DOI article:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0150
konchowo niszach bocznych, zapowiadających zre-
dukowany motyw muszli w pomniku Trzebickiego,
wprowadził około r. 1590 autor nagrobka Prospera
Provany w kaplicy Św. Józefa przy kościele Domi-
nikanów w Krakowie. Kompozycję pomnika Prova-
ny powtarza później nagrobek Andrzeja Stadnickie-
go, zmarłego w r. 1608, wzniesiony w dawnej kapli-
cy św. Piusa przy tej samej świątyni, oraz kilka in-
nych dzieł43. Zatem w sztuce Krakowa oraz w dzie-
łach Gisleniego można wskazać zapowiedzi więk-
szości rozwiązań kompozycyjno-treściowych
uwzględnionych w projekcie pomnika Trzebickiego,
z wyjątkiem pary półfigur nieboszczyków, flanku-
jących niszę z popiersiem, które zastąpiły wcześniej
stosowane czaszki z piszczelami.
Poszukując w rzeźbie nagrobnej wzorów pomy-
słu ujęcia niszy z biustem portretowym parą kościo-
trupów (ił. 12), oprócz pomnika w mało znanej Po-
lakom Parmie (il. 13) natrafiamy na wielobarwny
nagrobek zmarłego w r. 1639 kardynała Mariana
Pietra Vecchiarellego w San Piętro in Vincoh w
Rzymie (il. 14), wykonany przez dwóch neapolitań-
czyków według zamysłu zmarłego44. Pomnik ten
rozwija pomysły Gianlorenza Berniniego zrealizo-
wane w pochodzącym z lat 1639—1640 nagrobku
zmarłego w r. 1636 Ippolita Merendy, wystawio-
nym w San Giacomo alla Lungara, oraz zrealizowa-
nym w r. 1641 monumencie zmarłego w r. 1633
Alessandra Valtriniego w San Lorenzo in Dama-
so45. Motyw antytetycznych par kościotrupów
podtrzymujących lub unoszących przedmioty na osi
pomnika, znany z monumentu Vecchiarellego, pod-
chwycił Gisłeni wnet po powrocie z Italii do Polski
w r. 1643 w projekcie niezidentyfikowanego epita-
fium46. W zredukowanej i niezbyt wyrafinowanej
formie parę taką uwzględnił także autor rzeźb na-
grobka prymasa Andrzeja Olszowskiego w katedrze
gnieźnieńskiej (il. 15), wykonanego w r. 167847,
gdzie szkielety podtrzymują tablicę inskrypcyjną.
43 Zapolska, o.c., s. 96. Zob. też K. Mikocka-Rachu-
b o w a, Mistrz nagrobka Provany — rzeźbiarz krakowski przełomu
XVI i XVII wieku, Rocznik Historii Sztuki, 20: 1994, s. 5—82.
44 G. Bartolozzi Casti, G. Zandri, San Piętro in Vin-
coli, Roma 1999, s. 203—205 (Le chiese di Roma illustrate, n.s. 31).
45 Na temat tych pomników, J. E. Bernstock, Bernini’s
Memorials to Ippolito Merenda and Alessandro Valtrini, Art Bul-
letin, 63: 1981, 2, s. 210-232.
46 Drezno, Kupferstichkabinett, Skizzenbuch des Gaetano
Chiaven, sygn. 53. Karpowicz, Giovanni..., s. 8, wysuwa przy-
puszczenie, że jest to projekt epitafium na serce Marii Ludwiki.
O artystycznych skutkach włoskiej podróży Gisleniego i moty-
wie szkieletów zob. też Mossakowski, o.c., s. 63—65. Warto
15. Nagrobek prymasa Andrzeja Olszowskiego. Gniezno,
katedra (fot. IS PAN, W. Wolny)
Tak więc motyw antytetycznej pary szkieletów uj-
mującej środkową część nagrobka wszedł do wło-
skiego obiegu artystycznego przed połową w. XVII,
a w Polsce da się uchwycić w drugiej połowie tego
stulecia.
nadmienić, że w styczniu 1649 w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w
Krakowie według projektu Gisleniego wzniesiono castrum dolo-
ris Władysława IV z postumentami opatrzonymi wizerunkami
kościotrupów. Por. S. Mossakowski, Uroczystości wawelskie w
styczniu 1649 roku a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego [w:]
Tenże, Orbis..., s. 85—141, tu s. 136 i 138.
47 Na temat nagrobka zob. W. Tatarkiewicz, Nagrobki
z figurami klęczącymi [w:] Tenże, 0 sztuce..., s. 408 i 424; KZSP,
t. V: Województwo poznańskie, z. 3: Powiat gnieźnieński. Warsza-
wa 1963, s. 30. W bardzo sprymityzowanej formie pomysł ten
został wykorzystany w epitafium zmarłego w r. 1716 ks. Jana
Komonieckiego w farze w Milówce, zob. T. Chrzanowski,
Szkielet frasobliwy [w:] Ars auro prior. Studia loanni Białostocki se-
xagenario dicata, Warszawa 1981, s. 394—395.
