DOI Artikel:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: Cykl Dawida we wczesnogotyckich modlitewnikach franko-flamadzkich (1240 - 1320)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0056
„złotą monetę” i wyobrazić pod postacią skrzyni i sa-
kiewki odmalowanych w omawianym inicjale.
Jeśli nawet pominiemy rozważania na temat
stopnia znajomości egzegezy scholastycznej w środo-
wisku świeckich iluminatorów (do których z pewno-
ścią należał malarz psałterza w Albendze), to i tak
rozumowanie włoskiej badaczki wydaje się cokol-
wiek zawiłe, a sugestia, iżby malarz miał zilustrować
złotą monetę wyobrażeniem sakwy i skrzyni — ra-
czej trudna do zaakceptowania. Na marginesie swe-
go studium przywołuje De Floriani psałterz angiel-
ski z przełomu XIII i XIV stulecia, obecnie w Gre-
noble (BM 138), gdzie w inicjale do psalmu 31 (fol.
44v°) wyobrażono postać siedzącą obok skrzyni
pełnej złota, naprzeciw niej zaś stworzenie o głowie
wołu mogące symbolizować złotego cielca73. Ręko-
pis ten jest jedynym, w którym badaczka dostrze-
gła pewne pokrewieństwo ikonograficzne z analizo-
wanym przez siebie inicjałem, związek ten pozosta-
wiła jednak bez komentarza.
Zapewne nieznajomość innych przedstawień
o podobnej treści ideowej stała się przyczyną, dla
której De Floriani skłonna była uznać scenę z psał-
terza w Albendze za oryginalną kreację ikonogra-
ficzną jej iluminatora. A przecież interpretacja psal-
mu 51 zastosowana w owym kodeksie — choć bar-
dzo rzadka — ma jednak swoją tradycję. Poza wspo-
mnianymi już psałterzami w Baltimore i Grenoble,
interesującego porównania w kontekście tych roz-
ważań dostarcza ilustracja omawianego psalmu
słynnego Psałterza z St. Albans (Hildesheim, Sankt
Godehard). Inicjał przedstawia tronującego Chry-
stusa oraz stojącą obok Niego grupę postaci uosa-
biających siedem występków (il. 17)74. Grupie tej
przewodzi wyobrażona pod postacią kobiety Mali-
LG-Złośliwość, o której Grzegorz Wielki powiadał,
że jest „matką wszelkich nieprawości”75. Obejmu-
jący ją mężczyzna — prawdopodobnie personifiku-
jący Żądzę76 — w ręce zarzuconej poufale na jej ra-
mię trzyma niewielkich rozmiarów sakiewkę. Fran-
cis Wormald sugeruje, że motyw owej sakiewki od-
nosić się może do słów św. Pawła do Tymoteusza,
mówiących o chciwości jako „korzeniu wszelkiego
zła”77; cytuje również św. Flieronima, przestrzega-
jącego mnichów i zakonnice przed przyjmowaniem
’De Floriani, o.c., s. 23 przyp. 22. Opis psałterza cytuje
De Floriani za Leroąuais, Psautiers, t. 1, s. 207.
1 Interpretację ikonografii Psałterza z St. Albans przyjmuję
za O. Pacht, C.R. Dodwell, F. Wormald, The St. Albans
Psalter (Albani Psalter), London 1960.
75 PL 67, 61: „vitiorum mater malitia”; cyt. za Pacht et
a 1 i i, o.c., s. 223-224.
cecdiftcmtur tnun itrufaIcTn •
imctKccpCAbrf facnfimrrn iiifhcic-:
17. Psalm 51, inicjał Q: Chrystus i siedem grzechów głównych.
Psałterz z St. Albans, Hildesheim, Sankt Godehard, s. 173
dóbr materialnych, które często prowadzą do zmy-
słowych namiętności78. Obie te interpretacje, na-
wiązujące do zgubnego wpływu ziemskich bogactw
na kondycję duchową człowieka, znajdują uzasad-
nienie w przytoczonych powyżej słowach samego
psalmisty, który piętnuje niegodziwca za chełpienie
się swymi majętnościami. Na ten aspekt psalmu
zwracają zresztą uwagę liczni biblijni komentatorzy.
Już św. Augustyn omawiając powyższy passus po-
ucza, iż „na potępienie zasługuje ten, kto nie wziął
Boga za swego wspomożyciela, a zaufał wielkości
swych bogactw”79. Równocześnie wyjaśnia, „że to
nie pieniądze u bogatego, lecz chciwość jest potę-
piona”, wiara zaś w to, że „ile się zdobędzie, takim
się będzie” jest właściwa „skąpcom, rabusiom, prze-
śladowcom niewinnych oraz tym, co czyhają na
76 Tamże, s. 224.
77 1 Tym 6, 10: „Radix enim omnium malorum est cupidi-
tas”; zob. Pacht et alii, o.c., s. 224.
78 Tamże, cytat z Epist. 22 ad Eustochium, PL 22, 410.
79 „Merito enim damnatur, qui non posuit Deum adjutorem
suum [...] et speravit in multitudine divitiarum suarum”, PL 36,
610.
