DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Adamski, Jakub: Trójpromienne sklepienie w gotyckim chórze katedry krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0052
46
18. Pałac królewski w Zvikovie. Sklepienie krużganka (fot. J. Adamski)
19. Kościół Mariacki w Lubece. Sklepienie Briefkapelle (fot. J. Adamski)
zwyczajowe miano crazy vau.lt i przynajmniej w xm wieku
nie została już nigdzie więcej powtórzona. Jednak umie-
jętność tworzenia sklepień opartych na trójpromiennych
pękach żeber pozostała jednym z najważniejszych czynni-
ków rozwojowych architektury angielskiej, która osiągnęła
w tym zakresie prawdziwe mistrzostwo. Świadczą o tym
przede wszystkim wspaniałe, wieloboczne kapitularze
z przekryciami wnętrz wspartymi na centralnym filarze,
z promieniście wybiegającymi żebrami 64. Swoboda w posłu-
giwaniu się trójpromieniami szybko doprowadziła też do
wykształcenia się czteroramiennych sklepień gwiaździstych,
które po raz pierwszy w dojrzałej postaci zastosowano po
roku 1225 w nawie głównej katedry w Lincoln 65.
Nie licząc odosobnionego przykładu czteroramiennej
gwiazdy z żebrami grzbietowymi, przekrywającej przęsło
skrzyżowania w katedrze w Amiens (przed 1264) 66, trzyna-
stowieczna architektura Europy kontynentalnej nie przy-
swoiła sobie tej formy sklepiennej. Przełom w tym zakresie
nastąpił dopiero w początkach kolejnego stulecia, i to nie
64 M.in. w Lincoln (ok. 1220-1235), Lichfield (ok. 1240), w opactwie
Westminsterskim w Londynie (ok. 1245), w Salisbury (ok. 1280)
czy Wells (od 1293); J. T. Frazik, Zagadnienie sklepień, s. 63-64;
N. Nussbaum, S. Lepsky, Das gotische Gewólbe, s. 200-204;
P. Frankl, Gothic Architecture, s. 187.
65 S. Becker-Hounslow, Der Beitrag Englands, s. 56-58; N. Nuss-
baum, S. Lepsky, Das gotische Gewólbe, s. 184-185; P. Draper,
The Formation ofEnglish Gothic, s. 124-145.
66 N. Nussbaum, S. Lepsky, Das gotische Gewólbe, s. 176.
w najbardziej prężnych artystycznie ośrodkach Francji czy
Rzeszy, lecz na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Pru-
sach. Wedle najnowszych ustaleń, za najstarszą tego rodzaju
kreację w regionie można uznać przekrycie środkowego
przęsła jednonawowego chóru kościoła św. Jana w Toruniu,
wzniesione zapewne tuż przed rokiem 1305 67; wkrótce póź-
niej, po roku 1309, powstało też gwiaździste skiepienie prez-
biterium kościoła św. Jakuba w Nowym Mieście Toruniu 68.
Abstrahując od bardzo szeroko dyskutowanego w łite-
raturze problemu domniemanej angielskiej genezy tych
konstrukcji 69, trzeba stwierdzić, że architekci pracujący na
obszarze południowego pobrzeża Bałtyku z powodzeniem
już w pierwszych dziesięcioleciach xiv wieku tworzyli
przekrycia nie tylko złożone z addytywnie zestawianych,
czteroramiennych gwiazd, ale i skomplikowane układy,
67 C. Herrmann, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersu-
chungen zur Frage der Kunstlandschaft und -Geographie, Petersberg
2007, s. 158-162, 760-762.
68 T. Mroczko, Architektura gotycka na ziemi chehnińskiej, Warszawa
1980, s. 158-205; T. Mroczko, A. Włodarek, Kościół par. pw.
św. Jakuba, [w:] Architektura gotycka, t. 2, s. 242; S. Becker-Houns-
low, Der Beitrag Englands, s. 139-157; C. Herrmann, Mittelalter-
liche Architektur, s. 762-763.
69 Zob. m.in. P. Crossley, Lincoln and Baltic: thefortunes ofa the-
ory, [w:] Medieval architecture and its intellectual context. Stud-
ies in honour ofPeter Kidson, ed. E. Fernie, P. Crossley, London
1990, s. 169-180; najpełniej na ten temat: S. Becker-Hounslow,
Der Beitrag Englands, passim.
