DOI article:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0145
11. Giovanni Battista Gisleni, nagrobek biskupa
Piotra Gembickiego. Kraków, katedra (fot. Zamek Królewski
na Wawelu, Archiwum Fotograficzne)
nim zapisie przekazał ubogim wszystko oprócz swej
duszy, którą oddał w posiadanie niebu w roku 1679
[dnia] 28 grudnia w wieku 73 lat. Zycie jednakże
zapewnia mu kamień nagrobny, który na żywą pa-
miątkę postawił siostrzeniec Kasper Cieński, dzie-
kan krakowski32. Górną część pola środkowego zaj-
muje natomiast konchowo sklepiona owalna nisza
z cokołem na rzeźbę. Oba elementy: sarkofag z ta-
blicą laudacyjną oraz nisza z portretem tworzą oś
kompozycyjną tej części monumentu.
Wrażenie bogactwa wywołuje kontrastujący z
czarnym tłem architektonicznym zespół jasnokre-
mowych figur i bogaty zestaw ornamentów w po-
staci trzech kartuszy w cokole, z których środkowy
mieści wizerunek uskrzydlonej klepsydry, a ponad-
to w postaci ciężkich festonów i girland kwiato-
wych, liściastych i z owocami dębu oraz wstęg w
różnych częściach pomnika, jak również, w zwień-
czeniu, kartusza z herbem Łabędź oraz insygniów
biskupich i książęcych. Centrum kompozycji figu-
ralnej tworzy we wspomnianej niszy popiersie Trze-
bickiego (il. 5—9), nie pozbawione cech realistycz-
nych, jak odpięty guzik mantolety, czy wręcz eks-
presyjnych. Zachowuje ono żywe podobieństwo do
wspaniałego portretu biskupa w klasztorze Fran-
ciszkanów pędzla Daniela Schultza z r. 1664 (il.
10)33, a znacznie przewyższa dość schematycznie
rzeźbioną głowę z klęczącego posągu w katedrze (il.
3). Oprócz kształtu i rysów twarzy podobieństwo
obejmuje też charakterystyczne wąsiki w kącikach
ust i bródkę hiszpankę. O ile jednak portret fran-
ciszkański przedstawia biskupa w wieku 57 lat, o
tyle twarz rzeźbiona należy do człowieka około sie-
demdziesiątki, na co wskazują znacznie silniej za-
znaczone bruzdy i zmarszczki. Mimo pominięcia
rąk i braku źrenic, rzeźbiony konterfekt zachowu-
je nie tylko zewnętrzne podobieństwo fizyczne do
modela, ale uwzględnia psychologię hierarchy.
Ostre, nieco ascetyczne rysy twarzy i lekkie tylko
przygarbienie dostojnego starca znamionują osobo-
wość władczą i zdecydowaną, ale też powściągliwą
i zamkniętą w sobie, właściwą dla duchownego i
męża stanu, którym w istocie był Trzebicki. Rzeź-
biarz musiał zatem albo samodzielnie sportretować
duchownego około r. 1675, albo około 169 5 uzyskać
32 Tłum. K. Pawłowski. ,,D[eołO[ptima]M[aximo]. Hoc mar-
more dirigvit Olor / Amisso Andrea Trzebicki Episcopo Cra-
co[viensi] D[uce] S[everiensi] / Cardinalibvs domesticvs omen ha-
bvit Pvrpvrae. / Latii et Imperii praeconio mervit ornari. / Ab
Avgvstali Comitio consvmmatissimvs Senator renvntiat[vs]/ Civi-
libvs dissidiis sopitis pater patriae. / In eligendis Regibvs Divinae
mentis Interpres conclamatvs. / Regni Annulvm Locvpletavit
ipse Sacerdotvm Gemma / Ecclesias erexit, instavravit, dotavit /
In earvm immvnitatem irremisse intentvs / Fatiscens Regni aera-
rivm saepe levavit de svo / Petrvm velvt Germanvm Andreas fo-
vit. / Non sine praesagio Colłegio Cracoviensi Socłietatis] Iesv exci-
tato / Ioannem Casimirvm Sepvlchro donavit / Vicissim cordis
Paterni sepvlchro receptvs./ Egenis tantv[m] non animafm] svpre-
mis tabvlis inscripsit / Qva[m] caelo consignavit Afnno] D[omi-
ni] 1679 aetatis 73 Decembłris] 28 / Spondet tamen saxvm vi-
tam / Qvod in memoriałm] animavit Nepos ex sorore / Caspar
Cienski Decanvs Cracovien[sis]”. Inskrypcję cytują, z drobnymi
nieścisłościami, Hoszowski, o.c., s. 131 oraz Daranowska-
Łukaszewska, o.f.,s. 179.
33 A także malowidła innego autorstwa w siedzibie Arcybrac-
twaMiłosierdzia. Odnotowała toDaranowska-Łukaszew-
s k a, o.c., s. 183, przyp. 26. Na temat obrazu Schultza M. Kar-
powicz, Malarz króla Jana Kazimierza, Biuletyn Historii Sztu-
ki, 35: 1973, s. 323; M. Giżyńska-Matecka, Portret bisku-
pa Andrzeja Zawiszy Trzebickiego w krużgankach klasztoru oo.
Franciszkanów w Krakowie, Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Histo-
rii Sztuki, z. 14: 1977, s. 43—70; B. Steinborn, Malarz Da-
niel Schultz, Warszawa 2004, s. 122, kat. 15.