49
kiewki odmalowanych w omawianym inicjale.
Jeśli nawet pominiemy rozważania na temat
stopnia znajomości egzegezy scholastycznej w środo-
wisku świeckich iluminatorów (do których z pewno-
ścią należał malarz psałterza w Albendze), to i tak
rozumowanie włoskiej badaczki wydaje się cokol-
wiek zawiłe, a sugestia, iżby malarz miał zilustrować
złotą monetę wyobrażeniem sakwy i skrzyni — ra-
czej trudna do zaakceptowania. Na marginesie swe-
go studium przywołuje De Floriani psałterz angiel-
ski z przełomu XIII i XIV stulecia, obecnie w Gre-
noble (BM 138), gdzie w inicjale do psalmu 31 (fol.
44v°) wyobrażono postać siedzącą obok skrzyni
pełnej złota, naprzeciw niej zaś stworzenie o głowie
wołu mogące symbolizować złotego cielca73. Ręko-
pis ten jest jedynym, w którym badaczka dostrze-
gła pewne pokrewieństwo ikonograficzne z analizo-
wanym przez siebie inicjałem, związek ten pozosta-
wiła jednak bez komentarza.
Zapewne nieznajomość innych przedstawień
o podobnej treści ideowej stała się przyczyną, dla
której De Floriani skłonna była uznać scenę z psał-
terza w Albendze za oryginalną kreację ikonogra-
ficzną jej iluminatora. A przecież interpretacja psal-
mu 51 zastosowana w owym kodeksie — choć bar-
dzo rzadka — ma jednak swoją tradycję. Poza wspo-
mnianymi już psałterzami w Baltimore i Grenoble,
interesującego porównania w kontekście tych roz-
ważań dostarcza ilustracja omawianego psalmu
słynnego Psałterza z St. Albans (Hildesheim, Sankt
Godehard). Inicjał przedstawia tronującego Chry-
stusa oraz stojącą obok Niego grupę postaci uosa-
biających siedem występków (il. 17)74. Grupie tej
przewodzi wyobrażona pod postacią kobiety Mali-
LG-Złośliwość, o której Grzegorz Wielki powiadał,
że jest „matką wszelkich nieprawości”75. Obejmu-
jący ją mężczyzna — prawdopodobnie personifiku-
jący Żądzę76 — w ręce zarzuconej poufale na jej ra-
mię trzyma niewielkich rozmiarów sakiewkę. Fran-
cis Wormald sugeruje, że motyw owej sakiewki od-
nosić się może do słów św. Pawła do Tymoteusza,
mówiących o chciwości jako „korzeniu wszelkiego
zła”77; cytuje również św. Flieronima, przestrzega-
jącego mnichów i zakonnice przed przyjmowaniem
’De Floriani, o.c., s. 23 przyp. 22. Opis psałterza cytuje
De Floriani za Leroąuais, Psautiers, t. 1, s. 207.
1 Interpretację ikonografii Psałterza z St. Albans przyjmuję
za O. Pacht, C.R. Dodwell, F. Wormald, The St. Albans
Psalter (Albani Psalter), London 1960.
75 PL 67, 61: „vitiorum mater malitia”; cyt. za Pacht et
a 1 i i, o.c., s. 223-224.
cecdiftcmtur tnun itrufaIcTn •
imctKccpCAbrf facnfimrrn iiifhcic-:
17. Psalm 51, inicjał Q: Chrystus i siedem grzechów głównych.
Psałterz z St. Albans, Hildesheim, Sankt Godehard, s. 173
dóbr materialnych, które często prowadzą do zmy-
słowych namiętności78. Obie te interpretacje, na-
wiązujące do zgubnego wpływu ziemskich bogactw
na kondycję duchową człowieka, znajdują uzasad-
nienie w przytoczonych powyżej słowach samego
psalmisty, który piętnuje niegodziwca za chełpienie
się swymi majętnościami. Na ten aspekt psalmu
zwracają zresztą uwagę liczni biblijni komentatorzy.
Już św. Augustyn omawiając powyższy passus po-
ucza, iż „na potępienie zasługuje ten, kto nie wziął
Boga za swego wspomożyciela, a zaufał wielkości
swych bogactw”79. Równocześnie wyjaśnia, „że to
nie pieniądze u bogatego, lecz chciwość jest potę-
piona”, wiara zaś w to, że „ile się zdobędzie, takim
się będzie” jest właściwa „skąpcom, rabusiom, prze-
śladowcom niewinnych oraz tym, co czyhają na
76 Tamże, s. 224.
77 1 Tym 6, 10: „Radix enim omnium malorum est cupidi-
tas”; zob. Pacht et alii, o.c., s. 224.
78 Tamże, cytat z Epist. 22 ad Eustochium, PL 22, 410.
79 „Merito enim damnatur, qui non posuit Deum adjutorem
suum [...] et speravit in multitudine divitiarum suarum”, PL 36,
610.
49