DOI article:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: Cykl Dawida we wczesnogotyckich modlitewnikach franko-flamadzkich (1240 - 1320)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0061
’ trrTń^cnritf N aiitiftw'
f&jg?**»
I Mk-il ogonom
tncdtn. ctn
tlamanfk
jfatencroat
iTpontm
tm
ctern
ptttĄw atrw
m fttmmrimctrftnńcaiti tliri a flh
ćtttwłrttiemr. —<s
L n tjiiaciimcpw imtocaiTO ^
ńfio<:ro*cyanclttm. ■
śl*ocfc$trtmt Cttm1 fiitndtca ttrjfi
'»■ olfamcafmrf crćtntnrnmiimrt,
tt**yltn* Cum ttt&mmi <\J auut cot
1^ętł* fffuti oomcfo^c7
23. Psalm 101, inicjał D: Tronujący święty (apostoł?). Psałterz,
Sotheby’s 24.06.80 nr 55, fol. 118
sześćdziesiątych wieku XIII w Brugii104. Inne
przedstawienie naruszające jednolitość Dawidowe-
go cyklu zawiera grupa kodeksów, w których psalm
109 zdobi Koronacja Matki Boskiej. Scena ta jest
wyróżnikiem brugijskich psałterzy „apostolskich”,
które bez wątpienia posłużyły za wzór dla naszych
kodeksów105.
Na koniec powiedzieć należy o grupie psałterzy
północnych z podziałem liturgicznym. Wspomnia-
no już, że we franko-flamandzkiej produkcji ręko-
piśmiennej przez cały wiek XIII przeważały psałte-
rze iluminowane wedle podziału 10-dzielnego. Po-
mimo tej dominacji, w kodeksach tamtejszych zna-
lazł zastosowanie także paryski cykl 8-dzielny —
zawiera go ósma część rękopisów stanowiących
podstawę niniejszego opracowania Psałterze repre-
zentujące ten typ wiernie powtarzają francuski
schemat, nie pozostawiając miejsca żadnym ikono-
graficznym odstępstwom. Z analizy topograficznej
kodeksów wynika, że program ów stosowany był
przede wszystkim na zachodzie i południu omawia-
nego regionu (krąg Therouanne-Arras-Cambrai),
a zatem na obszarach pozostających pod stosunko-
wo silnym wpływem francuskim106. Im dalej od Ile-
de-France i Paryża, tym staje się on rzadszy —
wśród analizowanych przez nas książek zawierają
go zaledwie dwa kodeksy flamandzkie oraz jeden
brabancki107.
Modlitewniki z terenów północno-wschodniej
Francji i Flandrii — w tym także i te zdobione cy-
klem Dawida — z racji swej niejednorodności i syn-
kretyzmu nie poddają się łatwo próbom systematy-
zacji. Jedną z niewątpliwych przyczyn tych trudno-
ści jest specyfika obszaru, z którego pochodzą. Ów
konglomerat autonomicznych terytoriów, o rozma-
itych zależnościach lennych i zróżnicowanym sta-
tusie eklezjastycznym, był w XIII stuleciu prawdzi-
wym tyglem różnorakich kultur i tradycji. Otwar-
ty na inspiracje z zewnątrz, a dzięki silnej pozycji
ekonomicznej niezwykle prężny w dziedzinie roz-
woju sztuk, stanowił pole szerokiej wymiany arty-
stycznej. Dotyczy to również malarstwa książkowe-
go. Inaczej niż np. w Paryżu — gdzie zapotrzebowa-
nie na kodeksy ze strony uniwersytetu, szkół i dworu
królewskiego gwarantowało artystom stałe zatrud-
nienie bez konieczności podróży za pracą — ilumi-
natorzy z Północy niejednokrotnie zmuszeni byli
wędrować w poszukiwaniu nowych zleceń. Owe
migracje dodatkowo sprzyjały przenikaniu się wpły-
wów i współpracy między ośrodkami, co prowadziło
104 W tym przypadku zresztą owo przenikanie się motywów
następowało w obu kierunkach; sceny z cyklu Dawida odnaj-
dujemy niekiedy w psałterzach „hagiograficznych”, m.in. w Psał-
terzu Monracute, Cambridge UL 4082 (tu typowe motywy z cy-
klu Dawida w psalmach 1, 68 i 97) oraz w słynnym Psałterzu
Guy de Dampierre, BR 10607 (tu motyw Dawida z szatanem
w ps. 51).
