DOI article:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0162
staje bardzo ciekawym świadectwem oddziaływania
tekstów medytacji zakonnych, może za pośrednic-
twem kazań114, na sztuki wizualne. Do zadań tych
sztuk należało w okresie baroku nie tylko zachwy-
cać (delectare) i zachęcać (.suadere) lub odradzać (dis-
suadere), czyli pouczać (docere), ale także wzruszać
(\movere) zgodnie z zasadami retoryki: ut rhetorica
sculptura115. Pozostając unikatem ikonograficznym,
który nie doczekał się naśladownictw, wystawia
jednak kolejne wielce chwalebne świadectwo wyso-
kiemu poziomowi kultury duchowej i literackiej w
kręgach jezuickich w Polsce XVII w., które nie bez
powodzenia starały się dotrzymywać kroku naj-
prężniejszym ośrodkom europejskim. Jako zapo-
wiedź literacką omawianego pomnika zacytujmy
więc na zakończenie fragment pięknego wiersza
Macieja Kazimierza Sarbiewskiego SJ (1595—1640),
najwybitniejszego poety łacińskiego doby baroku,
zwanego Horacym chrześcijańskim:
u] Ze względu na nieobecność wybitnych kaznodziejów i
obniżenie poziomu homiletyki w 2. połowie w. XVII w Polsce
brak opracowań na ten temat. Zob. Grzebień, Encyklopedia...,
s. 275 (i. v. Kaznodziejstwo).
115 Por. J. R. Spencer, Ut rhetorica pictura, Journal of the
Warburg and Courtauld Institutes, 20: 1957, s. 26—44. Ogól-
nie o retoryce i perswazji w sztuce baroku zob. np. J. Biało-
stocki, „Barok”: styl, epoka, postawa [w:] Tenże, Pięć wieków
mys'li o sztuce, Warszawa 1976, s. 242—246; o roli jezuitów zob.
np. J. Pelc, Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycz-
nych, Kraków 2002, s. 44. Ostatnio interesujący przykład reto-
rycznej pochwały cnót w ikonografii mauzoleum oraz w tekstach
omawia A. E11 e n i u s, The Rhetoric ofVirtue: a Notę on the Func-
tion of Seventeenth-Century Sepidchral Imagery [w:] Ars naturam
adiuvans. Festschrift fiir Matthias Winner zum 11. Marz 1996,
Tęsknota do niebieskiej ojczyzny
Wciąż mnie wzywa ojczyzny czar,
Dach przestworzy, ich blask, ogień niebieskich sfer
Czujna gwiezdnych pochodni straż;
Nieba złocony gmach wzywa mnie światłem lamp,
Wola wdzięczna księżyca twarz.
O, świętująca wciąż nocy, co wprzęgasz swych
Niebios ognie w taneczny szyk!
Wdzięku ojczystych stron, słodyczy nocnych wart
Pod namiotem ognistych nieb!
Czemu, chociaż mam mieć w niebie gwiaździstym dom,
Trwam, jak widać, zbyt długo już
Z dala od tamtych miejsc, dzieląc wygnańca los?
Tu okryjcie mnie w srebrną darń,
Tu śnieżnej lilii kwiat niech na mój padnie grób —
Niewinnego dziecięcia dom.
Tak zostawiam mój proch, prochem będąc i tu
Pęta śmierci porzucam też.
Tutaj pogrzebcie me zwłoki nieczule, lecz
Resztę, jaka zostanie mi,
Lepszą cząsteczkę mnie wezmę w bezmiary nieb116.
hrg. V. von Flemming und S. Schiitze, Mainz 1996, s. 514—
523.
116 Podkreślenia M.F. Cyt. wg M. K. Sarbiewski SJ, Pe-
regrinatio terrestris. Carmina selecta. Ziemskie pielgrzymowanie.
Wiersze wybrane, tłum. E. Buszewicz, Kraków 2003, I, 19: Ad
caelestem adspiratpatriam (s. 45): Urit mepatriae decor; / Urit con-
spicuis pervigil ignibus / Stellati tholus aetheris / Et lunae tenerum
lumen, et aureis / Fixae lampadis atriis. / O noctis schoreas, et tere-
tem seąui / luratae thiasum faces! / O pulcher patriae vultus et ignei
/ Dulces excubiae polil / Cur me, stelliferi luminis hospitem, / Cur,
heu! cur nimium diu / Caelo sepositum cernitis exulem? / Hic canum
mihi cespitem, / Hic albis tumulum sternite liliis / Fulgentis pueri do-
mus. / Hic leti pedicas exuor, et meo / Secernor cineri cinis. / Hic lent i
spolium ponite corporis, / Et ąuidąuid superest mei: / Immensum re-
liąuus tollor in aethera.
