DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0163
Aneks
Daniello Bartoli, L’Huomo alpunto, cioe 1’Huomo in punto
di morte, Venetia, Iseppo Prodocimo, 1677, ss. 638
Capo VI: ll sepolcro scuola dafarvisi savi per fino i pazzi.
Vi si entra a udirne una lettione di filosofia morale,
e christiana, s. 147—168
Lr. 147] Io altresi affermo la maggior parte di quegli,
che han eletto vita da savio, feconda d’opere, in cui pro-
pagarsi e rinascere miglior vita, e rendersi immortalmen-
te beati, haverla trovata presso a’ Sepolcri. E ragionevol-
mente: consciosia cosa che, come habbiam fln hora mo-
strato, la piu sperimentata maestra, e eon piu sensibili ar-
gomenti a persuader di ben vivere, e la Morte. Hor se v’e
in grado d’udirne una lettione nella sua medesima scuola,
questa, altro non e che un Sepolcro: e la catedra in cui sie-
de, quelle scomposte, quelle aride, quelle insensibili ossa:
ma pure anch’esse, oh quanto eloquenti al dire, efficaci al
muovere, meravigliose al trasformare chi in lor si affissa,
chi le ode, chi le maneggia [...].
La Dipintura (dicono due San Gregori, il Vescovo Nis-
seno, e il Pontefice Magno) e una yalente maestra, mutola
a gli orecchi, ma si eloquente a gli occhi, e per essi alla
mente, che la lingua in gran maniera ne perde: peroche
questa, solo a parte divisa, espone le cose, e mentre una
ne dice, due ne tralascia: peroche il gia detto, si a dilegua-
to in aria, quel che di poi siegue a dirsi
Lr. 148] ancor non e presente. Non cosi la pittura, ch’e,
per dir cosi, una diceria, che tutta insieme si recita a gli oc-
chi, i quali tutta insieme yeggono. Cosi: Soletpictura, ta-
cens, in pariete loąui, Maximeąue prodesse, disse il Nisseno,
Siegue 1’altro appresso una proprieta, che ne raddoppia
1’utile: Et in ipsa etiam ignorantes vident ąuidseąui deheant,
in ipsa legunt ąui liter as nesciunt. Tutto a simile nella scuo-
la della Morte, che e il Sepolcro. Veder quivi l’Originale
delhliuomo, cioe esso medesimo ridotto alla sua prima ori-
gine, e divenuto polvere, e fango intriso di stomachevole
puzza, e il dire, questo non e lavoro di fantasia, ma ritratto
del naturale: egli e un vedere rappresentato a chiaro, e
scuro una delle piu utili istorie, che yagliano ad amma-
estrar di la vede. Peroche qui si vede, Digradata tutta
Tumana grandezza; qui tutti i disegni di quelle teste vuo-
te, ridotti in nulla, qui tutto il grandę atteggiare, che in
alcuni bastó a metter sopra citta, provincie, e regni, dive-
nuto un niente muoversi, ne operare. II silentio poi si pro-
prio del parlare in pittura, non ista meglio al trovare che
* Wprawdzie włoski termin sepolcro (T. D e M a u r o, ll di-
zionario della lingua italiana, Milano 2000, s. 2411) oznacza co-
struzione funebre di particolare valore artistico eretta spec. in onore
dipersonaggi illustri (konstrukcję o szczególnych walorach arty-
stycznych, wzniesioną zwłaszcza na cześć sławnych osobistości, jak
na przykład sepolcro Galileusza w Santa Croce), ale z treści tłu-
maczonego tekstu wynika, że autor stosował go w szerszym zna-
czeniu, także jako grób, grobowiec, mogiła, a zatem takim, ja-
Daniello Bartoli, Człowiek w punkcie zwrotnym, czyli
człowiek na progu śmierci.
Rozdział VI: Sepulcrum* jako szkoła zyskiwania mądrości
przez nierozumnych. Zawiera wykład filozofii moralnej
i chrześcijańskiej (przekład Marcin Fabiański)
Lr. 147] Ja rzeknę podobnie, iż większość tych, co płod-
ny dziełami żywot mędrca obrali, w którym lepsze życie
odradza się i rozkwita, tudzież ku wieczystej szczęśliwo-
ści wiedzie, w Sepulcrach mądrość odnalazła. I nie bez po-
chopu: jak wyłożyliśmy wprzódy, najdoświadczeńszą na-
uczycielką, co argumentami najmędrszymi perswaduje, aby
żyć dobrze, jest Śmierć. Jeśli przeto lekcji w jej własnej
szkole wysłuchać możecie, to ową akademią nic innego nie
jest, jeno Sepulcrum'. a katedra, na której zasiada, to owe
popsowane, wyschnięte, nieczułe kosteczki: one również
atoli, jakże wymowne [są przecie], skutecznie wzruszają-
ce tego, kto w nie się wpatruje, kto się nimi brzydzi, kto
niemi włada, [tudzież] cudownie przemieniające [...].
