DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Utzig, Joanna: Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0012
6
2. Witrażowe wypełnienie maswerku bocznego okna prezbiterium,
katedra Wniebowzięcia NMP we Włocławku (fot. M. Sitek)
również ornamentalne przeszklenia maswerków w ośmiu
bocznych oknach prezbiterium [il. 2] 3.
Kwatery mają kształt nieznacznie wydłużonego prosto-
kąta stojącego, w który wpisane zostały koliste medaliony
wypełnione scenami narracyjnymi lub przedstawieniami
par postaci starotestamentowych. Postacie ludzkie ukazane
są w zdynamizowanych pozach, wyginają się na kształt łuku,
dopasowując do formy pola obrazowego; ich proporcje są
raczej krępe. Malatura wykonana została bardzo wprawnie
prowadzoną czarną konturą o dużym różnicowaniu gru-
bości. Widać to szczególnie w partii gęsto drapowanych
szat, które tworzą urozmaicone układy i sprawiają wrażenie
ciężkich; często pojawiają się sekwencje fałd misowych kre-
ślonych grubą łinią o haczykowatych zakończeniach [il. 3].
Tło zajmują dekoracyjne dywaniki wydzielone szerokimi
bordiurami. W scenach narracyjnych rubinowe dywaniki
wypełnia motyw zielonej gałęzi, biegnącej pionowo przez
środek, z łiśćmi wyrastającymi z niej po bokach, zaś bor-
diury złożone z pionowych pasów koloru szmaragdowozie-
lonego i brunatnego ozdobione są rombami dekorowanymi
białymi krzyżykami o trójpłatkowych zakończeniach
ramion. W przypadku kwater z rzędów bocznych, dywa-
niki wypełnione zostały rzędami rombów (naprzemiennie
rubinowoczerwonych i szmaragdowozielonych), w którą
wpisane są czteropłatki, natomiast bordiury - wicią roślinną
3 Na tej podstawie można przyjąć, że średniowieczne kwatery witra-
żowe znajdowały się pierwotnie we wszystkich oknach prezbite-
rium, nie ma jednak żadnych podstaw do rekonstrukcji programu
okien, z wyjątkiem okna znajdującego się na osi, z którego pocho-
dzą zachowane kwatery figurałne.
na ametystowofioletowym tle, przedzieloną żółtymi kwa-
dratami z wpisanymi weń czteropłatkami. Obramienia
kolistych medalionów oraz wewnętrzne krawędzie bordiur
w ich tle wypełniono ornamentem złożonym z naprze-
miennie przedstawionych białych perełek oraz esów na
czarnym tle. Bordiura kwatery szczytowej z rzędu środ-
kowego powtarza formy z niższych szeregów, ale zamiast
trójpłatkowych krzyżyków znajdują się tam romby z wpisa-
nymi w nie czteropłatkami. Ponad głową Chrystusa, na osi
kwatery przedstawiona została gałązka z wyrastającym z jej
szczytu liściem, będąca zakończeniem tej, która dekoruje
dywaniki kwater z niższych szeregów [il. 4]. Ornamentyka
bocznych kwater szczytowych jest identyczna z szeregami
niższymi; w noski kwater szczytowych wpisano łistki. Po
bokach wszystkich kwater pozostawiono pasy białego szkła.
Gama barwna jest dość wąska, opiera się na zastosowaniu
kilku czystych, nasyconych i jasnych kolorów: zieleni, czer-
wieni, błękitu, złocistej żółci, ametystowofioletowego, bieli;
zróżnicowanie odcieni jest niewielkie.