143
dukowany motyw muszli w pomniku Trzebickiego,
wprowadził około r. 1590 autor nagrobka Prospera
Provany w kaplicy Św. Józefa przy kościele Domi-
nikanów w Krakowie. Kompozycję pomnika Prova-
ny powtarza później nagrobek Andrzeja Stadnickie-
go, zmarłego w r. 1608, wzniesiony w dawnej kapli-
cy św. Piusa przy tej samej świątyni, oraz kilka in-
nych dzieł43. Zatem w sztuce Krakowa oraz w dzie-
łach Gisleniego można wskazać zapowiedzi więk-
szości rozwiązań kompozycyjno-treściowych
uwzględnionych w projekcie pomnika Trzebickiego,
z wyjątkiem pary półfigur nieboszczyków, flanku-
jących niszę z popiersiem, które zastąpiły wcześniej
stosowane czaszki z piszczelami.
Poszukując w rzeźbie nagrobnej wzorów pomy-
słu ujęcia niszy z biustem portretowym parą kościo-
trupów (ił. 12), oprócz pomnika w mało znanej Po-
lakom Parmie (il. 13) natrafiamy na wielobarwny
nagrobek zmarłego w r. 1639 kardynała Mariana
Pietra Vecchiarellego w San Piętro in Vincoh w
Rzymie (il. 14), wykonany przez dwóch neapolitań-
czyków według zamysłu zmarłego44. Pomnik ten
rozwija pomysły Gianlorenza Berniniego zrealizo-
wane w pochodzącym z lat 1639—1640 nagrobku
zmarłego w r. 1636 Ippolita Merendy, wystawio-
nym w San Giacomo alla Lungara, oraz zrealizowa-
nym w r. 1641 monumencie zmarłego w r. 1633
Alessandra Valtriniego w San Lorenzo in Dama-
so45. Motyw antytetycznych par kościotrupów
podtrzymujących lub unoszących przedmioty na osi
pomnika, znany z monumentu Vecchiarellego, pod-
chwycił Gisłeni wnet po powrocie z Italii do Polski
w r. 1643 w projekcie niezidentyfikowanego epita-
fium46. W zredukowanej i niezbyt wyrafinowanej
formie parę taką uwzględnił także autor rzeźb na-
grobka prymasa Andrzeja Olszowskiego w katedrze
gnieźnieńskiej (il. 15), wykonanego w r. 167847,
gdzie szkielety podtrzymują tablicę inskrypcyjną.
43 Zapolska, o.c., s. 96. Zob. też K. Mikocka-Rachu-
b o w a, Mistrz nagrobka Provany — rzeźbiarz krakowski przełomu
XVI i XVII wieku, Rocznik Historii Sztuki, 20: 1994, s. 5—82.
44 G. Bartolozzi Casti, G. Zandri, San Piętro in Vin-
coli, Roma 1999, s. 203—205 (Le chiese di Roma illustrate, n.s. 31).
45 Na temat tych pomników, J. E. Bernstock, Bernini’s
Memorials to Ippolito Merenda and Alessandro Valtrini, Art Bul-
letin, 63: 1981, 2, s. 210-232.
46 Drezno, Kupferstichkabinett, Skizzenbuch des Gaetano
Chiaven, sygn. 53. Karpowicz, Giovanni..., s. 8, wysuwa przy-
puszczenie, że jest to projekt epitafium na serce Marii Ludwiki.
O artystycznych skutkach włoskiej podróży Gisleniego i moty-
wie szkieletów zob. też Mossakowski, o.c., s. 63—65. Warto
15. Nagrobek prymasa Andrzeja Olszowskiego. Gniezno,
katedra (fot. IS PAN, W. Wolny)
Tak więc motyw antytetycznej pary szkieletów uj-
mującej środkową część nagrobka wszedł do wło-
skiego obiegu artystycznego przed połową w. XVII,
a w Polsce da się uchwycić w drugiej połowie tego
stulecia.
nadmienić, że w styczniu 1649 w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w
Krakowie według projektu Gisleniego wzniesiono castrum dolo-
ris Władysława IV z postumentami opatrzonymi wizerunkami
kościotrupów. Por. S. Mossakowski, Uroczystości wawelskie w
styczniu 1649 roku a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego [w:]
Tenże, Orbis..., s. 85—141, tu s. 136 i 138.
47 Na temat nagrobka zob. W. Tatarkiewicz, Nagrobki
z figurami klęczącymi [w:] Tenże, 0 sztuce..., s. 408 i 424; KZSP,
t. V: Województwo poznańskie, z. 3: Powiat gnieźnieński. Warsza-
wa 1963, s. 30. W bardzo sprymityzowanej formie pomysł ten
został wykorzystany w epitafium zmarłego w r. 1716 ks. Jana
Komonieckiego w farze w Milówce, zob. T. Chrzanowski,
Szkielet frasobliwy [w:] Ars auro prior. Studia loanni Białostocki se-
xagenario dicata, Warszawa 1981, s. 394—395.
143