DOI Artikel:
Stawowiak, Magdalena: Późnogotycki drewniany "Ogrojec" w kościele Wszystkich Świętych w Ptaszkowej - domniemane dzieło Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0099
5. Ptaszkowa, kościół Wszystkich Świętych, Ogrojec, odwrocie
Dzieje Ogrojca z Ptaszkowej, wobec braku
źródeł, mogą być odtworzone jedynie na podsta-
wie badań w trakcie jego konserwacji13. W czasach
nowożytnych relief został dość poważnie uszko-
dzony w wyniku upadku z dużej wysokości. Do-
szło wówczas do wgniecenia nosa Chrystusa oraz
rozszczepienia zdrowego drewna wzdłuż linii bie-
gnącej poprzez fałdy płaszcza św. Piotra, środek
tasaka i podstawę. Po dokonaniu koniecznej re-
peracji14 usunięto pierwotną polichromię z szat
oraz pokryto je starannie wykonanymi, złocenia-
mi i srebrzeniami. Pozostawiono autorską warstwę
malarską w obrębie karnacji i skalistego tła, pod-
retuszowując ją lekkim przemalowaniem. Stan za-
chowania drewna do momentu tych prac był bar-
dzo dobry15, co wskazuje na pierwotne usytuowa-
nie Ogrojca we wnętrzu. Do płytkiej, otwartej ni-
szy na zewnątrz kościoła w Ptaszkowej — wybudo-
Sztuka iv Krakowie po Stwoszu. Epilog gotyku mieszczańskiego, Fo-
lia Historiae Artium, 25: 1989, s. 164.
13 Por. Stawowiak, Stawowiak, Dokumentacja...
14 Naprawa przeprowadzona nieprawidłowo spowodowała
w późniejszym okresie spore odkształcenie reliefu w miejscu pier-
wotnego łączenia drewna, uwidocznione szeroką szczeliną na
prawej stopie i nodze św. Piotra.
15 Zaprawa położona pod złocenia i srebrzenia wypełniła tyl-
ko pojedyncze, przypadkowe otwory po drewnojadach. Drew-
wanego w roku 155516, w której nie zachowane
malowidło mogło stanowić tło, jak się wydaje, dla
umieszczonego tu wcześniej krucyfiksu — trafił
prawdopodobnie dopiero w pierwszej połowie wie-
ku XIX. Narażony na bezpośrednie działanie
zmiennych temperatur, deszczu i śniegu, nie prze-
trwałby dłużej w tak ekstremalnych warunkach.
Te niesprzyjające czynniki spowodowały gwał-
towną destrukcję drewna, spotęgowaną działalno-
ścią drewnojadów. Zniszczeniu uległy: głowa św.
Jakuba, ręce Chrystusa do łokci, anioł i krajobra-
zowe tło. Zapewne w drugiej połowie wieku XIX
Ogrojec został odnowiony, opublikowana bowiem w
roku 1900 przez Tomkowicza fotografia ukazuje
polichromię pochodzącą z czasu tej renowacji,
jeszcze dość dobrze zachowaną. Warstwa malar-
ska położona została bezpośrednio na drewnie oraz
na pozostałościach nawarstwień pierwotnych i po-
chodzących z czasów nowożytnych. Tworzyły ją
karnacje o sinoróżowym zabarwieniu oraz poli-
chromie szat z przewagą koloru czerwonego i nie-
bieskiego17. Relief otrzymał wtedy również silną,
lipową podstawę i bukowe listwy wzmacniające go
od strony odwrocia. Uzupełniono wstawkami lipo-
wymi jego zniszczone fragmenty w dolnych par-
tiach, przy odwinięciu płaszcza św. Piotra, pod
jego lewą nogą i prawą stopą oraz przy plecionym
płotku, dodano też Chrystusowi ręce. Fotografia
dokumentuje również ubytki formy rzeźbiarskiej,
które wystąpiły już po XIX-wiecznym odrestau-
rowaniu. Widoczny jest brak palców w prawych
stopach apostołów oraz jelca tasaka. Na początku
lat trzydziestych wieku XX, zapewne w czasie prac
remontowych i malarskich prowadzonych przy ni-
szy Ogrojca, brutalnie odczyszczono relief z wszyst-
kich nawarstwień, pozostały jedynie te mocno ze-
spolone z drewnem. Odnowiono go kładąc nową
polichromię, złocenia i srebrzenia na bardzo grubą
warstwę zaprawy, zacierającą precyzyjny i mi-
strzowski modełunek.
Usunięcie z rzeźby podczas ostatniej konserwa-
cji warstw niepierwotnych ujawniło silnie znisz-
czoną strukturę drewna, jego wyłamania, odkształ-
cenia, przebarwienia i tylko niewielkie pozostało-
no w miejscu rozszczepienia nie nosi śladów zniszczeń biologicz-
nych.
16 KZSP, s. 30; R. B rykowski, M. Kornecki, Drewnia-
ne kościoły w Małopolscepołudniowej, Wrocław—Warszawa— Kra-
ków—Gdańsk—Łódź 1984 , s. 87; M. Kornecki, Kościoły drew-
niane w Małopolsce, Kraków 1999, s. 42,44, przyp. 56.