Stan badań nad średniowiecznymi przeszkleniami w kate-
drze włocławskiej nie jest zbyt obszerny. Na wymienienie
zasługują artykuły monograficzne Władysława Stronera z lat
dwudziestych ubiegłego wieku 4. Sporo uwagi poświęcono
witrażom włocławskim przy okazji ich konserwacji w latach
pięćdziesiątych wieku xx, kiedy pisali o nich przede wszyst-
kim Maria Powalisz, Edward Kwiatkowski oraz ks. Jan Piotr
Grajnert 5. Wzmożenie i pogłębienie badań zarówno nad
kwaterami w katedrze włocławskiej, jak i w ogóle witrażami
średniowiecznymi w Polsce, nastąpiło w latach dziewięćdzie-
siątych ubiegłego stulecia, dzięki pracom Lecha Kalinow-
skiego i Heleny Małkiewiczówny. Badacze ci, opracowując
polski tom w ramach międzynarodowego projektu Corpus
Vitrearum Medii Aevi, przygotowali kilka publikacji zawie-
rających cenne informacje i analizy kwater w katedrze we
4 W. Stroner, 0 średniowiecznych witrażach Katedry włocławskiej,
„Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 2,1922, nr 2,
s. 79-81; idem, 0 witrażu średniowiecznym w katedrze włocławskiej,
„Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa Naukowego we
Lwowie”, 1,1929, s. 71-93.
5 Niestety duża część prac powstałych w tym okresie pozostaje
w maszynopisach; M. Powalisz, Średniowieczne witraże: Torunia,
Włocławka i Chełmna, praca magisterska napisana na Uniwersytecie
Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1956; E. Kwiatkowski, Witraże
gotyckie Torunia, Chełmna i Włocławka, mps w archiwum Korpusu
Witraży Średniowiecznych w Polsce w Instytucie Historii Sztuki
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Toruń 1959; idem, Witraże gotyckie
z Torunia i Chełmna w zbiorach Muzeum w Toruniu, „Rocznik
Muzeum w Toruniu”, 1,1963, z. 3, s. 98-133; J. P. Grajnert, Średnio-
wieczne witraże Katedry Włocławskiej (Szkic ikonologiczny), mps
w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku,
Toruń 1959; idem, Średniowieczny witraż Katedry Włocławskiej, mps
w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku,
Toruń 1960; zob. też J. Frycz, E. Kwiatkowski, Średniowieczne
witraże warsztatów toruńskich, „Acta Universitatis Nicolai Copernici.
Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, 6,1977, s. 89-118.
2. Witrażowe wypełnienie maswerku bocznego okna prezbiterium,
katedra Wniebowzięcia NMP we Włocławku (fot. M. Sitek)
również ornamentalne przeszklenia maswerków w ośmiu
bocznych oknach prezbiterium [il. 2] 3.
Kwatery mają kształt nieznacznie wydłużonego prosto-
kąta stojącego, w który wpisane zostały koliste medaliony
wypełnione scenami narracyjnymi lub przedstawieniami
par postaci starotestamentowych. Postacie ludzkie ukazane
są w zdynamizowanych pozach, wyginają się na kształt łuku,
dopasowując do formy pola obrazowego; ich proporcje są
raczej krępe. Malatura wykonana została bardzo wprawnie
prowadzoną czarną konturą o dużym różnicowaniu gru-
bości. Widać to szczególnie w partii gęsto drapowanych
szat, które tworzą urozmaicone układy i sprawiają wrażenie
ciężkich; często pojawiają się sekwencje fałd misowych kre-
ślonych grubą łinią o haczykowatych zakończeniach [il. 3].
Tło zajmują dekoracyjne dywaniki wydzielone szerokimi
bordiurami. W scenach narracyjnych rubinowe dywaniki
wypełnia motyw zielonej gałęzi, biegnącej pionowo przez
środek, z łiśćmi wyrastającymi z niej po bokach, zaś bor-
diury złożone z pionowych pasów koloru szmaragdowozie-
lonego i brunatnego ozdobione są rombami dekorowanymi
białymi krzyżykami o trójpłatkowych zakończeniach
ramion. W przypadku kwater z rzędów bocznych, dywa-
niki wypełnione zostały rzędami rombów (naprzemiennie
rubinowoczerwonych i szmaragdowozielonych), w którą
wpisane są czteropłatki, natomiast bordiury - wicią roślinną
3 Na tej podstawie można przyjąć, że średniowieczne kwatery witra-
żowe znajdowały się pierwotnie we wszystkich oknach prezbite-
rium, nie ma jednak żadnych podstaw do rekonstrukcji programu
okien, z wyjątkiem okna znajdującego się na osi, z którego pocho-
dzą zachowane kwatery figurałne.