tekstów medytacji zakonnych, może za pośrednic-
twem kazań114, na sztuki wizualne. Do zadań tych
sztuk należało w okresie baroku nie tylko zachwy-
cać (delectare) i zachęcać (.suadere) lub odradzać (dis-
suadere), czyli pouczać (docere), ale także wzruszać
(\movere) zgodnie z zasadami retoryki: ut rhetorica
sculptura115. Pozostając unikatem ikonograficznym,
który nie doczekał się naśladownictw, wystawia
jednak kolejne wielce chwalebne świadectwo wyso-
kiemu poziomowi kultury duchowej i literackiej w
kręgach jezuickich w Polsce XVII w., które nie bez
powodzenia starały się dotrzymywać kroku naj-
prężniejszym ośrodkom europejskim. Jako zapo-
wiedź literacką omawianego pomnika zacytujmy
więc na zakończenie fragment pięknego wiersza
Macieja Kazimierza Sarbiewskiego SJ (1595—1640),
najwybitniejszego poety łacińskiego doby baroku,
zwanego Horacym chrześcijańskim:
u] Ze względu na nieobecność wybitnych kaznodziejów i
obniżenie poziomu homiletyki w 2. połowie w. XVII w Polsce
brak opracowań na ten temat. Zob. Grzebień, Encyklopedia...,
s. 275 (i. v. Kaznodziejstwo).
115 Por. J. R. Spencer, Ut rhetorica pictura, Journal of the
Warburg and Courtauld Institutes, 20: 1957, s. 26—44. Ogól-
nie o retoryce i perswazji w sztuce baroku zob. np. J. Biało-
stocki, „Barok”: styl, epoka, postawa [w:] Tenże, Pięć wieków
mys'li o sztuce, Warszawa 1976, s. 242—246; o roli jezuitów zob.
np. J. Pelc, Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycz-
nych, Kraków 2002, s. 44. Ostatnio interesujący przykład reto-
rycznej pochwały cnót w ikonografii mauzoleum oraz w tekstach
omawia A. E11 e n i u s, The Rhetoric ofVirtue: a Notę on the Func-
tion of Seventeenth-Century Sepidchral Imagery [w:] Ars naturam
adiuvans. Festschrift fiir Matthias Winner zum 11. Marz 1996,
Tęsknota do niebieskiej ojczyzny
Wciąż mnie wzywa ojczyzny czar,
Dach przestworzy, ich blask, ogień niebieskich sfer
Czujna gwiezdnych pochodni straż;
Nieba złocony gmach wzywa mnie światłem lamp,
Wola wdzięczna księżyca twarz.
O, świętująca wciąż nocy, co wprzęgasz swych
Niebios ognie w taneczny szyk!
Wdzięku ojczystych stron, słodyczy nocnych wart
Pod namiotem ognistych nieb!
Czemu, chociaż mam mieć w niebie gwiaździstym dom,
Trwam, jak widać, zbyt długo już
Z dala od tamtych miejsc, dzieląc wygnańca los?
Tu okryjcie mnie w srebrną darń,
Tu śnieżnej lilii kwiat niech na mój padnie grób —
Niewinnego dziecięcia dom.
Tak zostawiam mój proch, prochem będąc i tu
Pęta śmierci porzucam też.
Tutaj pogrzebcie me zwłoki nieczule, lecz
Resztę, jaka zostanie mi,
Lepszą cząsteczkę mnie wezmę w bezmiary nieb116.
hrg. V. von Flemming und S. Schiitze, Mainz 1996, s. 514—
523.
116 Podkreślenia M.F. Cyt. wg M. K. Sarbiewski SJ, Pe-
regrinatio terrestris. Carmina selecta. Ziemskie pielgrzymowanie.
Wiersze wybrane, tłum. E. Buszewicz, Kraków 2003, I, 19: Ad
caelestem adspiratpatriam (s. 45): Urit mepatriae decor; / Urit con-
spicuis pervigil ignibus / Stellati tholus aetheris / Et lunae tenerum
lumen, et aureis / Fixae lampadis atriis. / O noctis schoreas, et tere-
tem seąui / luratae thiasum faces! / O pulcher patriae vultus et ignei
/ Dulces excubiae polil / Cur me, stelliferi luminis hospitem, / Cur,
heu! cur nimium diu / Caelo sepositum cernitis exulem? / Hic canum
mihi cespitem, / Hic albis tumulum sternite liliis / Fulgentis pueri do-
mus. / Hic leti pedicas exuor, et meo / Secernor cineri cinis. / Hic lent i
spolium ponite corporis, / Et ąuidąuid superest mei: / Immensum re-
liąuus tollor in aethera.