Malarstwo (jak powiadają dwaj święci Grzegorze, bi-
skup Nysseński i papież Wielki) to wyborna nauczycielka,
niema dla uszu, tak aliści dla oczu wymowna, a przez nie
dla umysłu, iże w znacznej mierze język przechodzi: albo-
wiem ten ledwie rzeczy po kawałeczku wykłada, na czę-
ści je dzieląc, a kiedy o jednej rzecze, dwie inne ostawia,
przez co [pierwsza już] się w powietrzu rozpływa, zanim
jeszcze nadejdzie to,
Lr. 148] co trzeba dopowiedzieć. Inaczej obraz: zda się
wypowiedź, która się od razu w całości przed oczyma roz-
tacza, co ją wszytką naraz widzą. Solet pictura, tacens, in
pariete loąui, Maximeąue prodesse [zwykł obraz milczący
przemawiać na ścianie i być bardzo użyteczny], jak powia-
da Nysseńczyk. Zaraz [też] przywołuje właściwość, przez
którą [malarstwo] w dwójnasób pożyteczne się staje: Et in
ipsa etiam ignorantes vident ąuid seąui-debeant, in ipsa legunt
ąui literas nesciunt [I widzą w nim także niedoświadczeni to,
co powinni naśladować i w nim czytają (nawet) ci, którzy
nie znają liter]. Całkiem [tak], jak w tej Śmierci szkole,
którą jest Sepulcrum. Widać tu oryginalną postać człowie-
ka, czyli jego samego do pierwocin sprowadzonego: pro-
chu i błota wstrętnym fetorem przeszłego, i słychać, że to
nie imaginacji wytwór, jeno [wierny] natury wizerunek,
światłocieniowy konterfekt jednego z najużyteczniejszych
tematów, który jest zdolny [wiele] nauczyć [tego kto] go
ogląda. Albowiem Upadek całej wielkości człowieczej tu
widać: oto wszelakie zamysły onych głów pustych w ni-
kłe ma łacińskie sepulcrum. Tym też starożytnym słowem, zgod-
nie z duchem barokowej polszczyzny, zastępuję w tłumaczeniu
termin włoski. W barokowej stylizacji przekładu polskiego sta-
rałem się oddać charakter oryginału, odznaczającego się rozwle-
kłością i niejasnością. Cytaty łacińskie sprawdził, skorygował
i przełożył dr Krzysztof Pawłowski, któremu zawdzięczam rów-
nież konsultacje na temat innych fragmentów łacińskich.
156
Daniello Bartoli, L’Huomo alpunto, cioe 1’Huomo in punto
di morte, Venetia, Iseppo Prodocimo, 1677, ss. 638
Capo VI: ll sepolcro scuola dafarvisi savi per fino i pazzi.
Vi si entra a udirne una lettione di filosofia morale,
e christiana, s. 147—168
Lr. 147] Io altresi affermo la maggior parte di quegli,
che han eletto vita da savio, feconda d’opere, in cui pro-
pagarsi e rinascere miglior vita, e rendersi immortalmen-
te beati, haverla trovata presso a’ Sepolcri. E ragionevol-
mente: consciosia cosa che, come habbiam fln hora mo-
strato, la piu sperimentata maestra, e eon piu sensibili ar-
gomenti a persuader di ben vivere, e la Morte. Hor se v’e
in grado d’udirne una lettione nella sua medesima scuola,
questa, altro non e che un Sepolcro: e la catedra in cui sie-
de, quelle scomposte, quelle aride, quelle insensibili ossa:
ma pure anch’esse, oh quanto eloquenti al dire, efficaci al
muovere, meravigliose al trasformare chi in lor si affissa,
chi le ode, chi le maneggia [...].