105 Haga KB 128G29 jest kodeksem flamandzkim, Oksford
BL Laud. Lat. 84 wykazuje związki liturgiczne z Flandrią,
a WAG 117, na użytek brabanckiego Grammont, iluminowa-
ny był częściowo przez artystę z flamandzkiej Gandawy.
i°6 JDiecezja. Therouanne: BL Add. 30045, Oksford Christ
Church College 98, Nicea BM 4; Artois: BR 10525, Arras BM
88, BL Yates Thompson 15, BnF lat. 1328, BR 9391;
Cambresis: WAG 116, WAG 43, BnF lat. 16272; diec. Tour-
nai: BL Add. 29407.
107 Psałterz Oksford BL Laud. Lat. 84 z końca w. XIII pocho-
dzi z Flandrii nadmorskiej (obecność św. Godelewy w kalendarzu
mogłaby wskazywać na Gistel, na zachód od Brugii) i wykazuje
silne wpływy flamandzkie (zwłaszcza miniatury całostronicowe
przy psalmach podziału i typowa dla kodeksów brugijskich sce-
na Koronacji Matki Boskiej w inicjale ps. 109). Flamandzki psał-
terz-godzinki BL Add. 29407 (ok. 1300) wykonany został w
okresie, gdy produkcja psałterzy zaczęła zanikać, a funkcję książki
do nabożeństwa przejmowały godzinki; występujące w nim oficja
godzinkowe zawierają obfitą dekorację iluminatorską. Psałterz
WAG 117 (ok. 1265—75) wykonany został na użytek Gram-
mont w Brabancji; C a r 1 v a n t, Tbirteenth-Century lllumination...,
s. 367—368 oraz L. M. C. Randall et alii, Medieval and Re-
naissance Manuscripts in the W alt ers Art Gallery, t. 3: Belgium,
1230-1330, Baltimore 1997, s. 9-16.
54
f&jg?**»
I Mk-il ogonom
tncdtn. ctn
tlamanfk
jfatencroat
iTpontm
tm
ctern
ptttĄw atrw
m fttmmrimctrftnńcaiti tliri a flh
ćtttwłrttiemr. —<s
L n tjiiaciimcpw imtocaiTO ^
ńfio<:ro*cyanclttm. ■
śl*ocfc$trtmt Cttm1 fiitndtca ttrjfi
'»■ olfamcafmrf crćtntnrnmiimrt,
tt**yltn* Cum ttt&mmi <\J auut cot
1^ętł* fffuti oomcfo^c7
23. Psalm 101, inicjał D: Tronujący święty (apostoł?). Psałterz,
Sotheby’s 24.06.80 nr 55, fol. 118
sześćdziesiątych wieku XIII w Brugii104. Inne
przedstawienie naruszające jednolitość Dawidowe-
go cyklu zawiera grupa kodeksów, w których psalm
109 zdobi Koronacja Matki Boskiej. Scena ta jest
wyróżnikiem brugijskich psałterzy „apostolskich”,
które bez wątpienia posłużyły za wzór dla naszych
kodeksów105.
Na koniec powiedzieć należy o grupie psałterzy
północnych z podziałem liturgicznym. Wspomnia-
no już, że we franko-flamandzkiej produkcji ręko-
piśmiennej przez cały wiek XIII przeważały psałte-
rze iluminowane wedle podziału 10-dzielnego. Po-
mimo tej dominacji, w kodeksach tamtejszych zna-
lazł zastosowanie także paryski cykl 8-dzielny —
zawiera go ósma część rękopisów stanowiących
podstawę niniejszego opracowania Psałterze repre-
zentujące ten typ wiernie powtarzają francuski
schemat, nie pozostawiając miejsca żadnym ikono-
graficznym odstępstwom. Z analizy topograficznej
kodeksów wynika, że program ów stosowany był
przede wszystkim na zachodzie i południu omawia-
nego regionu (krąg Therouanne-Arras-Cambrai),
a zatem na obszarach pozostających pod stosunko-
wo silnym wpływem francuskim106. Im dalej od Ile-
de-France i Paryża, tym staje się on rzadszy —
wśród analizowanych przez nas książek zawierają
go zaledwie dwa kodeksy flamandzkie oraz jeden
brabancki107.