na ametystowofioletowym tle, przedzieloną żółtymi kwa-
dratami z wpisanymi weń czteropłatkami. Obramienia
kolistych medalionów oraz wewnętrzne krawędzie bordiur
w ich tle wypełniono ornamentem złożonym z naprze-
miennie przedstawionych białych perełek oraz esów na
czarnym tle. Bordiura kwatery szczytowej z rzędu środ-
kowego powtarza formy z niższych szeregów, ale zamiast
trójpłatkowych krzyżyków znajdują się tam romby z wpisa-
nymi w nie czteropłatkami. Ponad głową Chrystusa, na osi
kwatery przedstawiona została gałązka z wyrastającym z jej
szczytu liściem, będąca zakończeniem tej, która dekoruje
dywaniki kwater z niższych szeregów [il. 4]. Ornamentyka
bocznych kwater szczytowych jest identyczna z szeregami
niższymi; w noski kwater szczytowych wpisano łistki. Po
bokach wszystkich kwater pozostawiono pasy białego szkła.
Gama barwna jest dość wąska, opiera się na zastosowaniu
kilku czystych, nasyconych i jasnych kolorów: zieleni, czer-
wieni, błękitu, złocistej żółci, ametystowofioletowego, bieli;
zróżnicowanie odcieni jest niewielkie.
Stan badań nad średniowiecznymi przeszkleniami w kate-
drze włocławskiej nie jest zbyt obszerny. Na wymienienie
zasługują artykuły monograficzne Władysława Stronera z lat
dwudziestych ubiegłego wieku 4. Sporo uwagi poświęcono
witrażom włocławskim przy okazji ich konserwacji w latach
pięćdziesiątych wieku xx, kiedy pisali o nich przede wszyst-
kim Maria Powalisz, Edward Kwiatkowski oraz ks. Jan Piotr
Grajnert 5. Wzmożenie i pogłębienie badań zarówno nad
kwaterami w katedrze włocławskiej, jak i w ogóle witrażami
średniowiecznymi w Polsce, nastąpiło w latach dziewięćdzie-
siątych ubiegłego stulecia, dzięki pracom Lecha Kalinow-
skiego i Heleny Małkiewiczówny. Badacze ci, opracowując
polski tom w ramach międzynarodowego projektu Corpus
Vitrearum Medii Aevi, przygotowali kilka publikacji zawie-
rających cenne informacje i analizy kwater w katedrze we
4 W. Stroner, 0 średniowiecznych witrażach Katedry włocławskiej,
„Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 2,1922, nr 2,
s. 79-81; idem, 0 witrażu średniowiecznym w katedrze włocławskiej,
„Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa Naukowego we
Lwowie”, 1,1929, s. 71-93.
5 Niestety duża część prac powstałych w tym okresie pozostaje
w maszynopisach; M. Powalisz, Średniowieczne witraże: Torunia,
Włocławka i Chełmna, praca magisterska napisana na Uniwersytecie
Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1956; E. Kwiatkowski, Witraże
gotyckie Torunia, Chełmna i Włocławka, mps w archiwum Korpusu
Witraży Średniowiecznych w Polsce w Instytucie Historii Sztuki
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Toruń 1959; idem, Witraże gotyckie
z Torunia i Chełmna w zbiorach Muzeum w Toruniu, „Rocznik
Muzeum w Toruniu”, 1,1963, z. 3, s. 98-133; J. P. Grajnert, Średnio-
wieczne witraże Katedry Włocławskiej (Szkic ikonologiczny), mps
w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku,
Toruń 1959; idem, Średniowieczny witraż Katedry Włocławskiej, mps
w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku,
Toruń 1960; zob. też J. Frycz, E. Kwiatkowski, Średniowieczne
witraże warsztatów toruńskich, „Acta Universitatis Nicolai Copernici.
Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, 6,1977, s. 89-118.