DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0138
no ze śnieżnobiałego marmuru to jest tego samego
koloru co popiersie księcia, jak i wykutą podobizną
naśladującą [jego] żywą [postać]. Wśród ozdób god-
ności, które piastował, widzi się samego szlacheckie-
go łabędzia zastygłego w marmurze, dodano także
jako świadka cnót żałobną inskrypcję, by rzeczywi-
ście wraz ze wzniesionym dziełem także wśród ludu
odnowić wdzięczną pamięć jego biskupa albo
wzbudzić żal po zmarłym, dlatego nasz kościół w
wystroju żałobnym płonie ogniami lamp żałobnych
przy licznych ofiarach mszalnych składanych przy
głównym ołtarzu za bardzo pobożną duszę i śpiewie
najwielebniejszego dziekana krakowskiego i wielu ka-
noników tej katedry składających ofiarę zadośćuczy-
nienia swemu biskupowi i naszemu fundatorowi”13.
Analizowane źródło archiwalne wskazuje więc, że
wspomnienia o zmarłym zaczęły się zacierać, sko-
ro trzeba było je „wśród ludu odnowić”, a inicjato-
rem budowy był sam Cieński, być może przynaglo-
ny przez jezuitów, którzy pobudzili pamięć o zmar-
łym po niemal siedemnastu latach od śmierci. Ce-
lami fundacji było upamiętnienie ordynariusza re-
alistycznym portretem, przywołanie cnót, którymi
się kierował w życiu doczesnym, czyli pouczenie
odbiorcy, dalej — wzbudzenie modlitewnego żalu po
zmarłym, czyli poruszenie wiernych, jak również
upiększenie świątyni dziełem wykonanym z koloro-
wych marmurów, białymi posągami cnót i takimże
popiersiem, to jest zachwycenie widza. Cele te (do-
cere, movere i delectare) odpowiadały odziedziczonej z
antyku teorii retorycznej, stosowanej przez jezu-
itów14. Niejasne sformułowanie incisa marmori vi-
vam imitata effigie, oznaczające, że wyrzeźbiony w
marmurze biust biskupa odtwarza wygląd żywego
modela, można rozumieć albo jako pochwałę reali-
zmu rzeźby, albo nawet sugestię, że artyście pozo-
wał sam Trzebicki.
Monografistka pomnika sądzi, że Cieński, zaab-
sorbowany fundacją symbolicznego nagrobka wuja
13 Tłum. K. Pawłowski. Archivum Romanum Societatis Iesu
[dalej: ARSI], Pol., t. 56, k. 278v (cyt. wg fotokopii w bibliote-
ce OO. Jezuitów w Krakowie): „Excitavimus hoc anno, minime
sopitam Fundatoris Nostri memoriam, I[llustrissi]mi et r[eve-
rejndissimi Andreae Trzebicki Episcopi Cracoviensis, animatis m
vivam gratitudinem marmoribus erecto scilicet viventi m animis
Principi, Mausolaeo, sumptu Perill[ust]ris R[evere]ndissimi Ga-
sparis Cieński Decani Cracoviensis Eiusdem ex sorore Nepotis.
Accessit certe ad decorem regiae Templi Nostri Majestati, augu-
stum opus, qua marmorum varietate, qua virtutum e lapide ani-
matarum, quibus Orbem Polonum noster Celsissimus Fundator
implevit, imaginibus, qua candido, hoc est pectori Principis con-
colori, incisa marmori, vivam [sic] imitata effigie, conspicuum.
3. Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego.
Kraków, katedra (fot. Zamek Królewski na Wawelu,
Archiwum Fotograficzne)
na Wawelu, wzniesionego „na wieczną rzeczy pa-
miątkę jego wspaniałych uczynków oraz ku ozdobie
katedry” (il. 3), na co w r. 1683 wykonawcy testa-
mentu ordynariusza uzyskali zgodę Kapituły, odło-
Inter Flonorum, quos gessit, insignia, Gentilitius olor, in mar-
mor[e] et ipse obrigescens, spectatur, subiecto Virtutum teste, fu-
nebn elogio. Ut vero cum extructo opere, in populo quoq[ue]
grata Praesulis sui renovaretur memoria, vel defuncti dolor exci-
taretur, hunc, templum nostrum ługubri apparatu, funebrium
ignibus luminum accendit, copiosis pro piissima Anima litatis
hostiis ad Maiorem Aram praecinente vocalius [sic] dieto R[eve-
rejndissimo Decano Cracoviensi, pluribus ejusdem Cathedrae
Canonicis, suo Praesuli, nostro Fundatori, in sacrificiis parentan-
tibus”. Powyższy tekst cytuje, z licznymi nieścisłościami, Dara-
nowska-Łukaszewska, Nagrobek..., s. 179—180. przyp. 6.
14 J. Tazbir, Wstęp [w:] P. Skarga SJ, Kazania sejmowe,
Wrocław 2003, s. lxxxv-lxxxvi; zob. też Grzebień, Encyklo-
pedia wiedzy..., s. 521 (s.v. Retoryka).