Modlitewniki z terenów północno-wschodniej
Francji i Flandrii — w tym także i te zdobione cy-
klem Dawida — z racji swej niejednorodności i syn-
kretyzmu nie poddają się łatwo próbom systematy-
zacji. Jedną z niewątpliwych przyczyn tych trudno-
ści jest specyfika obszaru, z którego pochodzą. Ów
konglomerat autonomicznych terytoriów, o rozma-
itych zależnościach lennych i zróżnicowanym sta-
tusie eklezjastycznym, był w XIII stuleciu prawdzi-
wym tyglem różnorakich kultur i tradycji. Otwar-
ty na inspiracje z zewnątrz, a dzięki silnej pozycji
ekonomicznej niezwykle prężny w dziedzinie roz-
woju sztuk, stanowił pole szerokiej wymiany arty-
stycznej. Dotyczy to również malarstwa książkowe-
go. Inaczej niż np. w Paryżu — gdzie zapotrzebowa-
nie na kodeksy ze strony uniwersytetu, szkół i dworu
królewskiego gwarantowało artystom stałe zatrud-
nienie bez konieczności podróży za pracą — ilumi-
natorzy z Północy niejednokrotnie zmuszeni byli
wędrować w poszukiwaniu nowych zleceń. Owe
migracje dodatkowo sprzyjały przenikaniu się wpły-
wów i współpracy między ośrodkami, co prowadziło
104 W tym przypadku zresztą owo przenikanie się motywów
następowało w obu kierunkach; sceny z cyklu Dawida odnaj-
dujemy niekiedy w psałterzach „hagiograficznych”, m.in. w Psał-
terzu Monracute, Cambridge UL 4082 (tu typowe motywy z cy-
klu Dawida w psalmach 1, 68 i 97) oraz w słynnym Psałterzu
Guy de Dampierre, BR 10607 (tu motyw Dawida z szatanem
w ps. 51).
105 Haga KB 128G29 jest kodeksem flamandzkim, Oksford
BL Laud. Lat. 84 wykazuje związki liturgiczne z Flandrią,
a WAG 117, na użytek brabanckiego Grammont, iluminowa-
ny był częściowo przez artystę z flamandzkiej Gandawy.
i°6 JDiecezja. Therouanne: BL Add. 30045, Oksford Christ
Church College 98, Nicea BM 4; Artois: BR 10525, Arras BM
88, BL Yates Thompson 15, BnF lat. 1328, BR 9391;
Cambresis: WAG 116, WAG 43, BnF lat. 16272; diec. Tour-
nai: BL Add. 29407.
107 Psałterz Oksford BL Laud. Lat. 84 z końca w. XIII pocho-
dzi z Flandrii nadmorskiej (obecność św. Godelewy w kalendarzu
mogłaby wskazywać na Gistel, na zachód od Brugii) i wykazuje
silne wpływy flamandzkie (zwłaszcza miniatury całostronicowe
przy psalmach podziału i typowa dla kodeksów brugijskich sce-
na Koronacji Matki Boskiej w inicjale ps. 109). Flamandzki psał-
terz-godzinki BL Add. 29407 (ok. 1300) wykonany został w
okresie, gdy produkcja psałterzy zaczęła zanikać, a funkcję książki
do nabożeństwa przejmowały godzinki; występujące w nim oficja
godzinkowe zawierają obfitą dekorację iluminatorską. Psałterz
WAG 117 (ok. 1265—75) wykonany został na użytek Gram-
mont w Brabancji; C a r 1 v a n t, Tbirteenth-Century lllumination...,
s. 367—368 oraz L. M. C. Randall et alii, Medieval and Re-
naissance Manuscripts in the W alt ers Art Gallery, t. 3: Belgium,
1230-1330, Baltimore 1997, s. 9-16.
54