DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0153
17. Szlachcic ze śmiercią. Plycina w kaplicy Pana Jezusa.
Tarłów, fara (fot. M. Moraczewska)
zuitów, łącznie z nietypowymi w tym miejscu nie-
boszczykami, to jednak w pomniku Trzebickiego
zostały one zręcznie połączone w unikatową całość,
bez precedensu w sztuce włoskiej i środkowoeuro-
pejskiej, łącznie z cytowanymi w literaturze wzora-
mi graficznymi. Wolno zatem stwierdzić, że ano-
nimowy projektant nagrobka wszystkie zasadnicze
motywy kompozycyjne mógł zaczerpnąć ze sztuki
miejscowej, a pośrednio włoskiej, i indywidualnie je
przetworzył w celu zilustrowania stosunkowo roz-
budowanego programu ikonograficznego.
Przystępując do analizy tej warstwy dzieła war-
to pamiętać, że zazwyczaj na układ i treści pomni-
ka nagrobnego mieli wpływ dopiero spadkobiercy
zmarłego, a nie on sam54. Przypomnijmy, iż na pod-
stawie krytycznej analizy źródeł ustaliliśmy, że
Cieński ufundował nagrobek, być może za namową
jezuitów, aby upamiętnić ordynariusza realistycz-
nym portretem, przywołać cnoty, którymi się kie-
rował w życiu doczesnym, wzbudzić modlitewny żal
za zmarłym, a także upiększyć świątynię dziełem
wykonanym ze szlachetnych materiałów. Dalej
uznaliśmy za prawdopodobne, że zleceniodawca
niezbyt interesował się artystycznym poziomem
wykonawstwa, a tylko wyrażał pragnienie okazania
wspaniałości fundacji. Istotnie, rozmiary i wystaw-
na dekoracja pomnika świadczą dobitnie o hojności
fundatora, wymienionego w odpowiednim miejscu
inskrypcji, oraz przyczyniają się do ozdoby świątyni.
Pragnąc uwiecznić wuja i, być może, zdając sobie
sprawę z ograniczonych możliwości projektanta i
wykonawców, zleceniodawca mógł zażądać, aby
wykorzystali osobno zamówione stosunkowo nie-
duże popiersie wiernie oddające podobieństwo
zmarłego. Niełatwe zadanie pogodzenia obu tych
wymagań, czyli ostentacyjnej kompozycji nagrob-
ka i zachowania dla potomności rysów ordynariu-
sza utrwalonych w niewielkiej rzeźbie, okazało się
wszakże wyzwaniem, które przerosło możliwości
artystyczne autora kompozycji. Fundator nie był
bowiem w stanie wyszukać zdolnego projektanta i
zatrudnić utalentowanych rzeźbiarzy. Zdołał za to
doprowadzić do czytelnej wizualizacji deklarowa-
nych w źródłach treści (czyli upamiętnienia bisku-
pa, przywołania jego cnót i zasług, wzbudzenia po
nim żalu oraz udokumentowania własnej hojności
przez upiększenie kościoła bogatym pomnikiem ze
złoceniami i kolorowymi marmurami).
Obszerna inskrypcja w typie laudatio per gęsta,
zawierająca szczegółowy wykaz godności i dokonań
biskupa, które, jak potwierdza kronika zakonna,
wskazują na cnoty, którymi się odznaczał, jak rów-
nież insygnia w zwieńczeniu, pouczają o zasługach
54 J. Daranowska-Łukaszewska, Czy polska XVII-
wieczna plastyka nagrobna jest obrazem pychy? [w:] Sztuka XVII
wieku w Polsce, Warszawa 1994, s. 132.
146
Tarłów, fara (fot. M. Moraczewska)
zuitów, łącznie z nietypowymi w tym miejscu nie-
boszczykami, to jednak w pomniku Trzebickiego
zostały one zręcznie połączone w unikatową całość,
bez precedensu w sztuce włoskiej i środkowoeuro-
pejskiej, łącznie z cytowanymi w literaturze wzora-
mi graficznymi. Wolno zatem stwierdzić, że ano-
nimowy projektant nagrobka wszystkie zasadnicze
motywy kompozycyjne mógł zaczerpnąć ze sztuki
miejscowej, a pośrednio włoskiej, i indywidualnie je
przetworzył w celu zilustrowania stosunkowo roz-
budowanego programu ikonograficznego.
Przystępując do analizy tej warstwy dzieła war-
to pamiętać, że zazwyczaj na układ i treści pomni-
ka nagrobnego mieli wpływ dopiero spadkobiercy
zmarłego, a nie on sam54. Przypomnijmy, iż na pod-
stawie krytycznej analizy źródeł ustaliliśmy, że
Cieński ufundował nagrobek, być może za namową
jezuitów, aby upamiętnić ordynariusza realistycz-
nym portretem, przywołać cnoty, którymi się kie-
rował w życiu doczesnym, wzbudzić modlitewny żal
za zmarłym, a także upiększyć świątynię dziełem
wykonanym ze szlachetnych materiałów. Dalej
uznaliśmy za prawdopodobne, że zleceniodawca
niezbyt interesował się artystycznym poziomem
wykonawstwa, a tylko wyrażał pragnienie okazania
wspaniałości fundacji. Istotnie, rozmiary i wystaw-
na dekoracja pomnika świadczą dobitnie o hojności
fundatora, wymienionego w odpowiednim miejscu
inskrypcji, oraz przyczyniają się do ozdoby świątyni.
Pragnąc uwiecznić wuja i, być może, zdając sobie
sprawę z ograniczonych możliwości projektanta i
wykonawców, zleceniodawca mógł zażądać, aby
wykorzystali osobno zamówione stosunkowo nie-
duże popiersie wiernie oddające podobieństwo
zmarłego. Niełatwe zadanie pogodzenia obu tych
wymagań, czyli ostentacyjnej kompozycji nagrob-
ka i zachowania dla potomności rysów ordynariu-
sza utrwalonych w niewielkiej rzeźbie, okazało się
wszakże wyzwaniem, które przerosło możliwości
artystyczne autora kompozycji. Fundator nie był
bowiem w stanie wyszukać zdolnego projektanta i
zatrudnić utalentowanych rzeźbiarzy. Zdołał za to
doprowadzić do czytelnej wizualizacji deklarowa-
nych w źródłach treści (czyli upamiętnienia bisku-
pa, przywołania jego cnót i zasług, wzbudzenia po
nim żalu oraz udokumentowania własnej hojności
przez upiększenie kościoła bogatym pomnikiem ze
złoceniami i kolorowymi marmurami).
Obszerna inskrypcja w typie laudatio per gęsta,
zawierająca szczegółowy wykaz godności i dokonań
biskupa, które, jak potwierdza kronika zakonna,
wskazują na cnoty, którymi się odznaczał, jak rów-
nież insygnia w zwieńczeniu, pouczają o zasługach
54 J. Daranowska-Łukaszewska, Czy polska XVII-
wieczna plastyka nagrobna jest obrazem pychy? [w:] Sztuka XVII
wieku w Polsce, Warszawa 1994, s. 132.
146