138
Piotra Gembickiego. Kraków, katedra (fot. Zamek Królewski
na Wawelu, Archiwum Fotograficzne)
nim zapisie przekazał ubogim wszystko oprócz swej
duszy, którą oddał w posiadanie niebu w roku 1679
[dnia] 28 grudnia w wieku 73 lat. Zycie jednakże
zapewnia mu kamień nagrobny, który na żywą pa-
miątkę postawił siostrzeniec Kasper Cieński, dzie-
kan krakowski32. Górną część pola środkowego zaj-
muje natomiast konchowo sklepiona owalna nisza
z cokołem na rzeźbę. Oba elementy: sarkofag z ta-
blicą laudacyjną oraz nisza z portretem tworzą oś
kompozycyjną tej części monumentu.
Wrażenie bogactwa wywołuje kontrastujący z
czarnym tłem architektonicznym zespół jasnokre-
mowych figur i bogaty zestaw ornamentów w po-
staci trzech kartuszy w cokole, z których środkowy
mieści wizerunek uskrzydlonej klepsydry, a ponad-
to w postaci ciężkich festonów i girland kwiato-
wych, liściastych i z owocami dębu oraz wstęg w
różnych częściach pomnika, jak również, w zwień-
czeniu, kartusza z herbem Łabędź oraz insygniów
biskupich i książęcych. Centrum kompozycji figu-
ralnej tworzy we wspomnianej niszy popiersie Trze-
bickiego (il. 5—9), nie pozbawione cech realistycz-
nych, jak odpięty guzik mantolety, czy wręcz eks-
presyjnych. Zachowuje ono żywe podobieństwo do
wspaniałego portretu biskupa w klasztorze Fran-
ciszkanów pędzla Daniela Schultza z r. 1664 (il.
10)33, a znacznie przewyższa dość schematycznie
rzeźbioną głowę z klęczącego posągu w katedrze (il.
3). Oprócz kształtu i rysów twarzy podobieństwo
obejmuje też charakterystyczne wąsiki w kącikach
ust i bródkę hiszpankę. O ile jednak portret fran-
ciszkański przedstawia biskupa w wieku 57 lat, o
tyle twarz rzeźbiona należy do człowieka około sie-
demdziesiątki, na co wskazują znacznie silniej za-
znaczone bruzdy i zmarszczki. Mimo pominięcia
rąk i braku źrenic, rzeźbiony konterfekt zachowu-
je nie tylko zewnętrzne podobieństwo fizyczne do
modela, ale uwzględnia psychologię hierarchy.
Ostre, nieco ascetyczne rysy twarzy i lekkie tylko
przygarbienie dostojnego starca znamionują osobo-
wość władczą i zdecydowaną, ale też powściągliwą
i zamkniętą w sobie, właściwą dla duchownego i
męża stanu, którym w istocie był Trzebicki. Rzeź-
biarz musiał zatem albo samodzielnie sportretować
duchownego około r. 1675, albo około 169 5 uzyskać
32 Tłum. K. Pawłowski. ,,D[eołO[ptima]M[aximo]. Hoc mar-
more dirigvit Olor / Amisso Andrea Trzebicki Episcopo Cra-
co[viensi] D[uce] S[everiensi] / Cardinalibvs domesticvs omen ha-
bvit Pvrpvrae. / Latii et Imperii praeconio mervit ornari. / Ab
Avgvstali Comitio consvmmatissimvs Senator renvntiat[vs]/ Civi-
libvs dissidiis sopitis pater patriae. / In eligendis Regibvs Divinae
mentis Interpres conclamatvs. / Regni Annulvm Locvpletavit
ipse Sacerdotvm Gemma / Ecclesias erexit, instavravit, dotavit /
In earvm immvnitatem irremisse intentvs / Fatiscens Regni aera-
rivm saepe levavit de svo / Petrvm velvt Germanvm Andreas fo-
vit. / Non sine praesagio Colłegio Cracoviensi Socłietatis] Iesv exci-
tato / Ioannem Casimirvm Sepvlchro donavit / Vicissim cordis
Paterni sepvlchro receptvs./ Egenis tantv[m] non animafm] svpre-
mis tabvlis inscripsit / Qva[m] caelo consignavit Afnno] D[omi-
ni] 1679 aetatis 73 Decembłris] 28 / Spondet tamen saxvm vi-
tam / Qvod in memoriałm] animavit Nepos ex sorore / Caspar
Cienski Decanvs Cracovien[sis]”. Inskrypcję cytują, z drobnymi
nieścisłościami, Hoszowski, o.c., s. 131 oraz Daranowska-
Łukaszewska, o.f.,s. 179.
33 A także malowidła innego autorstwa w siedzibie Arcybrac-
twaMiłosierdzia. Odnotowała toDaranowska-Łukaszew-
s k a, o.c., s. 183, przyp. 26. Na temat obrazu Schultza M. Kar-
powicz, Malarz króla Jana Kazimierza, Biuletyn Historii Sztu-
ki, 35: 1973, s. 323; M. Giżyńska-Matecka, Portret bisku-
pa Andrzeja Zawiszy Trzebickiego w krużgankach klasztoru oo.
Franciszkanów w Krakowie, Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Histo-
rii Sztuki, z. 14: 1977, s. 43—70; B. Steinborn, Malarz Da-
niel Schultz, Warszawa 2004, s. 122, kat. 15.
138