17 Taki Ogrojec widzieli Mehoffer, Wyspiański i Tomkowicz.
92
Dzieje Ogrojca z Ptaszkowej, wobec braku
źródeł, mogą być odtworzone jedynie na podsta-
wie badań w trakcie jego konserwacji13. W czasach
nowożytnych relief został dość poważnie uszko-
dzony w wyniku upadku z dużej wysokości. Do-
szło wówczas do wgniecenia nosa Chrystusa oraz
rozszczepienia zdrowego drewna wzdłuż linii bie-
gnącej poprzez fałdy płaszcza św. Piotra, środek
tasaka i podstawę. Po dokonaniu koniecznej re-
peracji14 usunięto pierwotną polichromię z szat
oraz pokryto je starannie wykonanymi, złocenia-
mi i srebrzeniami. Pozostawiono autorską warstwę
malarską w obrębie karnacji i skalistego tła, pod-
retuszowując ją lekkim przemalowaniem. Stan za-
chowania drewna do momentu tych prac był bar-
dzo dobry15, co wskazuje na pierwotne usytuowa-
nie Ogrojca we wnętrzu. Do płytkiej, otwartej ni-
szy na zewnątrz kościoła w Ptaszkowej — wybudo-
Sztuka iv Krakowie po Stwoszu. Epilog gotyku mieszczańskiego, Fo-
lia Historiae Artium, 25: 1989, s. 164.
13 Por. Stawowiak, Stawowiak, Dokumentacja...
14 Naprawa przeprowadzona nieprawidłowo spowodowała
w późniejszym okresie spore odkształcenie reliefu w miejscu pier-
wotnego łączenia drewna, uwidocznione szeroką szczeliną na
prawej stopie i nodze św. Piotra.
15 Zaprawa położona pod złocenia i srebrzenia wypełniła tyl-
ko pojedyncze, przypadkowe otwory po drewnojadach. Drew-
wanego w roku 155516, w której nie zachowane
malowidło mogło stanowić tło, jak się wydaje, dla
umieszczonego tu wcześniej krucyfiksu — trafił
prawdopodobnie dopiero w pierwszej połowie wie-
ku XIX. Narażony na bezpośrednie działanie
zmiennych temperatur, deszczu i śniegu, nie prze-
trwałby dłużej w tak ekstremalnych warunkach.
Te niesprzyjające czynniki spowodowały gwał-
towną destrukcję drewna, spotęgowaną działalno-
ścią drewnojadów. Zniszczeniu uległy: głowa św.
Jakuba, ręce Chrystusa do łokci, anioł i krajobra-
zowe tło. Zapewne w drugiej połowie wieku XIX
Ogrojec został odnowiony, opublikowana bowiem w
roku 1900 przez Tomkowicza fotografia ukazuje
polichromię pochodzącą z czasu tej renowacji,
jeszcze dość dobrze zachowaną. Warstwa malar-
ska położona została bezpośrednio na drewnie oraz
na pozostałościach nawarstwień pierwotnych i po-
chodzących z czasów nowożytnych. Tworzyły ją
karnacje o sinoróżowym zabarwieniu oraz poli-
chromie szat z przewagą koloru czerwonego i nie-
bieskiego17. Relief otrzymał wtedy również silną,
lipową podstawę i bukowe listwy wzmacniające go
od strony odwrocia. Uzupełniono wstawkami lipo-
wymi jego zniszczone fragmenty w dolnych par-
tiach, przy odwinięciu płaszcza św. Piotra, pod
jego lewą nogą i prawą stopą oraz przy plecionym
płotku, dodano też Chrystusowi ręce. Fotografia
dokumentuje również ubytki formy rzeźbiarskiej,
które wystąpiły już po XIX-wiecznym odrestau-
rowaniu. Widoczny jest brak palców w prawych
stopach apostołów oraz jelca tasaka. Na początku
lat trzydziestych wieku XX, zapewne w czasie prac
remontowych i malarskich prowadzonych przy ni-
szy Ogrojca, brutalnie odczyszczono relief z wszyst-
kich nawarstwień, pozostały jedynie te mocno ze-
spolone z drewnem. Odnowiono go kładąc nową
polichromię, złocenia i srebrzenia na bardzo grubą
warstwę zaprawy, zacierającą precyzyjny i mi-
strzowski modełunek.
Usunięcie z rzeźby podczas ostatniej konserwa-
cji warstw niepierwotnych ujawniło silnie znisz-
czoną strukturę drewna, jego wyłamania, odkształ-
cenia, przebarwienia i tylko niewielkie pozostało-
no w miejscu rozszczepienia nie nosi śladów zniszczeń biologicz-
nych.
16 KZSP, s. 30; R. B rykowski, M. Kornecki, Drewnia-
ne kościoły w Małopolscepołudniowej, Wrocław—Warszawa— Kra-
ków—Gdańsk—Łódź 1984 , s. 87; M. Kornecki, Kościoły drew-
niane w Małopolsce, Kraków 1999, s. 42,44, przyp. 56.
17 Taki Ogrojec widzieli Mehoffer, Wyspiański i Tomkowicz.
92