flamandzki psałterz Brugia SB 8
wykonany został w latach czterdziestych. Także nieco później-
szy brugijski BL Add. 19899 powstał najpewniej przed połową
wieku.
20 Ps. 38, 2.
21 O obu tych rękopisach zwłaszcza F. Avrił, A ąuand re-
montent les premiers ateliers d’ enlumineurs laics a Paris?, Les Dos-
siers de 1’Archeologie, 16: 1976, s. 38M0.
22 Na temat BnF nal. 1392 zwłaszcza R. B r a n n e r, Manu-
script Painting in Paris During the Reign of St. Louis, Berkeley
1977, s. 206-207. O Arsenał 1186 Haseloff, o.c., s. 46-48,
tabela 8, oraz B r a n n e r, o.c., s. 30, 204.
23 H aseloff, o.c., s. 46-48, tabela 8. Na popularność w Pa-
ryżu przedstawienia Dawida z szatanem jako ilustracji do ps. 38
zwrócił już uwagę Haseloff, o.c., s. 21—27, tabela4. Także ręko-
pisy z jego tabeli 8, tzw. grupa Psałterza Blanki, zawierają w tym
miejscu podobne wyobrażenie, jednak wbrew temu, co sądził
uczony, większość z nich pochodzi z Paryża, a nie z Francji pół-
nocno-wschodniej (zob. też s. 46—48).
24 Tamże, s. 48-50, tabela 9; B ranner, o.c., s. 42, przyp.
33; 206.
39
popularnością aż po pierwsze dekady wieku XIV. W
poszukiwaniach jego genezy nie sposób jednak po-
minąć wczesnogotyckiego malarstwa książkowego
w Paryżu.
W 1. ćwierci wieku XIII w psałterzach paryskich
wyobrażeniem Dawida z szatanem zdobiono często
psalm 38. Scena ta stanowiła bezpośrednie nawią-
zanie do słów psalmisty, którymi zapewniał, że bę-
dzie „strzegł dróg swoich, aby nie zgrzeszył języ-
kiem” oraz że „położył straż u ust swoich, gdy stał
grzesznik naprzeciw niego”20. Dawid, autor psalmu,
stał zatem przed symbolizującym grzesznika szata-
nem, nierzadko wskazując na usta — narzędzie swe-
go grzechu. Rozwiązanie takie obserwujemy w licz-
nych wczesnych bibliach i psałterzach paryskich,
dość wspomnieć biblie BL Add. 15233 i Mazarine
1221 z lat 1210—1215 czy psałterze BnF mai. 1392
oraz Blanki Kastylijskiej (Arsenał 1186), oba wyko-
nane w latach dwudziestych22. Podobna ilustracja
wspomnianego psalmu nieobca jest także rękopi-
som północnym — odnajdujemy ją m.in. w psałte-
rzu z kolegiaty Św. Piotra w Lille powstałym w 2.
ćwierci wieku XIII (Douai BM 173)23, a także w
psałterzu frahko-flamandzkim wykonanym po po-
łowie stulecia (Douai BM 186, fol. 6lv°; ił. 4).
W iluminatorstwie paryskim 2. ćwierci stulecia
scena ukazująca Dawida z szatanem w psalmie 38
zanikła na rzecz wyobrażenia samego psalmisty
wskazującego na usta. Zanim to się jednak stało,
powstał kodeks, w którym pojawiła się ona w psal-
mie 51. Był nim wspomniany już Psałterz Jakuba
(BL Egerton 2652) z lat dwudziestych, wykonany w
warsztacie związanym z jednym z największych rę-
kopiśmiennych zamówień królewskich tego okresu,
wiedeńską Biblią moralizowaną ONB 117924- Sce-
na ilustrująca w tym kodeksie wspomniany psalm
Mfltirtmcinąw ftąuflMtWtuoicf-
LmrnfrtnaOitrroaitmramrCfltmnc
•pfflfftiimf-ttMr?- "> - -
tnmftnlt
citmuaf
imcafttr
ICttttltftU
fąunitm
iimjuaraffl
■>pfm on
ico atto'
4. Psalm 38, inicjał D: Dawid i szatan. Psałterz, Douai BM
186, fol. 6lv° (fot. IRTH-CNRS)
stanowiła bez wątpienia ikonograficzne novum, na
tle innych rękopisów pochodzących z tego regionu
pozostała jednak wyjątkiem, nie doczekawszy dal-
szych realizacji. Wydaje się, że przyczyn tego upa-
trywać należy w rewizji Wulgaty podjętej na nowo
powstałym paryskim uniwersytecie. W następstwie
Jan Deschamps ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, t. 1,
red. E. Cockx-Indestege, F. Hendrickx, Leuven 1987, s. 357—
361. Do omawianej grupy dołączyły: Cambridge St John’s Col-
lege E. 15 i Paryż Beaux-Arts, Masson 16 oraz Leuven, Katolieke
Universiteit, Faculteit der Godgeleerdheid (ex-Mecheln 14) i bi-
blia Cambridge UL Add. 4083. Dwa ostatnie rękopisy określi-
ła badaczka jako brabanckie, w rzeczywistości pochodzą one
z rejonu Hainaut, zob. 01iver, o.c., s. 161 i 168, której argu-
menty, przemawiające za taką lokalizacją, są znacznie bardziej
przekonywające.
19 Najstarszy w grupie flamandzki psałterz Brugia SB 8
wykonany został w latach czterdziestych. Także nieco później-
szy brugijski BL Add. 19899 powstał najpewniej przed połową
wieku.
20 Ps. 38, 2.
21 O obu tych rękopisach zwłaszcza F. Avrił, A ąuand re-
montent les premiers ateliers d’ enlumineurs laics a Paris?, Les Dos-
siers de 1’Archeologie, 16: 1976, s. 38M0.
22 Na temat BnF nal. 1392 zwłaszcza R. B r a n n e r, Manu-
script Painting in Paris During the Reign of St. Louis, Berkeley
1977, s. 206-207. O Arsenał 1186 Haseloff, o.c., s. 46-48,
tabela 8, oraz B r a n n e r, o.c., s. 30, 204.
23 H aseloff, o.c., s. 46-48, tabela 8. Na popularność w Pa-
ryżu przedstawienia Dawida z szatanem jako ilustracji do ps. 38
zwrócił już uwagę Haseloff, o.c., s. 21—27, tabela4. Także ręko-
pisy z jego tabeli 8, tzw. grupa Psałterza Blanki, zawierają w tym
miejscu podobne wyobrażenie, jednak wbrew temu, co sądził
uczony, większość z nich pochodzi z Paryża, a nie z Francji pół-
nocno-wschodniej (zob. też s. 46—48).
24 Tamże, s. 48-50, tabela 9; B ranner, o.c., s. 42, przyp.
33; 206.
39