131
koloru co popiersie księcia, jak i wykutą podobizną
naśladującą [jego] żywą [postać]. Wśród ozdób god-
ności, które piastował, widzi się samego szlacheckie-
go łabędzia zastygłego w marmurze, dodano także
jako świadka cnót żałobną inskrypcję, by rzeczywi-
ście wraz ze wzniesionym dziełem także wśród ludu
odnowić wdzięczną pamięć jego biskupa albo
wzbudzić żal po zmarłym, dlatego nasz kościół w
wystroju żałobnym płonie ogniami lamp żałobnych
przy licznych ofiarach mszalnych składanych przy
głównym ołtarzu za bardzo pobożną duszę i śpiewie
najwielebniejszego dziekana krakowskiego i wielu ka-
noników tej katedry składających ofiarę zadośćuczy-
nienia swemu biskupowi i naszemu fundatorowi”13.
Analizowane źródło archiwalne wskazuje więc, że
wspomnienia o zmarłym zaczęły się zacierać, sko-
ro trzeba było je „wśród ludu odnowić”, a inicjato-
rem budowy był sam Cieński, być może przynaglo-
ny przez jezuitów, którzy pobudzili pamięć o zmar-
łym po niemal siedemnastu latach od śmierci. Ce-
lami fundacji było upamiętnienie ordynariusza re-
alistycznym portretem, przywołanie cnót, którymi
się kierował w życiu doczesnym, czyli pouczenie
odbiorcy, dalej — wzbudzenie modlitewnego żalu po
zmarłym, czyli poruszenie wiernych, jak również
upiększenie świątyni dziełem wykonanym z koloro-
wych marmurów, białymi posągami cnót i takimże
popiersiem, to jest zachwycenie widza. Cele te (do-
cere, movere i delectare) odpowiadały odziedziczonej z
antyku teorii retorycznej, stosowanej przez jezu-
itów14. Niejasne sformułowanie incisa marmori vi-
vam imitata effigie, oznaczające, że wyrzeźbiony w
marmurze biust biskupa odtwarza wygląd żywego
modela, można rozumieć albo jako pochwałę reali-
zmu rzeźby, albo nawet sugestię, że artyście pozo-
wał sam Trzebicki.
Monografistka pomnika sądzi, że Cieński, zaab-
sorbowany fundacją symbolicznego nagrobka wuja
13 Tłum. K. Pawłowski. Archivum Romanum Societatis Iesu
[dalej: ARSI], Pol., t. 56, k. 278v (cyt. wg fotokopii w bibliote-
ce OO. Jezuitów w Krakowie): „Excitavimus hoc anno, minime
sopitam Fundatoris Nostri memoriam, I[llustrissi]mi et r[eve-
rejndissimi Andreae Trzebicki Episcopi Cracoviensis, animatis m
vivam gratitudinem marmoribus erecto scilicet viventi m animis
Principi, Mausolaeo, sumptu Perill[ust]ris R[evere]ndissimi Ga-
sparis Cieński Decani Cracoviensis Eiusdem ex sorore Nepotis.
Accessit certe ad decorem regiae Templi Nostri Majestati, augu-
stum opus, qua marmorum varietate, qua virtutum e lapide ani-
matarum, quibus Orbem Polonum noster Celsissimus Fundator
implevit, imaginibus, qua candido, hoc est pectori Principis con-
colori, incisa marmori, vivam [sic] imitata effigie, conspicuum.
3. Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego.
Kraków, katedra (fot. Zamek Królewski na Wawelu,
Archiwum Fotograficzne)
na Wawelu, wzniesionego „na wieczną rzeczy pa-
miątkę jego wspaniałych uczynków oraz ku ozdobie
katedry” (il. 3), na co w r. 1683 wykonawcy testa-
mentu ordynariusza uzyskali zgodę Kapituły, odło-
Inter Flonorum, quos gessit, insignia, Gentilitius olor, in mar-
mor[e] et ipse obrigescens, spectatur, subiecto Virtutum teste, fu-
nebn elogio. Ut vero cum extructo opere, in populo quoq[ue]
grata Praesulis sui renovaretur memoria, vel defuncti dolor exci-
taretur, hunc, templum nostrum ługubri apparatu, funebrium
ignibus luminum accendit, copiosis pro piissima Anima litatis
hostiis ad Maiorem Aram praecinente vocalius [sic] dieto R[eve-
rejndissimo Decano Cracoviensi, pluribus ejusdem Cathedrae
Canonicis, suo Praesuli, nostro Fundatori, in sacrificiis parentan-
tibus”. Powyższy tekst cytuje, z licznymi nieścisłościami, Dara-
nowska-Łukaszewska, Nagrobek..., s. 179—180. przyp. 6.
14 J. Tazbir, Wstęp [w:] P. Skarga SJ, Kazania sejmowe,
Wrocław 2003, s. lxxxv-lxxxvi; zob. też Grzebień, Encyklo-
pedia wiedzy..., s. 521 (s.v. Retoryka).
131