18. Pałac królewski w Zvikovie. Sklepienie krużganka (fot. J. Adamski)
19. Kościół Mariacki w Lubece. Sklepienie Briefkapelle (fot. J. Adamski)
zwyczajowe miano crazy vau.lt i przynajmniej w xm wieku
nie została już nigdzie więcej powtórzona. Jednak umie-
jętność tworzenia sklepień opartych na trójpromiennych
pękach żeber pozostała jednym z najważniejszych czynni-
ków rozwojowych architektury angielskiej, która osiągnęła
w tym zakresie prawdziwe mistrzostwo. Świadczą o tym
przede wszystkim wspaniałe, wieloboczne kapitularze
z przekryciami wnętrz wspartymi na centralnym filarze,
z promieniście wybiegającymi żebrami 64. Swoboda w posłu-
giwaniu się trójpromieniami szybko doprowadziła też do
wykształcenia się czteroramiennych sklepień gwiaździstych,
które po raz pierwszy w dojrzałej postaci zastosowano po
roku 1225 w nawie głównej katedry w Lincoln 65.
Nie licząc odosobnionego przykładu czteroramiennej
gwiazdy z żebrami grzbietowymi, przekrywającej przęsło
skrzyżowania w katedrze w Amiens (przed 1264) 66, trzyna-
stowieczna architektura Europy kontynentalnej nie przy-
swoiła sobie tej formy sklepiennej. Przełom w tym zakresie
nastąpił dopiero w początkach kolejnego stulecia, i to nie
64 M.in. w Lincoln (ok. 1220-1235), Lichfield (ok. 1240), w opactwie
Westminsterskim w Londynie (ok. 1245), w Salisbury (ok. 1280)
czy Wells (od 1293); J. T. Frazik, Zagadnienie sklepień, s. 63-64;
N. Nussbaum, S. Lepsky, Das gotische Gewólbe, s. 200-204;
P. Frankl, Gothic Architecture, s. 187.
65 S. Becker-Hounslow, Der Beitrag Englands, s. 56-58; N. Nuss-
baum, S. Lepsky, Das gotische Gewólbe, s. 184-185; P. Draper,
The Formation ofEnglish Gothic, s. 124-145.
66 N. Nussbaum, S. Lepsky, Das gotische Gewólbe, s. 176.
w najbardziej prężnych artystycznie ośrodkach Francji czy
Rzeszy, lecz na terenie państwa zakonu krzyżackiego w Pru-
sach. Wedle najnowszych ustaleń, za najstarszą tego rodzaju
kreację w regionie można uznać przekrycie środkowego
przęsła jednonawowego chóru kościoła św. Jana w Toruniu,
wzniesione zapewne tuż przed rokiem 1305 67; wkrótce póź-
niej, po roku 1309, powstało też gwiaździste skiepienie prez-
biterium kościoła św. Jakuba w Nowym Mieście Toruniu 68.
Abstrahując od bardzo szeroko dyskutowanego w łite-
raturze problemu domniemanej angielskiej genezy tych
konstrukcji 69, trzeba stwierdzić, że architekci pracujący na
obszarze południowego pobrzeża Bałtyku z powodzeniem
już w pierwszych dziesięcioleciach xiv wieku tworzyli
przekrycia nie tylko złożone z addytywnie zestawianych,
czteroramiennych gwiazd, ale i skomplikowane układy,
67 C. Herrmann, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersu-
chungen zur Frage der Kunstlandschaft und -Geographie, Petersberg
2007, s. 158-162, 760-762.
68 T. Mroczko, Architektura gotycka na ziemi chehnińskiej, Warszawa
1980, s. 158-205; T. Mroczko, A. Włodarek, Kościół par. pw.
św. Jakuba, [w:] Architektura gotycka, t. 2, s. 242; S. Becker-Houns-
low, Der Beitrag Englands, s. 139-157; C. Herrmann, Mittelalter-
liche Architektur, s. 762-763.
69 Zob. m.in. P. Crossley, Lincoln and Baltic: thefortunes ofa the-
ory, [w:] Medieval architecture and its intellectual context. Stud-
ies in honour ofPeter Kidson, ed. E. Fernie, P. Crossley, London
1990, s. 169-180; najpełniej na ten temat: S. Becker-Hounslow,
Der Beitrag Englands, passim.