La Dipintura (dicono due San Gregori, il Vescovo Nis-
seno, e il Pontefice Magno) e una yalente maestra, mutola
a gli orecchi, ma si eloquente a gli occhi, e per essi alla
mente, che la lingua in gran maniera ne perde: peroche
questa, solo a parte divisa, espone le cose, e mentre una
ne dice, due ne tralascia: peroche il gia detto, si a dilegua-
to in aria, quel che di poi siegue a dirsi
Lr. 148] ancor non e presente. Non cosi la pittura, ch’e,
per dir cosi, una diceria, che tutta insieme si recita a gli oc-
chi, i quali tutta insieme yeggono. Cosi: Soletpictura, ta-
cens, in pariete loąui, Maximeąue prodesse, disse il Nisseno,
Siegue 1’altro appresso una proprieta, che ne raddoppia
1’utile: Et in ipsa etiam ignorantes vident ąuidseąui deheant,
in ipsa legunt ąui liter as nesciunt. Tutto a simile nella scuo-
la della Morte, che e il Sepolcro. Veder quivi l’Originale
delhliuomo, cioe esso medesimo ridotto alla sua prima ori-
gine, e divenuto polvere, e fango intriso di stomachevole
puzza, e il dire, questo non e lavoro di fantasia, ma ritratto
del naturale: egli e un vedere rappresentato a chiaro, e
scuro una delle piu utili istorie, che yagliano ad amma-
estrar di la vede. Peroche qui si vede, Digradata tutta
Tumana grandezza; qui tutti i disegni di quelle teste vuo-
te, ridotti in nulla, qui tutto il grandę atteggiare, che in
alcuni bastó a metter sopra citta, provincie, e regni, dive-
nuto un niente muoversi, ne operare. II silentio poi si pro-
prio del parlare in pittura, non ista meglio al trovare che
* Wprawdzie włoski termin sepolcro (T. D e M a u r o, ll di-
zionario della lingua italiana, Milano 2000, s. 2411) oznacza co-
struzione funebre di particolare valore artistico eretta spec. in onore
dipersonaggi illustri (konstrukcję o szczególnych walorach arty-
stycznych, wzniesioną zwłaszcza na cześć sławnych osobistości, jak
na przykład sepolcro Galileusza w Santa Croce), ale z treści tłu-
maczonego tekstu wynika, że autor stosował go w szerszym zna-
czeniu, także jako grób, grobowiec, mogiła, a zatem takim, ja-
Daniello Bartoli, Człowiek w punkcie zwrotnym, czyli
człowiek na progu śmierci.
Rozdział VI: Sepulcrum* jako szkoła zyskiwania mądrości
przez nierozumnych. Zawiera wykład filozofii moralnej
i chrześcijańskiej (przekład Marcin Fabiański)
Lr. 147] Ja rzeknę podobnie, iż większość tych, co płod-
ny dziełami żywot mędrca obrali, w którym lepsze życie
odradza się i rozkwita, tudzież ku wieczystej szczęśliwo-
ści wiedzie, w Sepulcrach mądrość odnalazła. I nie bez po-
chopu: jak wyłożyliśmy wprzódy, najdoświadczeńszą na-
uczycielką, co argumentami najmędrszymi perswaduje, aby
żyć dobrze, jest Śmierć. Jeśli przeto lekcji w jej własnej
szkole wysłuchać możecie, to ową akademią nic innego nie
jest, jeno Sepulcrum'. a katedra, na której zasiada, to owe
popsowane, wyschnięte, nieczułe kosteczki: one również
atoli, jakże wymowne [są przecie], skutecznie wzruszają-
ce tego, kto w nie się wpatruje, kto się nimi brzydzi, kto
niemi włada, [tudzież] cudownie przemieniające [...].
Malarstwo (jak powiadają dwaj święci Grzegorze, bi-
skup Nysseński i papież Wielki) to wyborna nauczycielka,
niema dla uszu, tak aliści dla oczu wymowna, a przez nie
dla umysłu, iże w znacznej mierze język przechodzi: albo-
wiem ten ledwie rzeczy po kawałeczku wykłada, na czę-
ści je dzieląc, a kiedy o jednej rzecze, dwie inne ostawia,
przez co [pierwsza już] się w powietrzu rozpływa, zanim
jeszcze nadejdzie to,
Lr. 148] co trzeba dopowiedzieć. Inaczej obraz: zda się
wypowiedź, która się od razu w całości przed oczyma roz-
tacza, co ją wszytką naraz widzą. Solet pictura, tacens, in
pariete loąui, Maximeąue prodesse [zwykł obraz milczący
przemawiać na ścianie i być bardzo użyteczny], jak powia-
da Nysseńczyk. Zaraz [też] przywołuje właściwość, przez
którą [malarstwo] w dwójnasób pożyteczne się staje: Et in
ipsa etiam ignorantes vident ąuid seąui-debeant, in ipsa legunt
ąui literas nesciunt [I widzą w nim także niedoświadczeni to,
co powinni naśladować i w nim czytają (nawet) ci, którzy
nie znają liter]. Całkiem [tak], jak w tej Śmierci szkole,
którą jest Sepulcrum. Widać tu oryginalną postać człowie-
ka, czyli jego samego do pierwocin sprowadzonego: pro-
chu i błota wstrętnym fetorem przeszłego, i słychać, że to
nie imaginacji wytwór, jeno [wierny] natury wizerunek,
światłocieniowy konterfekt jednego z najużyteczniejszych
tematów, który jest zdolny [wiele] nauczyć [tego kto] go
ogląda. Albowiem Upadek całej wielkości człowieczej tu
widać: oto wszelakie zamysły onych głów pustych w ni-
kłe ma łacińskie sepulcrum. Tym też starożytnym słowem, zgod-
nie z duchem barokowej polszczyzny, zastępuję w tłumaczeniu
termin włoski. W barokowej stylizacji przekładu polskiego sta-
rałem się oddać charakter oryginału, odznaczającego się rozwle-
kłością i niejasnością. Cytaty łacińskie sprawdził, skorygował
i przełożył dr Krzysztof Pawłowski, któremu zawdzięczam rów-
nież konsultacje na temat innych fragmentów łacińskich.
156